Fryske skuorre
In Fryske skuorre foarmet de basis fan de pleatsen fan it Fryske type:
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De pleatsen yn de Midsiuwen wienen langwizich: Foaroan it wendiel, dêrefter de stâl en derefter de heaberch. Om it hea te beskermjen tsjin rein en wyn waard de heaberch oan de sydkanten tichttimmere. Utwreidingen fan de pleats waarden tsjin de heaberch oanboud, wêrtroch't de heaberch hieltyd mear it sintrum fan de pleats waard en stadichoan ûntstie de Fryske skuorre. Dy teory is noch geregeld te lêzen, mar jildt ynternasjonaal as achterhelle. [1] Om 1600 is de Fryske skuorre ûntstien yn Fryslân en is letter ek trochfierd yn Grinslân.
Konstruksje
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De haadkonstruksje bestiet út twa of mear dekbalkebynten fan swiere balken, dy't ûnderling keppele binne. Dizze konstruksje dielt de skuorre yn de lingterjochting op yn trije beuken: de middenbeuk is it grutte middengedielte en oan wjerskanten twa sydbeuken ûnder it ôfrinnende dak. It oantal byntfekken (gollen) bepaalt de lingte fan de skuorre.
Yn ien fan de beide sydbeuken wie in gropstâl. De kij stienen twa oan twa stald tusken wylgetiennen of houten sketten dy't de byntstilen mei de bûtenmuorre ferbine. De koppen wienen nei de sydgevel rjochte. In djippe donggoate (groppe) efter de bisten wie bedoeld om de stâldong yn op te fangen. De boer moast tusken de kij troch om harren fretten en drinken te bringen, later barde dit troch foerlûken yn de souder boppe de bisten.
De middenbeuk waard brûkt foar de heaopslach, ek wol taskromte neamd. It hea waard yn de byntenfekken (de gollen) fan de grûn oant heech yn de nok oploege. In wand om de golle skermet it hea ôf fan de sydbeuken.
De oare sydbeuk waard brûkt as deel. Dit wie de ynryd- en wurkromte. De heech oploege heaweinen waarden hjir nei binnen riden. De deel waard brûkt as terskflier. Bûten de ûngetiid stienen de ryd- en wurktugen op de deel stald. It efterste byntfek waard brûkt as jongfeestâl.
Literatuer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- Paul Borghaerts, Houtstromen. Bossen, binten en boerderijen, De Gordyk 2021
- Volker Gläntzer, ‘Das Gulfhaus in Ost-Friesland – eine Innovation des 16. und 17. Jahrhunderts’ , yn: Jan Klápště (ed.), The Rural House from the Migration Period to the Oldest Still Standing Buildings, Praach 2003, 58-75 (= Ruralia, dl. 4)
- Wijbrand Havik, Boerderijen in Groningen. Geschiedenis, ontwikkeling en achtergronden van de Groninger boerderij, Utert 1987
- Rob C. Hekker, 'De ontwikkeling van de boerderijvormen in Nederland', yn: S.J. Fockema Andreae, R.C. Hekker en E.H. ter Kuile, Duizend jaar bouwen in Nederland, dl. 2, Amsterdam 1958, s. 195-376
- Rob C. Hekker, 'De ontwikkelingen van de historische boerderijtypen', yn: Wiebren J. Formsma (red.), Historie van Groningen. Stad en Land, Grins 1976, s. 761-782
- Wiebe Hoekstra, De Friese boerderij. 2500 jaar geschiedenis van de Fryske pleats, Ljouwert 2010
- Otto S. Knottnerus, 'Haubarg, Barghaus, Bargscheune und ihre mittelalterlichen Vorläufer: Materialien zur Vorgeschichte der Gulfscheune', yn: Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 32 (2008), s. 105-125
- Arjen Kok, Terschelling: Boerderijbouw, historie en ontwikkeling, Assen 1995
- Sytse Jan van der Molen, Het Friesche boerenhuis in twintig eeuwen, Assen 1942
- Sytse Jan van der Molen, 'Aandacht voor het Friese boerenhuis. De geschiedenis van het onderzoek', yn: De Vrije Fries 62 (1982), s. 81-101
- Sytse Jan van der Molen, 'Dr. Obe Postma en de Fryske boerepleats', yn: De Vrije Fries 66 (1986), s. 96-108
- Obe Postma, 'Over het Friesche boerenhuis in de 16e en 17e eeuw', yn: De Vrije Fries 34 (1937), s. 6-28, opnieuw Dez, Veld, huis en bedrijf. Landbouwhistorische opstellen, Hilversum 2010, p.137-156
- Ellen L. van Olst, Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934, Arnhim 1991 (deel 1: stand van het onderzoek; deel 2: beschrijvingen van boerderijen)
- Wolfgang Rüther, Hausbau zwischen Landes- und Wirtschaftsgeschichte. Die Bauernhäuser der Krummhörn vom 16. bis zum 20. Jahrhundert, diss. Münster 1999
- Klaas Uilkema, Het Friesche boerenhuis: Onderzoek naar het ontstaan van het tegenwoordige boerenhuis in Friesland., Ljouwert 1916
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|