Colm Cille
  | |
| Ainm sa teanga dhúchais | (la) Columba |
|---|---|
| Beathaisnéis | |
| Breith | 7 Nollaig 521 Contae Dhún na nGall |
| Bás | 9 Meitheamh 597 75 bliana d'aois Í Chaluim Chille |
| Áit adhlactha | Í Chaluim Chille |
| Ab Mainistir Oileán Í | |
| | |
| Faisnéis phearsanta | |
| Reiligiún | An Chríostaíocht |
| Áit chónaithe | Contae Dhún na nGall |
| Gníomhaíocht | |
| Réimse oibre | An Chríostaíocht |
| Gairm | manach, misinéir |
| Ball de | |
| Mac/iníon léinn de chuid | Finnian Mhaigh Bhile agus Fionnán Chluain Ioraird |
| Teangacha | An Laidin |
| Gairm mhíleata | |
| Coinbhleacht | Cath Chúl Dreimhne |
| Ardú | |
| Lá féile | 9 Meitheamh |
| Saothar | |
Saothar suntasach
| |
| Teaghlach | |
| Athair | Feidhlimidh (?) agus Eithne Laighean |
 | |
Is é Colm Cille (Colmcille nó Columba i mBéarla) an naomh Gaelach is mó a urramaítear go traidisiúnta i gCúige Uladh (7 Nollaig 521 – 9 Meitheamh 597) .[1] Ba i nGartán i gCo Dhún na nGall a rugadh Naomh Colm Cille sa bhliain 521, ach ba i nDoire a bhunaigh sé a chéad mhainistir atá in aice le Séipéal Naomh Aibhistín taobh istigh de bhallaí na cathrach.[2]
Tá Colm Cille ar an naomh Éireannach is mó a bhfuil gnaoi air de bharr an ghrá a bhí aige do achan chineál idir neacha daonna agus ainmhithe.[3]
Tús a shaoil
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rugadh ar an 7 Nollaig 521 é i nGartán i gContae Dhún na nGall, thart ar fhiche ciliméadar soir ó dheas ó Chloich Cheann Fhaola.[4] Bhí pór uasal ann, agus gaol aige leis na hUí Néill - le sliocht Néill Naoighiallaigh, ríthe Gaelacha Uladh.[5]
Nuair a bhí sé óg, shocraigh sé gur mhaith leis bheith ina mhanach. Chaith sé a óige i dTír Chonaill, i nGartán agus in áit a dtugtar Gleann Cholm Cille air anois, den chuid is mó. An Luathré Chríostaí a bhí ann agus bhí mainistreacha breactha ar fud na tíre.
Rinne sé staidéar faoi Naomh Finnian Mhá Bhile agus Naomh Finnian Chluain Ioraird.[6] Bhí Colm Cille ar thóir Dé agus an léinn, agus tharraing sé air idir léann na Críostaíochta agus léann dúchasach na nGael sna scoileanna ar ar fhreastail sé i gContae an Dúin agus i gCúige Laighean.
Ainm
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is é Criomhthann nó Criomhachán an chéad ainm a baisteadh air.[7] Ach ós rud é go raibh sé ina aifreannach díograiseach dúthrachtach, agus é ag tarraingt ar an eaglais ó bhí sé óg, thosaigh na daoine ag tabhairt Colm na Cille air. Thug a chairde an t-ainm Colm Cille air toisc go raibh sé deas, cineálta agus séimh, cosúil leis an éan an colm. Fuair sé an dara cuid dá ainm toisc go raibh sé le feiceáil sa mhainistir go minic.
Misinéireacht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Nuair a bhí an scolaíocht críochnaithe aige, chuaigh Colm Cille ag déanamh misinéireachta. Is iomaí mainistir agus scoil a bhunaigh sé, is cosúil.
Chaith Colmcille tréimhsí i Maigh Bhile (mainistir i mBaile Nua na hArda i gContae an Dúin), i gCluain Ioraird na Mí, agus i nGlas Naíon i mBaile Átha Cliath, sular fhill sé ar Thír Chonaill i dtréimhse dá shaol ina raibh tionchar mór aige ar an áit ina bhfuil paróiste Chloich Cheann Fhaola inniu.[4]
Thóg Colm Cille a chéad mhainistir i nDoire sa bhliain 545. Tugtar Doire Cholm Cille ar an áit freisin, in ómós do Cholm Cille.
Bhunaigh Colmcille mainistreacha in Albain chomh maith. Oileán Í a bhí mar chroílár a chuid oibre ministreachta in Albain. Tá tionchar Cholmcille le feiceáil ar fud an oileáin sin, agus ar fud na hAlban.[4]
Cogadh agus inimirce
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ba dhóbair do Cholm Cille nárbh é a shaint i léann a chaill é. Bhí spéis mhór ag Colm Cille i leabhar cáiliúil agus rinne sé cóip de gan chead. Ba le duine darbh ainm Fionán an leabhar.
Fuair sé iasacht leabhair ó Fhíonán, a bhí mar mhúinteoir aige i scoil na sagart, i Maigh Bhile, Baile Nua na hArda, Co. an Dúin. Nuair a thug sé an leabhar ar ais, fuair Fíonán amach go raibh cóip den leabhar breactha síos aige.
.jpg)
Thit Fionán amach le Colm Cille nuair a chuala sé faoin rud a rinne sé. Bhí Fíonán ag éileamh go dtabharfaí an macleabhar dó chomh maith leis an mbunleabhar.
Rinne Fionán gearán leis an rí. D’iarr an rí ar Cholm Cille an chóip a thabhairt d’Fhionán ach dhiúltaigh sé. D'éirigh ina chogadh dearg idir lucht leanúna na beirte eaglaiseach agus thosaigh Colm Cille agus a chairde ag troid i gcoinne arm an rí. Troideadh cath mór i gContae Shligigh sular tháinig an scéal chun réitigh. Fuair na céadta duine bás is cosúil.
Fuair Fíonán an leabhar ar ais sa deireadh - ón lá sin, thugtaí "An Cathach" ar an gcóip sin den leabhar.
D’fhág Colm Cille Éire mar gheall ar an mbrón a bhí air. Chuaigh Colm Cille ag misinéireacht in Albain mar bhreithiúnas aithrí. D’imigh sé féin agus manaigh eile ar bhád go hOileán Í, Oileán beag ar chósta na hAlban. Thóg sé mainistir eile ansin. Chaith Colm Cille an chuid eile dá shaol ar Oileán Í Í (Í Cholm Cille). B'ón áit sin a chuaigh an Chríostaíocht i bhfairsinge ar fud na hAlban.
Bás agus oidhreacht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Fuair Colm Cille bás ina mhainistir féin in Í ar an 9 Meitheamh 597.
Bíonn Lá Fhéile Colm Cille ann ar an 9ú Meitheamh gach bliain.[8] Téann go leor daoine ar thuras go hOileán Í go fóill. Tá Naomh Colm Cille chomh tábhachtach le Naomh Pádraig agus le Naomh Bríd in Éirinn.
Tá sé ina sheanscéal i mbéaloideas Uladh gur thug sé tairngreacht ar leaba a bháis, inar thuar sé cuid mhór de na himeachtaí nua-aimseartha. Luaigh sé, mar shampla, an mhuc dhubh sna sléibhte: is gnách an chiall a bhaint as sin gurbh í an traein agus an t-iarnród a bhí i gceist aige. Rinne Séamus Ó Grianna agus Seosamh Mac Grianna tagairt do thairngreacht Cholm Cille go minic ina gcuid scéalta agus scríbhinní, agus í ina hinspioráid thábhachtach acu.
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Colm Cille le Seán Bán Mac Meanman. Aire: tá an sliocht seo scríofa sa litriú réamhchaighdeánach. Tá leagan caighdeánaithe den tsliocht chéanna ar fáil sa leabhar An Tríú Mám le Seán Bán.
- Colm Cille le Pádraig Ó Fiannachta
- Slí Cholmcille Curtha i gcartlann 2013-08-26 ar an Wayback Machine - áiteanna in Éirinn agus in Albain a bhfuil baint acu le Colm Cille
- Dúchas,ie - Colmcille agus Bainne na Bó Bacaí…[9]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ cogg.ie. "Taisce Tuisceana". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 26 Meán Fómhair 2020. Dáta rochtana: 1 Márta 2019.
- ↑ Ailbhe Ó Monacháin / Nuacht RTÉ (2021-06-03). "Tús curtha le comóradh ar bhreith Cholm Cille" (as ga).
- ↑ "Slí Cholmcille" (ga). www.facebook.com. Dáta rochtana: 2019-06-09.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Seán Ó Dubhchon. "‘D’fhág Colmcille lorg ar an tír seo a mhairfidh 1,500 bliain eile’" (ga). NÓS. Dáta rochtana: 2022-06-16.
- ↑ "Lá an Tobair 9 Meithimh". anghaeltacht.net. Dáta rochtana: 2019-06-09.
- ↑ "Naomh Colm Cille, ab. Leaséarlamh na hÉireann. Féile: Meitheamh 9 | Cumann na Sagart". www.cumannnasagart.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2020-11-30. Dáta rochtana: 2019-06-09.
- ↑ cogg.ie. "Naomh Colm Cille". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2020-09-26. Dáta rochtana: 2019.
- ↑ Eoin Ó Riain (2013). "Colmcille sa bhaile ar deireadh! / Smaointe Fánacha as Chonamara". An Codú. Dáta rochtana: 2022-06-09.
- ↑ "Colmcille agus Bainne na Bó Bacaí…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2019-06-09.