Gose
- Artikulu hau elikagaien beharrari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Gose (argipena)».
Gosea animaliek elikagaien beharra dutenean duten sentimendua da. Elikadura arrunten kasuetan, azken aldiz jan denetik 14 ordura agertu ohi da, balio hau oso aldakorra den arren.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gosearen historia (1990-2015)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gosea jateko beharra adierazten duen sentsazioa da. Oinarrizko elikagaien eskasia ere izan daiteke, gabezia eragiten duena, eta miseria orokorra edo zerbaiten desira. Gosea pobreziaren eta desberdintasun ekonomikoaren ondorioa da[1] .
Artikulu honetan azken urteetako goseari buruzko datuak aztertzen dira. Nazio, erakunde, ikertzaile eta espezialisten talde batek egin du txosten hau. Elikagai Politikei buruzko Ikerketarako Nazioarteko Institutuaren babespean (International Food Policy Research Institute, IFPRI). 1990. urteaz geroztik, goseak ia% 40 egin du behera garapen bidean dauden herrialdeetan. Ala ere, arazo larria izaten jarraitzen du munduan, oraindik 800 milioi pertsona inguru baitaude goserik.
Mundu mailako giza desnutrizioaren zifrei erreparatzen badiegu, ikus dezakegu, XXI. mendearen hasieran, bat-bateko igoera eta beheranzko joera duen errusiar mendi baten aurrean gaudela. Hamarkada batzuetan desnutrizioen guztizko kopuruak behera egin ondoren, kopurua 800 milioi ingurura jaitsi zen 1995-1997 aldian. Ordutik, kopuru horrek gora eta behera egin du, batez ere 2005etik aurrera. 2009an 1.023 milioira iritsi da. Krisi ekonomikoaren eta, bereziki, nekazaritzako elikagaien prezioen muturreko aldakortasunaren ondorio dira 2010eko bat-bateko igoera eta 98 milioi euroko murrizketa.[2]
Elikagaien ekoizpenaren hazkundean izandako lorpenen ia heren baten osagai nagusia hobekuntza genetikoa izan da, landare-barietate berriak garatzea. Horien artean, joan den mendeko 50eko hamarkadan munduko gari ekoizpenari mehatxu handia egiten zioten gaixotasunekiko erresistenteak ziren gari barietateak lortu ziren.
Barietate berri horiek sartzean, zereal horren 120 milioi hektarea babestea lortu zen, eta 60 eta 120 milioi arteko etxebizitzen elikagaia ziurtatu zen. Eginkizun horrek, arrakasta ekarri ez ezik, landare-hobekuntza ere ekarri zuen, eta iraultza globalaren hasierako ekintza izan zen, "Iraultza berdea" izenez ezagutuko zena. Asiako “Iraultza Berdearen” garaipenak, barietate berriak sartze hutsaz gain, beste berrikuntza batzuen mende ere egon zen, hala nola ongarri eta pestiziden eskuragarritasunaren, azpiegitura eta politika publiko berrien, nekazariei kredituak hornitzearen eta nekazaritzako prezioen egonkortzearen mende. Beste lorpen garrantzitsu batzuk berrikuntza teknikoek, eta aurrerapen sozial eta politiko-ekonomikoek eragin dituzte, genetikatik haratago.
Prezioen aldaketaren eta desnutrizio-kopuruaren arteko egokitzapena tokiko ekonomiek nazioarteko merkataritzarekin duten integrazio-mailaren eta goseak daudenen landa- edo hiri-egoeraren araberakoa da. Izan ere, estuki lotuta dago munduan goseak dauden pertsonen kopurua eta elikagaien prezioa.
Oro har, badirudi azken hamarkadetako arrakasta erlatiboak erne egotea eragin duela. Bereziki, elikagaien ekoizpenaren hazkunde-tasa biztanleriaren hazkundearen atzetik joan da azken hamarkadan, hain zuzen ere Thomas Robert Malthusek (1766-1834) duela bi mende baino gehiago proposatu zuen portaera erlatiboa. XX. mendearen erdialdera arte, Maltusiako mehatxua ez zen bete nekazaritza eta abeltzaintzako mugaren etengabeko hedapenagatik eta, neurri txikiagoan, barietate emankorrago berrien etengabeko garapenagatik. Azken mende erdian, barietate berrien errendimendua hobetzea izan da mehatxu horren porrotaren protagonista. Dagoeneko aipatu da elikagaien ekoizpenaren hazkunde-tasa biztanleriaren hazkundearen azpitik mantendu dela azken hamarkadan,
Dagoeneko aipatu bezala elikagaien ekoizpenaren hazkunde-tasa biztanleriaren hazkundearen azpitik mantendu da azken hamarkadan. Joera horri gehitu behar zaio, ziur asko, nekazaritza eta abeltzaintzako berrikuntzan egindako inbertsioek behera egin dutela denbora horretan. Arazo hori maila globalean konpondu beharko da, eta, bereziki, krisiak gehien astindu dituen herrialdeetako arazo espezifikoei dagokienez. Testuinguru horretan, Afrikan biltzen dira erronka gehienak.
Hemen laburbildutako datuei erreparatuz, zalantzarik gabe, zailtasunak daude etorkizunean behatutako joera onuragarriei eusteko. Populazio globala etengabe hazten ari da. Gainera, pobreziak behera egin ahala, gora egin du elikagaien per capita eskariak; izan ere, faktore hori bihurtu da elikagaien eskari globalaren hazkundearen eragile nagusia. (Fernando Gracia, 2015)
Elikagaien segurtsuna, malnutrizioa eta gosea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Elikagaien ekoizpenean eta eraldaketan mundu mailan gertatutako aldaketek, elikagaien segurtasuna arriskuan jartzea eragin dute. Klima-aldaketak, populazioaren hazkunde esponentzialak, kontsumismoak, edateko ura xahutzeak eta lurzoruaren etengabeko degradazioak. Hala nola gosearen, malnutrizioaren eta desnutrizioaren arazoa azalean jarri dute[3] .
FAOk egindako azken azterketak adierazten du desnutrizioa duten pertsonen kopuruak behera egin duela 2012-2014 hirurtekoa 1990-1992 hirurtekoarekin alderatuz gero. Ehunekotan aztertuz gero, azpi-elikatzearen prebalentzia %18,7tik %11,3ra jaitsi da mundu mailan, eta% 23,4tik% 13,5era garapen bidean dauden herrialdeetan. Hala ere, datu horiek pozgarritzat jo ditzakegu, pertsona gehiagok baitute elikagaiak eskuratzeko aukera, eta alde nabarmena dago eskualde desberdinen artean.[4]
Elikagaien ekoizpenaren gaia kontuan hartuta, aldaketa handiak aitortzen dira mundu osoan, ez bakarrik ekoizpenean, baita elikagaien eraldaketan ere, askotan hori baita elikagaien segurtasuna arriskuan jartzearen arrazoia.
Elikagaien ekoizpena zuzenean lotuta dago lurzoruen degradazioarekin eta ur-eskasiarekin, eta, aldi berean, bi faktore horiek klima-aldaketaren eraginpean daude. FAOk "Nekazaritza klima-aldaketara egokitzea" txostenean (IICA 2011) dio funtsezkoa dela elikadura-sistemak klima-aldaketetara egokitzea, elikagaien hornidura, pobreziaren arintzea eta baliabide naturalen kontserbazioa bermatzeko.
Klima-aldaketa aldagaia kontutan hartzen badugu, ikusiko dugu aldagai horrek ondorio negatiboa duela elikagaien ekoizpenean, eta, ondorioz, janariaren prezioa igo egiten dela, eta horrek eragina duela erdi-mailako pertsona batek eros eta kontsumi ditzakeen elikagaien kantitatean eta kalitatean.
CEPALek zabaldutako dokumentu bat aztertuta, agerian geratzen da klima-aldaketak murrizketak eragiten dituela Erdialdeko Amerikako nekazarien ekoizpenean, errendimenduan eta irabazietan.[5]
Klimaren inguruan egindako estimazioen arabera, galeren arrazoi nagusia tenperaturen igoera da. Nekazaritzako irabaziak klimarekiko sentikorrak direla zehaztu daiteke; izan ere, gradu bateko urteko batez besteko tenperaturaren igoerak urteko nekazaritza-irabaziak 26 dolar inguruko batez bestekoan murrizten ditu.
Nahiz eta herrialde azpigaratuak pobreziaren eta desnutrizioaren arazoak gehien eragiten dien herrialdeak izan, garrantzitsua da, mehatxu nagusia malnutrizioa duten herrialde garatuak aztertzea. Malnutrizioa nutrizio desegokia da, jatorrian hainbat kausa izan ditzakeena: gutxiegizko elikadura, gehiegizko elikadura, elikadura desorekatua, eta abar. Mantenugai falta dagoenean, desnutrizio deritzogu eta, gehiegi daudenean, gainnutrizio. Hau da, kasu guztietan, pertsonak ez ditu behar bezala elikatzeko elikagai egokiak hartzen.
Ekoizpen-oinarriak nekazaritza jasangarri baterantz eramaten saiatzen bagara, eta nekazaritza horrek osagai ekonomikoak ez ezik, osagai ekologiko eta sozialak ere kontuan hartzen baditu, honako hauek egin ahal izango ditugu: lurzoruen emankortasuna hobetu eta kontserbatu, produktibitate handiagoa lortuz; pertsona gehiagoren beharrak ase; nekazarien eta, bereziki, gizartearen bizi-kalitatea hobetu; inpaktua minimizatu eta giroa babestu.
Adierazleak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gaur egun, oraindik ere ohikoa da desnutrizioa eta jendea elikagai gabeziaren ondorioz hiltzea. Arazo hau, historian zehar egon ohi izan da eta egungo egoera ulertzeko, urte batzuk atzera begiratu beharra dago eta urteetan zehar jasotako datuak aztertu.
Bi mapa hauek munduko populazioaren desnutrizioa adierazten dute. Desnutrizioa bizitza osasungarri bat izateko beharrezkoak diren kaloria kantitate minimoa ez jasotzea da. Konparaketa egiteko, lehendabizi daturik zaharrenak ditugu, zehazki 2000koak. Bigarren mapa aldiz 2017. urtekoa da. Bi irudien artean 17 urteko aldea badago ere, ez da desberdintasun handirik nabari. Bi mapetan argi eta garbi ikus dezakegu munduko zein lekutan nagusitzen den desnutrizioa. Daturik kezkagarrienak Afrikakoak dira, eta atzetik Hego Amerika eta Asia egongo lirateke.[6]
Urteak aurrera egin ahala, ikus dezakegu datuak generalki hobetu egin direla. Hala ere, esanguratsua da herrialde batzuetan soilik egotea elikadura gabezia. Hainbat arrazoi daude hau azaltzeko. Horietako bat bertako egoera politiko ezegonkorra da. Elikadura-eskubidean aditua den batek esan zuenez, "El hambre y la nutrición no son problemas técnicos, son problemas políticos". [7]
Hortaz gain, urteetan zehar izan diren gerra guztiek ere eragin zuzena dute desnutrizioan. 2017ko irudia azterturik, Afrikan izugarrizko nutrizio falta nabari da. 2017ko otsailean, gosetea deklaratu zen Hego Sudango bi probintziatan, urteko elikagai-krisirik okerrenetakoa, Nigeria, Somalia eta Yemenekin batera. Gatazkak eta indarkeria dira gosearen arrazoi nagusia 18 herrialdetan, gehienak Afrikan eta Ekialde Hurbilean. Gosetuta dauden biztanleen % 60a gerrak jotako herrialdeetan daude. Hazkunde hori azaltzen dute, halaber, Afrika ekialdeko eta hegoaldeko hainbat herrialdetan eragiten duen lehorte gupidagabeak eta uzta-murrizketak, non aurretik gose-maila handiak zeuden. 23 herrialdetan 39 milioi pertsona baino gehiago, gehienak afrikarrak, gose handia dute hondamendi naturalen ondorioz. [8]
Munduko biztanle desnutrituen kopurua oso altua bada ere, urtetik urtera beheruntz doa. 1990-92 artean 1010,7milioi biztanle desnutritu zeuden munduan. Hortik aurrera piskanaka beheruntz joan zen baina 2002-2004 urteen artean gorakada txiki bat egon zen. Baina hala ere gaur egun zenbakiek pixkanaka pixkanaka jaisten jarraitzen dute.
.png)
Bi irudi hauek 5 urte baino gazteago eta beren altuerarekiko pisu baxuegia duten haurren portzentaia adierazten dute. Hazkundearen atzerapenak, hau da, haur batek bere adinerako garaiera baxuegia duenean, desnutrizio egoera larrian dagoela adierazten du. Haur batek bere hazkundean atzerapena duela esaten da bere adineko altuera bi edo gehiago desbideratze estandar azpitik dagoenean ``Normas de crecimiento infantil de la Organizacion Mundial de la Salud (OMS)´´ -ek dioenez. [9]
Urteak pasa ahala datu gehiago lortu ditugu, baina hala ere beti berdinak dira laranjaz koloreztatuta agertzen diren herrialdeak. Daturik okerrenak ezbairik gabe Afrika eta Asiakoak dira. Pertsona batek bizitza osasuntsua izateko, beharrezkoa da txikitatik nutrizio egokia izatea. Afrika guztian, umeen portzentai altu batek gabezia hori jasaten du eta datu hauek oso kezkagarria dira. 5 herrialde dira Afrikan haurren desnutrizioak eragindakoak izan direnak. Lehena Hego Sudan. Nazio Batuek gosetea deklaratu zuten Hego Sudango zenbait eskualdetan. Egoera hori herrialdeak jasan duen gerra zibil odoltsuak eragin du, eta, ondorioz, indarkeriatik ihesi zihoazen pertsona asko lekualdatu dira. Desnutrizioa duten haurren tasa handia da, eta horien artean ahulenak gosez hiltzeko arriskuan daude. Bigarrena Somalia da. 2011 eta 2012 artean, 260.000 pertsona inguru hil ziren Somalian gosetea aldarrikatu zutenean. Elikagai eta ur faltak abereak hiltzea eragin du, eta familia askok etxetik ihes egin behar izan dute. Ondorengo herrialdea Kenia da. Garai lehorrak abuztu amaierara arte jarraitzea espero da, eta 3,5 milioi pertsonak elikagaien segurtasun falta larria izango dute abuztuan. Laugarrena Etiopía. Euririk gabeko hainbat urtarok putzuak lehor uzten dituzte, laboreekin amaitzen, ganadua hiltzen da eta familiek ezin dituzte seme-alabak elikatu.
Eta azken herrialdea Nigeria da. Duela urte batzuetatik Nigerian bizi den gatazka bortitza areagotu egin da azken urteetan, eta Niger, Txad eta Kamerungo mugetan zehar hedatu da, Afrikako krisi humanitario eta babes-krisi garrantzitsuenetako bat sortuz.[10]
Asian ere datuak oso txarrak dira baina esanguratsuena Indiako kasua da, bertakoak baitira emaitza okerrenak. Hainbat arrazoi daude egoera hau azaltzeko. Atzeratuta dauden herrialdeetan elikagai falta somatzen dute eta horietako askok oraindik ez dute ur edangarririk eskura. Gainera, aberats eta pobreen arteko desberdintasunak handitzen jarraitzen duen bitartean, oso zaila izango da desnutrizioari aurre egitea. Hortaz gain, heziketa faltak ere lotura zuzena du desnutrizioarekiko. Izan ere, eskoletan sustatzen dira elikadura eta higienearekiko ohitura osasuntsuak, eta herrialde hauetan oso gutxik dute eskolara joateko aukera. Gainera, etxean gurasoek ere ez dute jakintzarik honen inguruan eta ez dira gai umeei ohitura osasuntsuak azaltzeko. Aldaketa klimatikoak ere ez du mesederik egin alderdi honetan. Beroketa globalaren ondorioz, lehorteen eta uholdeen intzidentzia handitzen ari da eta honek eragin negatiboa du elikagaien ekoizpenean. Gainera, fenomeno meteorologiko hauen parte handi bat elikagaiak lortzeko zailtasuna duten lekuetan gertatzen da. Eta azkenik, gerrek eta gatazka armatuek ere zaildu egin dute populazioak elikagaiak lortzea. [11]
Grafiko honek, hainbat herrialdetako 2 eta 4 urte artean gehiegizko pisua duten umeen portzentaia adierazten du. Herrialde guztietan nabari da gorakada 1990 eta 2016 urteen artean. Baina guztietan esanguratsuena Txinarena da 1995 eta 2005 urteen artean. %10etik ia %25eraino igotzen da 10 urtetan. Estatu Batuen hasierako datuak Txinarenak baino altuagoak badira ere, gaur egun munduko bi potentzia hauek puntu berdinean aurkitzen dira, %24 inguruan hain zuzen. Espainiako kasua da kezkagarriena. Izan ere bera da daturik altuenak dituena. Ia %25ean hasten dira datuak eta urtetik urtera goruntz doazela nabari da. Hego Afrikako datuak ere nahiko altuak dira. Indiakoak aldiz, baxuak. Bertan, gehiegizko pisuaren ordez, desnutrizioa nagusitzen baita. Hala ere, 2005etik aurrera goruntz doala ikus dezakegu. [12]
Munduan dauden bost urtetik beherako hiru haurretatik batek gutxienez desnutrizioa edo gehiegizko pisua du txikienek jasotzen dituzten dieta eskasengatik. Milioika haur oso gutxi jaten ari dira behar dituzten elikagaietatik, eta gehiegi behar ez dituztenetatik. UNICEFen arabera, horietako haur asko garuneko garapen txarra izateko arriskuan daude. Milioika haurrek osasuntsuak ez diren dietekin bizirauten dute, ez dutelako beste aukera hoberik. Kontua ez da haurrek nahikoa jatea bakarrik; batez ere, janari egokia ematea da. UNICEFen datuen arabera, 5 urtetik beherako 149 milioi haur baxuegiak dira mundu osoan beren adinerako, elikadura txarraren ondorioz. Arazoak, txostenaren arabera, bizitzako lehen hilabeteetan hasten dira. Hurrengo etapan, 6 hilabetetik bi urtera bitartean, haurren %44k ez du fruiturik edo barazkirik jasotzen, eta %59k ez du arrautzarik, esnekirik, arrainik edo haragirik jaten. Adibidez, diru-sarrera txikiko eta ertaineko herrialdeetan eskolara joaten diren nerabeen %42k gutxienez egunean behin azukrez betetako edari karbonatatuak kontsumitzen dituzte. [13]
Espainiako datuak dira kezkagarrienak. Hasierako datuak oso altuak badira ere, hazkunde tasa pixkanaka jaisten doala ikus dezakegu. Honek esan nahi du, nahiz eta gehiegizko pisua duten umeen portzentaia gero eta altuagoa izan, gaur egun ez dela portzentai hori bortizki hazten ari.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Garcia, Fernando. “ Geografía e Historia mundial del hambre (1990-2015)”. .
- ↑ Warr, Peter. (2014). «Alleviating Food Insecurity in Asia» World Food Policy 1 (2) doi:. ISSN 2372-8639. (Noiz kontsultatua: 2021-04-19).
- ↑ picon, maria laura. (2014). La Seguridad Alimentaria, Malnutrición y Hambre“Un desafío ético”. .
- ↑ FAO - organización de las naciones unidas para la agricultura y la alimentación (2002) Informe Consulta de Expertos de la FAO sobre la inocuidad de los Alimentos: Ciencia y Ética, Roma, Italia, 2 al 5 de septiembre.
- ↑ La Economía del Cambio Climático en el Perú. 2014-12-06 (Noiz kontsultatua: 2021-04-19).
- ↑ «Share of the population that are undernourished» Our World in Data (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ (Gaztelaniaz) Zubimendi, Carlos Laorden. (2016-06-28). «“El hambre es un problema político”» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ (Gaztelaniaz) Desalambre. (2018-03-22). «Las guerras y los desastres naturales provocan un aumento de los niveles más agudos del hambre en el mundo» ElDiario.es (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ «Share of children who are stunted» Our World in Data (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Desnutrición infantil» Save the Children (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ «5 razones que explican por qué sigue habiendo desnutrición infantil» www.unicef.es (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ «Share of children who are overweight» Our World in Data (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Uno de cada tres menores de cinco años sufre desnutrición o sobrepeso» ELMUNDO 2019-10-15 (Noiz kontsultatua: 2021-04-23).
.png){kind=link}