آل ارتق
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
دولت ارتقی Artuklu Devleti ارتقیان | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۱۰۱–۱۴۰۹ | |||||||||
 Map of Anatolia (grey) and surrounding in AD 1200 | |||||||||
| پایتخت | حصن کیفا، سپس دیاربکر، الازیغ، سرانجام ماردین | ||||||||
| زبان(های) رایج | زبان فارسی زبان ترکی سلجوقی | ||||||||
| دین(ها) | سنی | ||||||||
| حکومت | ملوک‌الطوائف ترکمن در آسیای کوچک | ||||||||
| بیگ | |||||||||
| تاریخ | |||||||||
• تجزیۀ امپراتوری سلجوقی | ۱۱۰۱ | ||||||||
• | ۱۴۰۹ | ||||||||
• سرنگونی توسط قراقویونلو | ۱۴۰۹ | ||||||||
| واحد پول | دینار | ||||||||
| |||||||||
| امروز بخشی از |  ترکیه سوریه | ||||||||
| تاریخ ترکیه |
|---|
 |
 درگاه ترکیه |
آل اَرتُق[۱] یا ارتقیه[۲] (ترکی: آرتوقلولار) دودمانی از قبیله دوگر امرای ترکان اغوز [۳][۴][۵][۶][۷][۸] که میان سال‌های ۱۱۰۴ تا ۱۴۰۸ میلادی در شرق آناتولی و شمال سوریه و عراق حکمرانی کرده‌اند، که شامل دو شاخهٔ ماردین و هارپوت بودند.
شماری از آن‌ها بر ایالاتی از ایران حکومت کردند از قبیل:
- خانات ارتقیه (ترکی: آرتوقلو بی‌لیغ) (۱۱۰۱–۱۳۱۲م.) که نخستین حکمران آن‌ها ارتق است؛ که بر دیاربکر و مدتی بر حلب و ماردین حکومت می‌کردند.
- نوادگان سبکتکین (۱۱۴۴–۱۲۳۲م.) در اطراف اربیل که نخستین آن‌ها زین الدین علی پسر کوچک سبکتکین بود.
پیدایش
[ویرایش]نخستین حاکم این دودمان نجم‌الدین غازی ارتق از قبیله دوگر ،نام داشت که به عنوان پایه‌گذار هر دو شاخه نیز شناخته می‌شود. پدر وی که اکسوک نام داشت، ابتدا یکی از ژنرال‌های آلپ ارسلان بوده و سپس به عنوان ژنرال امیر سلجوقی دمشق به نام تتش درآمد. معروف‌ترین فرمانروای دودمان آل‌ارتق، قره ارسلان بن غازی نام داشت که حوزهٔ حکومتی وی از شرق آناتولی تا غرب شامات و نیز فلسطین را شامل می‌شد. پسر وی نورالدین ارتق با قلج ارسلان دوم سلطان سلجوقیان روم جنگید که بعدها منجر به قرارداد صلح میانشان شد.[۹] این دودمان در سدهٔ ۱۴ میلادی جای خودش را به دودمان‌های آق‌قویونلو و قره‌قویونلو داد.
امرای ماردین
[ویرایش]امرای ماردین
| # | حاکم | حیات | دوره حکومت |
|---|---|---|---|
| ۱ | نجم الدین إلغازی السعید بن أرتق | .... -.... | ۱۱۰۴–۱۱۲۲ |
| ۲ | حسام الدین تیمور شاه بن إلغازی | .... -.... | ۱۱۲۲–۱۱۵۲ |
| ۳ | نجم الدین ألبی بن تیمور شاه | .... -.... | ۱۱۵۲–۱۱۷۶ |
| ۴ | قطب الدین إلغازی الثانی بن ألبی | .... -.... | ۱۱۷۶–۱۱۸۴ |
| ۵ | حسام الدین یلق أرسلان بن إلغازی | .... -.... | ۱۱۸۴–۱۱۸۵ |
| ۶ | نصیر الدین أرتق أرسلان بن إلغازی | .... -.... | ۱۲۰۰–۱۲۳۹ |
| ۷ | نجم الدین غازی السعید بن أرتق أرسلان | .... -.... | ۱۲۳۹–۱۲۵۹ |
| ۸ | قرا أرسلان بن غازی | .... -.... | ۱۲۵۹–۱۲۹۱ |
| ۹ | شمس الدین داود بن قرا أرسلان | .... -.... | ۱۲۹۱–۱۲۹۳ |
| ۱۰ | نجم الدین غازی الثانی بن قرا أرسلان | .... -.... | ۱۲۹۳–۱۳۱۲ |
| ۱۱ | عماد الدین علی ألبی بن غازی | .... -.... | ۱۳۱۲–۱۳۱۲ |
| ۱۲ | شمس الدین صالح الأول بن غازی | .... -.... | ۱۳۱۲–۱۳۶۳ |
| ۱۳ | أحمد المنصور بن صالح | .... -.... | ۱۳۶۳–۱۳۶۷ |
| ۱۴ | محمود الصالح بن أحمد | .... -.... | ۱۳۶۷–۱۳۶۷ |
| ۱۵ | المظفر داود بن صالح | .... -.... | ۱۳۶۷–۱۳۷۶ |
| ۱۶ | الظاهر عیسی بن داود | .... -.... | ۱۳۷۶–۱۴۰۶ |
| ۱۷ | الصالح الثانی بن داود | .... -.... | ۱۴۰۶–۱۴۰۸ |
امرای هارپوت
[ویرایش]امرای هارپوت:
| # | حاکم | حیات | دوره حکومت |
|---|---|---|---|
| ۱ | أبو بکر بن قرا أرسلان | .... -.... | ۱۱۸۵–۱۲۰۳ |
| ۲ | نظام الدین إبراهیم بن أبی بکر | .... -.... | ۱۲۰۳–۱۲۲۳ |
| ۳ | أحمد الخذر بن إبراهیم | .... -.... | ۱۲۲۳–۱۲۳۴ |
| ۴ | نور الدین أرتق شاه بن الخذر | .... -.... | ۱۲۳۴–۱۲۳۴ |
سکه‌شناسی سلسه آل ارتق
[ویرایش]-
حسام‌الدین یلق أرسلان بن إلغازی -
قرا أرسلان بن غازی -
نصیرالدین أرتق أرسلان بن إلغازی
منابع
[ویرایش]- ↑ سجادی، صادق. «آل ارتق». دانره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «ارتقیه». لغت‌نامه دهخدا.
- ↑ The Cambridge History of Iran, Volume 6, By University of Cambridge, Edited by Peter Jackson, p160 : “the Artuqids , a dynasty of Türkmen origin that had existed for something like two centuries in and around Mārdīn”.
- ↑ Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Oxford university press -ThreeVolume Set- edited by Jonathan Bloom, Sheila S. Blair, Sheila Blair - p228.
- ↑ «Artuqid Dynasty | Turkmen dynasty | Britannica».
- ↑ Clifford Edmund Bosworth, The Mediaeval Islamic Underworld: The Banū Sāsān in Arabic life and lore, (E.J. Brill, 1976), 107, 134;"The Artuqids, descendants of Artuq b. Ekseb, were a Turkmen dynasty established in Diyarbakr...".
- ↑ Islamic Desk Reference, ed. E. J. Van Donzel, (Brill, 1994), 39;"Artuqids. Turkmen dynasty which reigned over....".
- ↑ «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی».
- ↑ Clifford Edmund Bosworth, The Mediaeval Islamic Underworld: The Banū Sāsān in Arabic life and lore, (E.J. Brill, 1976), 107.
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانه‌های ملی | |
| نهادهای پژوهش هنری | |
| سایر | |
- آرتوقلو
- ایالتها و قلمروهای بنیانگذاریشده در ۱۱۰۱ (میلادی)
- ایالتها و قلمروهای بنیانگذاریشده در ۱۱۰۲ (میلادی)
- ایالتها و قلمروهای منحلشده در ۱۴۰۰ (میلادی)
- بنیانگذاریهای سده ۱۲ (میلادی) در امپراتوری سلجوقیان
- تاریخ استان دیاربکر
- تاریخ استان ماردین
- مسلمانان در جنگهای صلیبی
- ملوک‌الطوائف ترکمن در آسیای کوچک