Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
0% encontró este documento útil (0 votos)
45 vistas59 páginas

Semana 1

Descargar como pptx, pdf o txt
Descargar como pptx, pdf o txt
Descargar como pptx, pdf o txt
Está en la página 1/ 59

SUMAQ HAMUY

Q A N K U N A PA Q
KACHUN
D O C E N T E : K AT H E R Y N E S H A M N E Y E S P I N O Z A
HUANCACHOQUE.
NIVEL: BÁSICO II
MODALIDAD: INTENSIVO
Ruta de la SEMANA I
1. Acuerdos para las reuniones del ciclo II.
2. Revisión del reglamento interno del centro de idiomas de la UAC
3. Presentación de cada uno de los estudiantes.
4. Revisión del Silabo.

5. Contenido léxico:
● El cuerpo humano
● 5. Contenido gramatical:
● Reforzar contenidos del básico.
Categorías gramaticales:
● Sustantivos
● Adjetivos
● Pronombres
6. Contenido cultural:
● El fajado de los niños y las madres.
ACUERDOS PARA EL CICLO I – QUECHUA INTENSIVO

1ro. Mantener las cámaras encendidas durante toda la clase (excepto en los 15 minutos de
descanso).
2do. se acordará con los estudiantes 15 minutos como espacio de descanso.
3ro. los estudiantes que acumulen 3 tardanzas se le contará como 1 falta.
4to. los estudiantes que tengan 3 faltas deberán enviar una justificación de manera formal,
adjuntando documentos que justifiquen la falta al siguiente correo ldelpozo@uandina.edu.pe .
5to. los permisos se deben pedir de manera formal a través del correo institucional
kespinoza@uandina.edu.pe. Dichos permisos serán 2 veces como máximo.
6to. Todas las actividades asignadas deberán ser realizadas de manera obligatoria.
7mo. Todos deberán estar en el Whatsapp creado por la delegada/o.
8vo. Ningún estudiante deberá interrumpir las clases, para pedir permiso, todo permiso se
realiza de manera interna y formal.
9no las clases comienzan puntuales, por lo tanto solamente se tolerará 10 minutos, pasando
este tiempo se considera tardanza.
REGLAMENTO INTERNO DEL CENTRO DE IDIOMAS DE LA
UAC
METODOLOGÍA DE TRABAJO

PRIMER APORTE: SEGUNDO APORTE:

 A partir de la 1era clase se  Practicas individuales, los estudiantes


comienza con las practicas que cumplan con todas las practicas de
individuales, los estudiantes que manera oportuna y en el tiempo
cumplan con todas las practicas de establecido se le abonará 2 punto, si lo
manera oportuna y en el tiempo necesita.( ayuda)
establecido se le abonará 2 punto,  Lectura. 20/10
si lo necesita.( ayuda)  Exposición 30/10
 Lectura. 13/10  Examen escrito. 31/10
 Exposición oral sobre El fajado de
los niños y las madres 17/10
 Examen escrito. 18/10.
RIQSINAYKUSUN
 SUTIYKITA RIMAYUY
 ¿MAYMANTA KANKI?
 ¿IMATA RUWANKI?
CONSONANTES VARIABLES:
CHa
CHHa CH’ A–E–I– O -U

Ka KHa K’ A–I-U
A–E–I– O -U
Pa PHa P’

Ta THa T’ A–E–I– O -U

Qa QHa Q’ A–E-O

Sonidos simples Sonidos aspiradas Sonidos glotalizadas Vocales

CONSONANTES SIMPLES:

Ha– La– LLa – Ma – Na – Ña – Ra– Sa – SHa – Wa - Ya


PUKLLAYUSUN
YUYARIYUNAPAQ
NOQAQ MAMAYMI DE MI, MI MAMÁ
Y = SUFIJO POSESIVO (SUSTANTIVOS)
Q/PA= SUFIJO POSESIVO
PRONOMBRE POSESIVO MAMAY = MI MAMÁ
MAMAYKI = TÚ MAMÁ
NOQAQ MAMAN = SU MAMÁ
QANPA
PAYPA
MAMANCHIS = NUESTRA MAMÁ
NOQANCHISPA MAMAYKU= NUESTRA MAMÁ
NOQAYKUQ
PAYKUNAQ MAMANKU = DE ELLOS/ELLAS SU MAMÁ
QANKUNAQ MAMAYKICHIS = VUESTRA MAMÁ
MANAN, ALLINCHU KANI

MI
CHU
TA
MANTA
¿IMAN SUTIYKI?= ¿Cuál ES TU
NOMBRE

NOQAQ SUTIYMI KATHERYNE= DE MI,


MI NOMBRE ES KATHERYNE
RUWAY RIMANA “KAY” HUK RUNAPI “KANI
NIKUNCHU?
KAY = SER / ESTAR

NOQA KANI= YO SOY/ YO ESTOY


QAN KANKI= TÚ ERES/ ESTAS
PAYMI/PAYQA = ÉL ES/ ESTA- ELLA ES/ESTA

NOQAYKU KAYKU=NOSOSTROS SOMOS/ESTAMOS


NOQANCHIS KANCHIS= NOSOTROS SOMOS/ESTAMOS
QANKUNA KANKICHIS= USTEDES SON/ ESTAN
PAYKUNA KANKU= ELLOS SON/ELLOS ESTAN
IMAYNATAN NIKUN RUWAY RIMANA “T’AQSAY” KINSA
RUNAPI?

PAYMI T’AQSAN

NOQA T´AQSANI
QAN T´AQSANKI
PAY T´AQSAN

NOQAYKU T´AQSAYKU
NOQANCHIS T´AQSANCHIS
QANKUNA T´AQSANKICHIS
PAYKUNA T´AQSANKU
YAPANA SEQ’E “PI” NISQAWAN, IMAYNATAN RIMAKUN

PI = EN
WASIYPI KANI= Estoy en mi casa
LIMAPI TIYANI= vivo en Lima
LLANK’AnaYPI KANI= estoy en mi trabajo
SUFIJO
S RUNAQ SEQ’ENKUNA
MORFEMAS PERSONALES –

MORFEMAS COMPLEMENTARIOS
– YAPAKUQ SEQ’ENKUNA
Manta, wan, pi, chu, kuna, pa, q, pura, ta, man, n,
mi, etc.
NoqaN= yo
Qan
PayMI= ÉL, ELLA/ ELLA ES, ÉL ES

Noqanchis
Noqayku
Paykuna
qankuna
YAPAKUQ SEQ’ENKUNA 3

- En: la, el
 Pi
- A, al, a la,
T
a - el
Con, con la, con
 Wan
(compañía) Él
 Paq (beneficio) - Para: la, Él, ella
 Kama (destino) - Hasta: la, el
 Man (destino) - A, hacia: la, el, al
 Manta
Rayku (del)
(condición) - De, del,la,de
- Por: Él,la
ella(inclusión)
 Pas - También
 Lla - Nomas
(prioridad,
DIMINUTIVO)
Wasipi - En la casa
Wasita - A la casa
- Con la casa
Wasiwan
QHAWARICHIYKUNA -
Wasipaq Para la
casa
Wasikama - Hasta la
Wasiman - Hacia la
casa casa
Wasimanta - De la casa
Wasirayku - Por la
casa
PI
Morfema
que indica
lugar
(LOCATIVO)
 Noqa Hanpina wasipi
llank’ani
- YO TRABAJO EN UN
HOSPITAL
 Paqarin yachaywasipi rimasaq
QHAWARICHIYKUNA - Mañana hablare en el colegio

 Taytay Qosqopi tiyan


- Mi papá vive en Cusco.

 Yachachiq San Jeronimopi tiyan


- La profesora vive en San
Jerónimo
1. Acusativo:
cuando la acción del sujeto recae
sobre el objeto, se pospone el sufijo
TA para que se convierta en objeto

TA
directo.

2. Punto de llegada: el sufijo TA


recae en el verbo sin conjugar

3. Adverbios: el sufijo TA recae en el


adjetivo y se convierte en adverbio.
 Gabriela qelqanata
- oqarishan
GABRIELAESTA RECOGIENDO
EL LAPICERO

QHAWARICHIYKUNA  Ivan aychata rantinqa


- Ivan comprara ca rne

 Guillermo erqekunata
hanpinqa
- Guillermo curara a los niños

 Alqo aychata mikhun


Punto de llegada: ADVERBIO:
• MAMAYMI SUMAQTA WAYK’UN.= MI MAMÁ
• Juana puñuyTA munan. COCINA RICO
• Noqa wayk’uyTA munani. • PAYKUNA ALLINTA PHAWANKU.
• NOQA SUMAQTA PUÑUNI.
• Noqanchis ch’usayTA
khuyanchis.
 Qosqota
risaq
QHAWARICHIYKUNA - Iré a Cusco.
 Wasiyta hamuy
(orden)
- Vienes a mi casa
Wasiyta hamunki (futuro)
- Vendras a mi casa
WAN
(Compañía) coordina la
acción de dos o más
personas
 Marthawan raymipi takisaq
- Yo cantarÉ con Martha en la fiesta

 Sicuanita turaywan paqarin risaq


QHAWARICHIYKUNA - Mañana iré a Sicuani
con mi hermano

 Shanandra ñañanwan purín


-
Shanandra camina con su hermana

 YACHAQKUNAwan suntur wasipi


llank’ani.
- Yo
trabajo con
PAQ
Morfema
que indica
beneficio
 Dianapaq t’ikata Wily rantinqa
- Wily comprara una flor para
Diana.

QHAWARICHIYKUNA  Lisetipaq yakuta apay (orden)


- Lleva agua para Liseti

 Alqopaq mikhunata wayk’usaq


- CocinarÉ comida para el perro

 Yachachiqpaq
qelqanata rantisunchis.
- Compraremos un lapicero para la
profesora
PEDROPAQMI CHAY AYLLUQA= ES
KAMA=
HASTA
Morfema
que
indica
 Quillabambakama paqarin risaq
- Mañana ire hasta Quillabamba

 Qanwan llaqtaykama risaq


-
Iré contigo hasta mi
QHAWARICHIYKUNA pueblo
 Kunan
p’unchay
sunturwasikama rirani.
-
Hoy fui hasta la universidad.

 Yachachiqwan
MAN
Direcciona un
objeto directo
hacia otra
persona y
también indica
lugar
Qosqoman
hamurani
- Vine a Cusco
Llaqtayman apasayki
QHAWARICHIYKUNA - Te llevare a mi
pueblo
Ladyman wallpa hillita
qosaq
- Le darecaldo de
gallina a Lady
Sarelyman t’antata
aparani
MANTA
Indica: tema y
procedencia.
 Perú QOLLANAMA
 rimasunchis NTA
- Hablaremos sobre el Perú
QHAWARICHIYKUNA
 Hunt’arimaymanta yachasunchis
TEMA - Aprenderemos SOBRE la
oración

DE, DEL, SOBRE.  Sisichamanta yachasunchis


- Aprendremos sobre la
hormiguita

 Kurkunchismanta rimasaqku
 Limamanta qanrayku
hamushani
QHAWARICHIYKUNA - Estoy viniendo por ti de Lima
 Noqa Qosqomanta kani
PROCEDENCIA - Yo soy de Cusco

DEL, DE  Wasiymanta
ch’uñuta
apamushani
- Estoy traYendo chuño de mi casa

 Llaqtaymantachayraq
chayamushani
- Estoy llegando recién de mi
RAYKU
Morfema
que indica
condición
 Qanrayku tusushani
-
Estoy bailando por ti

 Payrayku runasimita yachasaq


QHAWARICHIYKUNA - Aprenderé Quechua por él/ella

 Wasiyrayku
Sicuanimanta kutimurani
-
Regrese de Sicuani por mi casa

- Yachanayrayku
Sali de mi pueblo por aprender
más
llaqtaymanta hamurani
PAS=
también
INCLUYE
UNA
ACCIÓN
 Noqapas mikhuyta
munani
- Yo también quiero comer

QHAWARICHIYKUNA - Amerlypas
 Amerly Limaman
también esta yendo a
Lim
rishan
a
 Mamaypas llank’anata tariran
- Mi mamá también
encontró trabajo

 Paykunapas wasiman rishanku


- Ellos/ellas están yendo también a
la casa
Noqapas quibambapi llank’ani=yo
tambien trabajo en Quillabamba.

Mankatapas= también a la olla.


Qhelqanatapas= también el lapicero/lapiz
Hanp’aratapas= también la mesa.
Punkutapas= también la puerta.
LLA
Prioriza,
diminutivo
 Noqalla
RUWASHANI
llank’anata
yo nomas estoy haciendo la
tarea
QHAWARICHIYKUNA
 Albinalla t’antata
mikhurapun
- Solo Albina se comió el pan
mankalla kaypi kashan= solo esta la
olla aquí.
Qankunalla
wasiyman hamunkichis
 Chikalla chujchayki
Tienes poquito cabello
 Pisilla mikhuna wayk’usqay
- Es poquito lo que cocine.

CHA= DIMINUTIVO AFECTO.


 QHAWARICHIYKUNA
dimitutivo
AYLLUPI, ISKAY HUNT’A
RIMAYTA LLANK’AYUNKICHIS
WATUKUYTA QHELQAYUYCHIS
4 PÁRRAFOS, UTILIZ ANDO TODOS LOS SUFIJOS QUE HEMOS
TRABA JADO.
MÍNIMO 3 PREGUNTAS.
Hunt’apayuy kurkuq kayninkunata
Umaq kaqninkuna:
PARTES DE LA CABEZA EN QUECHUA
1. Cara: Uya = noqaq umay
2. Cabello: Chukcha
3. Cana: Soqo
4. Cuero cabelludo: Uma k’ara
5. Huesos de la cabeza: Umaq tullun
6. Seso / cerebro: Ñosqhon
7. Quijada / mandíbula: Waqo = paypa waqon nanan
8. Nuca: Much’u
9. Cuello: Kunka= paypa kunkan

WAKIN RIMAYKUNA(Algunas expresiones):


· Umasapa: cabeza grande
· Munay uya: cara bonita
· ChuKchasapa: cabello largo/bastante cabello
· Uyasapa: cara grande
· P’aqo chuqcha: cabello rubio
· Kunka sapa: cuello largo
· Pisi kunka: cuello corto
· Soqo uma: cabeza canosa
UYAQ KAQNINKUNA
PARTES DE LA CARA EN QUECHUA
1. Cara: Uya
2. Frente: Mat’i
3. Ojos: Ñawi
4. Pestañas: Qhechi’phra / Qhechifra
5. Cejas: K’eñiphra
6. Pupila: Ñawi ruru
7. Párpado: Ñawi qara
8. Pómulo: K’ajlla= PAYQA PUKA K’AJLLAYUQMI
9. Nariz: Senqa= CHAY RUNA SENQASAPA.
10. Boca: Simi
11. Labio: Wirp’a
12. Dientes: Kiru=NOQAQ YURAQ
KIRUYKUNA
13. Orejas: Ninri, rinri
14. Pabellón del oído: NinriQ k’apachuN
15. Mentón: K’aki
16. Cuello: Kunka
17. Barba: Sunkha
Wakin rimaykuna:
· Mat’isapa: frente amplia
· Ch’aska ñawi: ojos de lucero
· Puka ñawi: ojos rojos
· Munay ñawi: ojos bellos
· Senqasapa: narizón
· Puka simi: labios rojos / boca roja
· Simisapa: boca grande
· Sunkhasapa: barbudo
· Yuraq kiruKUNA: dientes blancos
· Q’ellu kiruKUNA: dientes amarillos
· Kiru nanay: dolor de diente
ImakuNan ñawipi kashan:
1. Ojos: Ñawi
2. Pestañas: Qhechi’phra / Qhechifra
3. Cejas: K’eñiphra/QHECHIMA
4. Pupila: Ñawi ruru
5. Parpado: Ñawi qara= NOQAQ ÑAWI QARAY NANAWAN.

Imakunan senqapi kashan


1. Nariz: Senqa
2. Fosas nasales: Senqaq t’oqonKUNA
3. Cartílago nasal: Senqaq k’apan= SENQAQ K’APANTA P’AKIY
4. Bello nasal: Senqa suphu= SENQA SUPHUKUNA.

Imakunan simipi kashan


1. Boca: Simi
2. Labio: Wirp’a
3. Dientes: Kiru
4. Lengua: Qallu
5. Saliva: Thoqay= NOQAQ THOQAYNIY = NI SALIVA
6. Encías: Lluch’a
Imakunan qhasqopi kan.
1. Hombros: Rikra= NOQAQ RIKRAY NANAWAN
2. Pecho: Qhasqo
3. Ombligo: Pupu
4. Espalda: Wasa
5. Médula de la columna vertebral: Chilina
6. Abdomen/barriga: Wiksa
7. Cintura: Weqaw
8. Senos: Ñuñu
9. Pezón: Tutu
10. Cadera: Teqnin
11. Plexo: K’apalli
12. Coxis: Sikiq chupan

WAKIN RIMAYKUNA:
· Wasa nanay: dolor de espalda
· Riqrasapa: hombros amplios
· Wiksa nanay: dolor de barriga
KURKUQ WICHAYNINPI KAQNINKUNA
(PARTES DE LAS EXTREMIDADES SUPERIORES EN QUECHUA)

1. Brazo: Marq’a
2. Bíceps: Qowin
3. Codo: Moqochu
4. Muñeca: Maki moqo/ MAKI MOQOY NANAWAN.
5. Dedos: RaWk’a=NOQAQ PISQA RAWK’AYKUNA
KAN/ NOQA PISQA RAWK’AKUNAYUQMI KANI.
6. Mano: Maki
7. Uña: Sillu= NOQAQ MUNAY SILLUYKUNA KAN.
RaWk’anakunaq sutin
(NOMBRE DE LOS DEDOS EN QUECHUA

1. Pulgar: Kuraq ruk’ana / Mama ruk’ana= KURAQ


RUK’ANAQ SILLUN.
2. Índice: T’uqsina ruk’ana
3. Dedo Mayor: ChaWpi ruk’ana
4. Anular: Siwi ruk’ana
5. Meñique: Huch’uy ruk’ana=
KURKUQ URAYNINPI KAQNINKUNA
PARTES DE LAS EXTREMIDADES INFERIORES EN QUECHUA
1. Piernas: Chaka
2. Rodilla: Moqo
3. Pantorrilla: Ch’upa=
4. Pie: Chaki
5. Talón: Takillpa
6. Tobillo: Moqochu
7. Dedos: RaWk’aKUNA
8. Uña del pie: ChakiQ silluN= CHAKIykunaQ kURAQ RUK’Ananpa SILLUNKUNA
9. Planta del pie: ChakiQ panpaN
WARMI QHARIQ KAYNINKUNA
PARTES DEL APARATO REPRODUCTOR EN QUECHUA
1. Ullu: Pene
2. Ingle: Ch’illan
3. Testículo: Q’orota
4. Escroto: Ch’uspa
5. Vagina: Chupi / raka
6. Clitoris: Raka K’akara
7. Himen: Raka llika
8. Matrìz: Uthapin
Wiksaq kaqninkuna
PARTES DEL APARATO DIGESTIVO EN QUECHUA
1. Garganta: Tonqor
2. Intestinos: Ch’unchull
3. Intestino delgado: Ñañu
ch’unchul
4. Intestino grueso: Rakhu
ch’unchull
5. Hígado: Kukupin
6. Estómago: Phusun
7. Páncreas: K’ayrapin
8. Bolsa Biliar: Ch’uspa hayaqe
9. Apéndice: Pantaq Ch’unchul
10. Bilis: Hayaqe
11. Recto: Oqoti
12. Ano: Sip’uti
Kurkuq tullunkuna:
Huesos del cuerpo humano en
quechua
1. Esqueleto: Soqro
2. Calavera: Sakaka
3. Cráneo: Hanq’ara
4. Costillas: Waqtan
5. Clavícula: Rijra tullu
6. Húmero: Mak’a tullu
7. Radio y cúbito: Ñaupaq Mak’a tullukuna
8. Fémur: Chakaq tullun
9. Canilla: Chaki senqa tullu
10. Rótula: Phillillo
11. Iliaco: Teqnin tullu
12. Costilla: Waqtan tullu
13. Cintura: Weqaw
14. Esternón: Qhasqoq tullun
15. Columna vertebral: Wank’alli
16. Huesos de los dedos: Ruk’anakunaq tullun
Waq (otros)
· Riñón: Rurun
· Vejiga: Hisp’ay puru
· Pulmones: Sorq’an
· Hígado: K’ikchan
· Corazón: Sonqo
· Vena: Sirk’a
· Riñón: Rurun
· Próstata: Wanthi ullu
· Vejiga: Hisp’ay p’uru
· Hueso: Tullu
· Axila: Wallwak’u
· Bello axilar: Wallwak’u suphu
· Tendón : Hanq’u / ank’u
· Poto, trasero: Siki
Kurkuq kacharparisqankuna
DESECHOS DEL CUERPO HUMANO EN
QUECHUA
1. Aliento, respiración: Samay
2. Lágrima: Waqay
3. Sudor: Hunp'i
4. Moco: Qhoña
5. Orina: Hisp’ay
6. Menstruar: Wik’uy
7. Cerumen: Ninri wira
8. Mugre: Qhanka
9. Eructo: Khasa
10. Excremento: Aka
11. flatulencia: Supi
Onqoykuna, mana allinkuna
runaq kukurmanta:
ENFERMEDADES, ACCIDENTES O
DEFECTOS DEL CUERPO HUMANO
EN QUECHUA
1. Cicatriz: Q’ella
2. Verruga: Tikti
3. Tos: ch’ojo
4. Catarro: Chhulli
5. Venérea: Wanthi
6. Várices: Sirk’a onqoy
7. Herida: K’iri
8. Incordio: Q’elete
9. Moretón: Q’oyo
10. Esputo: Qhoto
11. Hemorragia: Yawar apariy

También podría gustarte