Eskilo

Eskilo
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Eleusis, K.a. 525
Herrialdea	Antzinako Atenas
Heriotza	Gela, K.a. 456 (68/69 urte)
Heriotza modua	istripuzko heriotza
Familia
Aita	Euphorion of Eleusis
Seme-alabak	ikusi Euphorion (en) ; Eueon (en) ;
Haurrideak	ikusi Aeschylus' sister (en) ; Cynaegirus (en) ; Ameinias of Athens (en) ;
Hezkuntza
Hizkuntzak	antzinako greziera
Jarduerak
Jarduerak	tragedy writer (en) , gudaria eta antzerkigilea
Lan nabarmenak	ikusi Agamemnon (en) ; The Libation Bearers (en) ; Eumenides (en) ; The Persians (en) ; Prometeo kateatuta; Seven against Thebes (en) ; The Suppliants (en) ;
Genero artistikoa	Tragedia greziarra
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Salaminako gudua; Maratongo Gudua; Plateako gudua

Eskilo (antzinako grezieraz: Αισχύλος, Aiskhulos; Eleusis, K.a. 525 aldean - Gela, Sizilia, K.a. 456) ^[1]Antzinako Greziako poeta eta antzerki-idazlea izan zen. Tragedia grekoaren sortzailetzat jotzen da. Ekintza eta elkarrizketak sartu zizkien pertsonaiei. Maskara eta dekoratuen erabilera ere bere berrikuntzak dira. Antzeztu, koreografiaz arduratu eta zuzendu ere egiten zuen. Bere zazpi tragedia gorde dira.^[2] Eskiloren literatur lanek jainkoen presentzia ahalguztiduna Greziar heroi eta mitoen istorioak kontatzen dituzte.^[3]

Biografia eta lanak

Salamina eta Maratongo guduetan hartu zuen parte. Oso gazte zela hasi zen antzerkia idazten, eta behin baino gehiagotan irabazi zituen sariak lehiaketetan. Bere izena Mediterraneo guztira zabaldu zen. Sirakusako Hieronen gortean onartua izan zen, Sizilian bigarrenez izan zenean.

Berak idatzi zituen laurogeita hamar antzerkietatik, zazpi bakarrik heldu dira gaur egunera: Erregutzaileak (Iketides, K.a. 490), Persiarrak (Persai, K.a. 472), Zazpiak Tebaren kontra (Hepta epi Thebas, K.a. 464), Prometeo kateatua^[4] (Prometeus desmotes), eta Orestesen trilogia (Oresteia, K.a. 458). Azken horretan, Agamenonen itzulera eta Klitemnestrak eta Egistok nola hil zuten deskribatzen du (Agamemnon), hiltzaileen zigorra (Koreoforoak), eta Orestesen auzia (Eumenideak).

Eskilo hartu ohi da Greziako tragediaren sortzailetzat, dramari lege zehatzak ezarri baitzizkion, koruaren lirismotik aldenduz eta elkarrizketa eta ekintza sartuz. Maskara, jantzia eta azaltzeko modua berritu zituen. Antzinako Greziako elezaharrak hartu zituen, eta herriaren erruduntasuna gaitzetsi zuen. Filosofoa eta moralista zen; zuzenbidearen lehentasuna azpimarratu zuen mendekuaren gogo itsuaren kontra, justizia legearen kontra, izpiritua indarraren kontra. Poeta lirikoa izaki, bere hitzaren indarrari esker, tragedia bere gailurrera eraman zuen.

Heriotza

K.a. 458an Siziliara itzuli zen azken aldiz eta bertan Gela bisitatu zuen. Bizpahiru urte beranduago hil zen. Valerio Maximok idatzi zuen hiriaren kanpoaldean hil zela, arrano batek dortoka bat burura bota zionean, bere burua dortoka irekitzeko arroka batekin nahastu eta gero. Ohitura hori dute ugatzek eta sai motzek. Pliniok bere Naturalis Historiæ lanean aipatzen du Eskilo hiritik kanpo zegoela, profezia batek iragarri ziolako goitik eroritako objektu batek hilko zuela^[5].

Eragina

Historian zehar erreferente izan da Eskilo:

Arriskutsua ikusten dut zein sei edo zazpi autore aterako nituzkeen naufragiotik aipatzea. Inguruabarrek agintzen dute. Une honetan, berbarako, Eskilo, Khayyam eta Mallarme hautatuko nituzke. (Joan Brossa)^[6]

Irudi galeria

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ «Eskilo - Pertsona-izenak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).
↑ «Eskilo - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).
↑ «Antzinako Greziaren handitasuna» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).
↑ Eskilo. Prometeu burdinetan. in: Euzko-Gogoa (1959. Ilbeltza-Otsaila). euskaratzailea: Bingen Ametzaga andima.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2015eko ekainak 12).
↑ McKeown, J. C.. (2013). A cabinet of Greek curiosities : strange tales and surprising facts from the cradle of western civilization. Oxford University Press ISBN 978-0-19-998211-0. PMC 839686764. (Noiz kontsultatua: 2021-04-12).
↑ «Antologia, Joan Brossa» ekarriak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).

Kanpo estekak

Euskarari ekarriak: Eskilo Ekarriak.armiarma.eus

Datuak: Q40939
Multimedia: Aeschylus / Q40939

[1] «Eskilo - Pertsona-izenak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).

[2] «Eskilo - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).

[3] «Antzinako Greziaren handitasuna» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).

[4] Eskilo. Prometeu burdinetan. in: Euzko-Gogoa (1959. Ilbeltza-Otsaila). euskaratzailea: Bingen Ametzaga andima.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2015eko ekainak 12).

[5] McKeown, J. C.. (2013). A cabinet of Greek curiosities : strange tales and surprising facts from the cradle of western civilization. Oxford University Press ISBN 978-0-19-998211-0. PMC 839686764. (Noiz kontsultatua: 2021-04-12).

[6] «Antologia, Joan Brossa» ekarriak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-02).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]