بزمجه
| بزمجه | |
|---|---|
| |
| تصویر یک بزمجه | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | خزندگان |
| راسته: | پولک‌داران |
| زیرراسته: | مارمولک |
| تیره: | بزمجه‌ایان |
| سرده: | Varanus مرم، ۱۸۲۰ |
بُزمَجّه یا بُزمَجه، در زبان بلوچی "بزمِچ" (یعنی مکنده ی بز) که با نام‌های بزمک، بزدوش، بزچوش و بزغاله‌مار نیز شناخته می‌شود، نام گروهی از خزندگانِ عمدتاً بزرگ‌جثه است که عضو سَردهٔ بزمجه‌ها (نام علمی: Varanus) به‌شمار می‌روند. امروزه نزدیک به ۷۳ گونه بزمجه شناخته شده‌است؛ اگرچه جایگاه اصلی آن‌ها در این سرده و احتمال تعلقشان به سرده‌های مختلف نیاز به بررسی بیشتر دارد. آن‌ها از تیرهٔ بزمجه‌ایان هستند؛ تیره‌ای که شامل بزرگترین مارمولک زنده یعنی اژدهای کومودو است.
بزمجه‌ها گردن‌دراز، دُم و پنجه‌های قوی، و پاهای عقبی به‌خوبی شکل‌گرفته دارند. بیشتر آن‌ها بر روی خاک زندگی می‌کنند، اما تعدادی از آن‌ها نیز درخت‌پیما و دوزیست هستند. اکثر بزمجه‌ها گوشت‌خوار هستند، ولی سه گونه از بزمجه‌های ساکن فیلیپین از میوهٔ درختان تغذیه می‌کنند. آن‌ها تخم‌گذار هستند و هر بار از ۷ تا ۳۷ تخم در سوراخی که روی آن با خاک پوشانده می‌شود یا تنهٔ خالی درختان، می‌گذارند. بیشتر گونه‌های بزمجه از تخم دیگر جانوران، سوسمارهای کوچک‌تر، ماهی، و پستانداران ریزجثه تغذیه می‌کنند.
فرگشت
[ویرایش]به‌نظر می‌رسد که بزمجه‌ها از فرگشت‌یافته‌ترین مارمولک‌ها باشند. آن‌ها دگرگشت نسبتاً بیشتری نسبت به دیگر خزندگان دارند. سامانه‌های حسیِ مختلفی دارند که در شکار طعمه تأثیر بسزایی دارند و فک پایینی که ممکن است نتواند خوردن شکارهای خیلی بزرگ را به‌راحتی انجام دهد. تحقیقات اخیر نشان داده‌است که بعضی بزمجه‌ها، همانند اژدهای کومودو، زهردار هستند و برخلاف آنچه در گذشته تصور می‌شد باکتری‌های کشنده تولید نمی‌کنند.[۱] گرچه به‌جای تزریق کردن سم به بدن طعمه از طریق دندان‌های نیش ـ مانند آنچه در مورد مارها پدید می‌آید ـ سم در اطراف دندان بزمجه می‌ماند و تزریق نمی‌شود، ولی بر اثر تماس جای زخم طعمه ناشی از گازگرفتگی با سم، طعمه از پای درمی‌آید.[۲]
ویژگی‌های ظاهری
[ویرایش]
بزمجه‌ها طولی میان ۲۰۰ تا ۳۰۰ سانتیمتر دارند. غیر از گونهٔ استرالیایی این جانور، دیگر گونه‌ها دارای اندازه‌ای بزرگ هستند. اندازهٔ بزمجهٔ استرالیایی (V. brevicaudatus) به حدود ۲۰۰ سانتیمتر می‌رسد و اژدهای کومودو (V. komodoensis)، دیگر عضو این خانواده، طول تقریبیِ ۳۶۰ سانتیمتر دارد. در اعضای این خانواده استخوان‌های جلدی کم شده یا وجود ندارند، پوزه دراز و باریک است، دُم و گردن به‌نسبت بلند شده‌اند و نای تقریباً حلقه‌حلقه است. به‌دلیل وجود چین‌خوردگی در هریک از مجاری بینی، سطح پوششیِ بویایی آن‌ها افزایش یافته‌است. بینی به‌دلیل پیدایش استخوان کام فرعی، بزرگ و طویل شده‌است. زبان دوشاخه و بسیار توسعه‌یافته‌است و هنگام بلعیدن غذا در غلاف قاعده‌ای‌شکلی جای می‌گیرد و مانند مارها طعمه را به‌صورت کامل می‌بلعند. اندام‌های حرکتی از نوع زمینی‌اند و پاها دارای پنج انگشت چنگال‌دارند و بسیار نیرومند هستند و برای کندن چاله‌ها و سوراخ‌های زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی گونه‌ها مثل بزمجهٔ نیل توانایی بالایی در شنا کردن دارند.[۲]
گونه‌ها
[ویرایش]سرده Varanus
زیرسرده Empagusia:
- بزمجه بنگالی، V. bengalensis
- بزمجه ابری، V. nebulosus
- بزمجه دومریل، V. dumerilii
- بزمجه طلایی، V. flavescens
- بزمجه گردن‌زبر، V. rudicollis
زیرسرده Euprepiosaurus:
- بزمجه درختی سیاه، V. beccarii
- بزمجه درختی خالدار طلایی، V. boehmei
- بزمجه درختی بوگرت، V. bogerti
- بزمجه فیروزه‌ای، V. caerulivirens
- بزمجه سرام، V. cerambonensis
- بزمجه دم‌آبی، V. doreanus
- بزمجه فینش، V. finschi
- بزمجه حرا، V. indicus
- بزمجه گلوهلویی، V. jobiensis
- بزمجه جزیره رنل، V. juxtindicus
- بزمجه رودخانه نسبیت، V. keithhornei
- بزمجه درختی بیاک، V. kordensis
- بزمجه درختی خالدار آبی، V. macraei
- بزمجه درختی بنگالی، V. bengalensis
- بزمجه کینس، V. melinus
- بزمجه حرا تالود، V. lirungensis
- بزمجه ساگو، V. obor
- بزمجه درختی یاقوتی، V. prasinus
- بزمجه رینر گونتر، V. rainerguentheri
- بزمجه درختی رایسینگر، V. reisingeri
- بزمجه درختی راسل، V. telenesetes
- بزمجه سه‌رنگ، V. yuwonoi
- بزمجه نقره‌ای، V. zugorum
زیرسرده Odatria:
- بزمجه دم‌برآمده، V. acanthurus
- بزمجه افنبرگ، V. auffenbergi
- بزمجه گلولیمویی، V. baritji
- بزمجه دم‌کوتاه، V. brevicauda
- بزمجه بوش، V. bushi
- بزمجه دم‌خطدار، V. caudolineatus
- بزمجه صحرایی کوتوله، V. eremius
- بزمجه مولگا کوتوله، V. gilleni
- بزمجه سنگی کیمبرلی، V. glauerti
- بزمجه سنگی دم‌بلند، V. glebopalma
- بزمجه سنگی همرسلی، V. hamersleyensis
- بزمجه سنگی کینگ، V. kingorum
- بزمجه سنگی میچل، V. mitchelli
- بزمجه سنگی پیلبارا، V. pilbarensis
- بزمجه ضخیم‌مهره، V. primordius
- بزمجه درختی نواردار، V. scalaris
- Rusty monitor، V. semiremex
- بزمجه تیمور، V. similis
- Storr's monitor، V. storri
- بزمجه تیمور، V. timorensis
- بزمجه سرسیاه، V. tristis
- بزمجه کک‌مکی، V. orientalis
زیرسرده Papusaurus:
- بزمجه تمساحی، V. salvadorii
زیرسرده Philippinosaurus:
- بزمجه بیتاتاوا، V. bitatawa
- بزمجه پانای، V. mabitang
- بزمجه گری، V. olivaceus
زیرسرده Polydaedalus:
- بزمجه گلوسفید، V. albigularis
- بزمجه ساوانا، V. exanthematicus
- بزمجه نیل، V. niloticus
- بزمجه زیوردار، V. ornatus
- بزمجه یمنی، V. yemenensis
زیرسرده Psammosaurus:
- بزمجه بیابانی، V. griseus
بزمجه خاکستری (V. g. griseus) مکان شمال اندیمشک زاگرس - بزمجه خاکستری، V. g. griseus
- بزمجه خزر، V. g. caspius
- بزمجه بیابانی هندی، V. g. koniecznyi
زیرسرده Soterosaurus:
- بزمجه آبی سرزرد، V. cumingi
- بزمجه آبی مرمری، V. marmoratus
- بزمجه آبی فلس‌بزرگ، V. nuchalis
- بزمجه آبی پالاوان، V. palawanensis
- بزمجه آبی راسموسن، V. rasmusseni
- بزمجه آبی، V. salvator
- بزمجه آبی توگیان، V. togianus
زیرسرده †Varaneades:
- †Varanus amnhophilis
زیرسرده Varanus:
- بزمجه بزرگ، V. giganteus
- بزمجه شنی یا بزمجه گولد، V. gouldii
- اژدهای کومودو، V. komodoensis
- بزمجه مرتنز، V. mertensi
- بزمجه آرگوس، V. panoptes
- بزمجه باستانی، V. priscus
- بزمجه روزنبرگ، V. rosenbergi
- بزمجه اسپنسر، V. spenceri
- بزمجه مشبک، V. varius
پانویس
[ویرایش]- ↑ Fry, B.G. (June 2009). "A central role for venom in predation by Varanus komodoensis (Komodo dragon) and the extinct giant Varanus (Megalania) priscus". PNAS. 106 (22): 8969–8974. doi:10.1073/pnas.0810883106. PMC 2690028. PMID 19451641.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «معرفی بزمجه بیابانی (وارانوس)». کویرها و بیابان‌های ایران. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۴.