Lanzarote

Lanzarote
Lanzarote
Datu orokorrak
Mota	uharte
Azalera	791 km²
Eponimoa	Lancelotto Malocello (en)
Geografia
Koordenatuak	29°02′06″N 13°38′06″W / 29.035°N 13.635°W
UTC ordua	UTC±00:00
Honen parte da	Kanariar uharteak
Kokapena	Ozeano Atlantikoa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Kanariak
Probintzia	Las Palmas
Ur-gorputza	Ozeano Atlantikoa
Leku geografikoa	Kanariar uharteak

Lanzarote^[1]^[2] Afrikako kostaldeko uharte bat da, Ozeano Atlantikoan kokatua, Espainiarena. Kanariar uharte jendetsuenetan hirugarrena da (Tenerife eta Kanaria Handia dira lehen biak). 127.457 biztanle zituen 2006an, eta 846 km² ditu. Las Palmasko probintziaren barruan dago. Hiriburua Arrecife da. Uharteko punturik altuena Peñas del Cache mendia da (670m).

Geologia eta sorrera

Timanfaya.

Azken leherketaren ostean geratzen den beroak sua piztu dezake puntu zehatz batzuetan.

Lanzarote, beste Kanariar uharte guztiak bezala, Atlantikoaren irekieratik eratorritako prozesu geologikoen emaitza da, Mesozoikoan hasitakoa, eta berriki larriagotu egin da, Tertziarioko alpetar orogenian hasitako erlojuaren orratzen noranzkoan Afrikaren birak sortutako eremu honetan dagoen presioaren ondorioz. Atlantikoaren irekieraren hasieran, duela 20 milioi urtera arte azaleratu gabeko laba isurketak hasi ziren ondoko Fuerteventuran eta 15 milioi urte Lanzarote uhartean^[3]. Lanzaroteren historia geologikoa hiru fasetan banatzen da:

Lehen fase batean, duela 15 milioi urte, Miozenoan, arrokarik antzinakoenak agertzen dira Famara inguruan, uhartearen iparraldean, eta Los Ajachesetan, hegoaldean. Gaur egun, higadura-prozesuek formazio horiek desegin dituzte. Bere morfologia, gaur egun lehorrak eta idorrak diren "u" formako haranek ezaugarritutako drainatze-sare on bat duten karkaba itxurako formetara eboluzionatu duten eraikin higatuen morfologia da. Formazio hauen bereizgarria Famarako haitza da, non uharteko garaierarik handiena dagoen, 600 metro ingurukoa. Lanzaroteko punturik altuena hemen dago, Peñas del Chache haitzetan, 671 metroko altuerarekin.

Bigarren fase bat, Lanzaroteko geomorfologiaren eboluzioa da, Miozenotik Pleistozenoraino, bi formazioen higadura prozesuengatik ezaugarritu zena, Famara eta Los Ajaches. Ondoren, material magmatikoaren emisio handiak izan dira, eta, horien ondorioz, antzinako bi eraketak elkartu egin dira. Batez ere, uhartearen erdialdeko sektorea da, eta bere ezaugarria da eraikinen lerrokadurak daudela, uhartearen egitura-ardatzak eratuz, eta horiek bat datozela Fuerteventurako eratze-ardatzekin, NE-SO norabidearekin, batzuk eraispen-egoera aurreratuarekin, drainatze-sare eboluzionatuarekin forma biribilduekin, haran zabalekin, ibarrekin eta penilautara ertainekin. Esan daiteke etapa honetan Lanzarote eta Fuerteventura Bocaina itsasarteak eta Lobos uharteak lotzen zituztela. Azken glaziazioan egon ziren azken aldiz, Würmeko glaziazioan.

Hirugarren faseak, geologikoki, ez du ezer bereizgarririk, baina garrantzitsuena da ikuspegi antropozentrikotik. XVII. eta XVIII. mendeetan gertatutako erupzioak dira, aurreko fasekoekin paraleloan lerrokatutako emisioak eta 200 m baino gutxiagoko eraikinak dituztenak, baina uhartean gertatzen den plubiositate eskasagatik eta kontserbazio-politika oso zorrotzagatik bikain kontserbatutakoak.

Klima

Datu klimatikoak (Lanzaroteko aireportua (1981–2010))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	27.9	29.0	32.7	36.3	42.6	40.7	42.9	43.6	40.5	37.1	34.2	27.5	43.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	20.7	21.3	22.9	23.5	24.6	26.3	28.2	29.1	28.6	26.7	24.2	21.8	24.8
Batez besteko tenperatura (ºC)	17.4	17.9	19.0	19.6	20.8	22.6	24.3	25.2	24.7	23.0	20.7	18.6	21.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	14.0	14.3	15.0	15.7	16.8	18.8	20.4	21.2	20.8	19.4	17.2	15.4	17.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	8.0	9.0	8.3	9.5	11.5	12.4	15.4	16.6	15.5	12.0	10.9	9.0	8.0
Euria (mm)	16.5	18.2	12.5	5.2	1.5	0.1	0.0	0.5	2.2	9.9	14.7	29.3	110.6
Euri egunak (≥ 1.0 mm)	3	3	2	1	0	0	0	0	0	2	3	4	18
Eguzki orduak	203	201	241	255	297	292	308	295	248	235	207	196	2978
Hezetasuna (%)	68	68	66	66	66	66	68	68	70	71	69	71	68
Iturria: Agencia Estatal de Meteorología^[4]

Timanfaya

Timanfayako natura parkea sumendiek sortua da, uharte osoa bezala. 1974an izendatu zuten.

Toponimia

Lanzarote izena Lancelotto Malocello esploratzaile genovarra zela-eta jaso zuen uharteak.

Kolonizazioaren eraginez, jatorrizko guantxe hizkuntza galdu zen, eta gaur egun gaztelania hitz egiten da gehienbat. Hala ere, oraindik badira hainbat toponimo guantxe: Teguise, Tinajo, Tahiche, Ubique, Guanapay, Guatiza, Güime, Timanfaya, Yaiza, Haría, Guatifay, Famara.