Amets
Amets bat irudi-, ideia-, emozio- eta sentipen-segida bat da, loaren zenbait etapatan gogamenean nahi gabe gertatzen direnak. Gizakiek bi ordu inguru ematen dituzte gauez ametsetan, eta amets bakoitzak 5 eta 20 minutu artean irauten du[1], nahiz eta ameslariak loa askoz luzeagoa dela hauteman dezakeen[2].
Ametsen edukia eta funtzioa interes zientifiko, filosofiko eta erlijiosoko gaiak izan dira historian zehar. Ametsen interpretazioa, babiloniarrek K. a. 3. milurtekoan[2], eta baita lehenago ere antzinako sumertarren artean[3], leku nabarmena du hainbat tradiziotako testu erlijiosoetan, eta zeregin nagusia bete du psikoterapian[4][5]. Ametsen azterketa zientifikoari onirologia esaten zaio[6], eta ametsei lotutakoari oniriko. Ametsei buruzko ikerketa moderno gehienak haien neurofisiologian eta haien funtzionamenduari buruzko hipotesiak proposatu eta frogatzean oinarritzen dira. Ez dago jakiterik garunaren zein aldetan sortzen diren ametsak, ametsetarako jatorri bakarra dagoen edo garunaren hainbat eskualde inplikatuta dauden, edo ametsen helburua zein den gorputzarentzat edo adimenarentzat.
Gizakiaren esperientzia onirikoak eta haren interpretazioak aldaketa handiak izan dituzte historian zehar[7][8]. Aspaldidanik, Mesopotamia eta Antzinako Egiptoren idazkien arabera, ametsek ondorengo portaerak adierazten zituzten, baina pentsamendu hau murrizten joan zen ondorengo milurtekoetan. Ametsei buruzko antzinako idazki hauek ikustaldi-ametsak nabarmentzen dituzte, zeinetan irudi oniriko batek, normalean jainko edo arbaso nabarmen batek, ameslariari ekintza espezifikoak egiteko agintzen dion eta etorkizuneko gertaerak aurreikus ditzakeen[9][10]. Horrelako ametsak egiteko gai den garun-jarduera, ondorengo garaietako alfabetatutako pertsonen artean oso ohikoa ez dena, bat dator Julian Jaynesen hipotesiaren arabera Kristoren aurreko bigarren edo lehen milurtekoan nagusi zen bi ganberako pentsaerarekin. Esperientzia onirikoaren kokapena aldatu egiten da kulturen eta denboraren arabera.
Amets egitea eta lo egitea elkarri lotuta daude. Ametsak, batez ere, loaren begietako mugimendu azkarren fasean (REM) gertatzen dira, garuneko jarduera altua denean eta esna egotearen antzekoa denean. REM loa espezie askotan detekta daitekeenez eta ikerketek iradokitzen dutenez ugaztun guztiek REM esperimentatzen dutela[11], ametsak REM loarekin lotzeak animaliek amets egiten dutela suposatzera eraman du. Hala ere, gizakiek ere amets egiten dute lo ez REMetan, eta REM fasean iratzarritako guztiek ez dituzte ametsak deskribatzen[12]. Ikertua izateko, amets bat lehenik hitzezko laburpen batera mugatu behar da, zeina subjektuak ametsari buruz duen oroitzapenaren kontakizun bat baita, ez subjektuaren esperientzia onirikoa bere baitan. Beraz, gizaki ez direnen ametsa gaur egun frogaezina da, giza fetuen eta hitzaurreko haurtxoen ametsa bezala[13].
Ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Amesten dugunean, irudiz, soinuz, pentsamenduz eta/edo sentsazioz osaturiko errealitate birtual batean sartzen gara. Esnatzerakoan mantentzen diren oroitzapenak oso sinpleak izan daitezke (irudi bat, soinu bat, ideia bat...) edo baita oso landuak ere. Landuen dauden ametsak, eszenak, pertsonaiak, tokiak eta objektuak dituzte. Ametsak, giza loaldiaren edozein fasetan gerta daitezkeela frogatu da. Baina, gehien gogoratzen diren ametsak, eta amets landuenak, REM fasean gertatzen dira (Begi Mugimendu Azkarra [BMA], ingelesezko bere siglengatik Rapid Eye Movement). Fase hau, loaldiaren azken zatian gertatzen da.
Amestea, gizakiengan baino ez da baieztatu. Beste animalia batzuk ere pasatzen dira, euren loaldian, REM fasetik. Itxuraz, ugaztunak dira amesteko aukera gehien dituztenak, euren lo zikloa, gizakiak duenaren oso antzekoa baita. REM fasean denbora gehien igarotzen duen animalia, armadiloa da.
Indar psikikoak ametsetan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ametsak, egunean zehar libreki zabaltzeko aukerarik ez duten indar psikikoen agerpenak irudikatzen dituzten estimulu animikoak dira batik bat.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «Brain Basics: Understanding Sleep» www.ninds.nih.gov (National Institute of Neurological Disorders and Stroke) (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ a b (Ingelesez) «How Dreams Work» HowStuffWorks 2005-01-27 (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Black, Jeremy A.. (1992). Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia : an illustrated dictionary. Published by British Museum Press for the Trustees of the British Museum ISBN 0-7141-1705-6. PMC 25982217. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Freud, Sigmund. The Interpretation of Dreams. ISBN 978-1-912282-44-9. PMC 1027478877. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Lane, Robert C.; Harris, Max. (2002). «Dreams, Use in Psychotherapy» Encyclopedia of Psychotherapy (Elsevier): 661–669. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Kavanau, J. Lee. (2000-05-01). «Sleep, Memory Maintenance, and Mental Disorders» The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences 12 (2): 199–208. doi:. ISSN 0895-0172. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Dodds, E. R.. (2004). The Greeks and the irrational. University of California Press ISBN 0-520-24230-0. PMC 55858000. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Packer, Sharon. (2002). Dreams in myth, medicine, and movies. Praeger ISBN 0-313-01210-5. PMC 52755353. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Macrobius. «Commentary on the Dream of Scipio» www.bl.uk (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Krippner, Stanley. (2002). Extraordinary dreams and how to work with them. SUNY Press ISBN 0-585-45681-X. PMC 52672124. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ (Ingelesez) Lesku, John A.; Meyer, Leith C. R.; Fuller, Andrea; Maloney, Shane K.; Dell'Omo, Giacomo; Vyssotski, Alexei L.; Rattenborg, Niels C.. (2011 abu. 24). «Ostriches Sleep like Platypuses» PLOS ONE 6 (8): e23203. doi:. ISSN 1932-6203. PMID 21887239. PMC PMC3160860. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ (Ingelesez) Solms, Mark. (2000-12). «Dreaming and REM sleep are controlled by different brain mechanisms» Behavioral and Brain Sciences 23 (6): 843–850. doi:. ISSN 1469-1825. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ Bulkeley, Kelly. (2008). Dreaming in the world's religions : a comparative history. New York University Press ISBN 978-0-8147-9119-6. PMC 242989100. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
