Condado de Artois

Condado de Artois

Localización
50°30′N 2°30′L
Capital	Arras
Datos históricos
Creación	1237
Disolución	1659
Organización política
Membro de	Francia

O condado de Artois foi unha xurisdición feudal no norte do Reino de Francia. Limitaba ao norte co condado de Flandres, ao leste cos condados de Flandres e Hainaut, ao oeste polo paso de Calais e ao sur pola Picardía. Corresponde á maior parte do actual departamento do Pas de Calais. A súa capital foi Arras e as principais cidades Avesnes, Hesdin, Bapaume, Saint-Pol-sur-Ternoise, Aubigny, Béthune, Lens, Aire e Saint-Omer. O país é unha chaira.

Historia

Artois foi un condado carolinxio, cuxos condes non se coñecen. O último foi supostamente Adalelmo, cuxo segundo fillo (nado arredor de 970) sería a orixe dos señores de Béthune. Balduíno II de Flandres conquistou Artois no 892. O conde Heriberto II de Vermandois ocupou Artois en 927, aínda que o país estivo disputado entre Arnulfo o Vello de Flandres e o conde de Vermandois e Arnulfo recuperouno en 932. Ao acceder ao trono de Flandres Arnulfo II o Mozo despois da morte do seu avó Arnulfo I en 965, o reino de Francia occidental tomou o control temporal do Artois, pero devolveuno a Flandres cando Arnulfo o Mozo alcanzou a maioría de idade. Permaneceu baixo o control de Flandres ata 1180.

Territorios gañados a Flandres (1180-1227)

Cando o conde de Flandres Filipe de Alsacia casou a súa sobriña Isabel de Hainault, filla de Margarida e de Balduíno V de Hainaut, con Filipe Augusto de Francia (1180), cometeu o molesto erro de comprometer, como dote da raíña, unha parte significativa dos seus estados (Arràs, Saint-Omer, Aire, Hesdin ).

Despois da morte de Filipe de Alsacia, o Tratado de Arras (outubro de 1191) confirmou que o condado de Flandres perdía, en beneficio de Filipe Augusto, todo o antigo condado de Boulogne, o antigo Ternois e o Pagus Atrebatensis, excepto Douai e a parte occidental de Ostrevant proxima adita vila. O rei recibiu o xuramento dos seus novos vasalos inmediatos de Boulogne e o Ternois.

Cara a finais de 1195, Filipe Augusto, por unha acta levantada en Vernon, recoñeceu a Balduíno IX de Flandres e VI de Hainaut o castelo de Mortagne e renunciou a toda pretensión sobre Douai e Lécluse. A cambio, o conde abandonaba todos os dereitos que podía ter aos condados de Boulogne e Guînes e sobre o castelo de Oisy, o cal parece que implicou a renuncia aos castelos de Cambrai.

Pero cando Ricardo Corazón de León do Reino de Inglaterra se enfrontou co rei de Francia, Balduíno non dubidou en tentar de novo a fortuna das armas e recuperar os territorios que posuíran os seus antecesores, e asinou en setembro de 1196 o Tratado de Rouen, renovado nos Andelys en 1197: os dous contratantes comprometéronse a non facer paz separada con Filipe Augusto. A maioría dos grandes de Flandres e Hainaut ratificaron estas convencións ás que tamén se adheriu o conde de Boulogne Rexinaldo que se queixaba dunha denegación de xustiza por parte do rei francés, e fixera homenaxe directamente ao conde de Flandres aliándose con el e o conde Balduíno II de Guînes, o que era unha clara violación do tratado de Arras. Balduíno de Flandres, pouco despois, cercou Arras.

Distintas circunstancias levaron a Balduíno a negociar, e obtivo a paz de Péronne (2 de xaneiro de 1200) en condicións relativamente vantaxosas. Filipe Augusto abandonaba Saint-Omer, Aire, os feudos de Guînes, de Ardres, de Lillers, de Richebourg, de La Gorgue, así como unha terra que o procurador de Béthune tiña máis aló do foxo; confirmaba a renuncia relativa a Mortagne, engadindo que no caso de que o seu fillo Lois falecese sen herdeiro, todo Flandres na súa antiga extensión volvería a Balduíno sen obriga de compensación, salvo para o seu herdeiro. O rei mantiña Arras, Bapaume, Lens, Boulogne, Saint-Pol, Hesdin e Béthune, o que significa que a restitución feita a Péronne consistía só nunha banda de territorio bastante estreita, ao longo da fronteira, desde Béthune ata ao mar. Estas concesións eran o prezo do abandono da alianza inglesa.

En 1211, Xoana de Flandres, herdeira de Flandres e Fernando de Flandres, o seu marido, foron render homenaxe a Filipe Augusto, pero Lois VIII de Francia, debido a unha monstruosa perfidia, aproveitou a súa estadía en París para apoderarse de Aire e Saint-Omer, que o recente pacto, asinado en 1200, regresara a Flandres. Fernando e Xoana tiveron que ratificar esta usurpación; o Tratado de Pont-à-Vendin (25 de febreiro de 1212 ou 24 de febreiro de 1211) anulaba o Tratado de Péronne.

Ao ano seguinte, Filipe Augusto decidiu atacar Inglaterra e Fernando negouse a seguilo e pretendeu esixir a homenaxe do conde de Guînes Arnulfo II cuxo territorio invadiu e levou presa a súa muller Beatriz de Bourbourg a Flandres.

A alianza do Conde de Flandres e do Conde de Boulogne co rei Xoán sen Terra e co emperador Otón IV desfíxose traxicamente no campo de batalla de Bouvines (27 de xullo de 1214). Os franceses obtiveron a vitoria e Fernando foi levado en catividade a París (a un cárcere do Louvre). Rexinaldo I de Dammartin, prisioneiro como o conde de Flandres, foi encerrado en Péronne, onde morreu; Filipe Augusto desposuíuno do seu condado para llo dar ao seu propio fillo Filipe, que casara con Matilde (que foi Matilde II de Boulogne), filla de Ida e Rexinaldo. Fernando permaneceu en catividade durante doce anos e foi liberado da prisión só despois da morte de Lois VIII; asinou en abril de 1226 o tratado de Melun, que, ao comezo da rexencia de Branca de Castela, foi lixeiramente modificado. Foi entón, 6 de xaneiro de 1227, cando Fernando recuperou a liberdade. Este tratado consagraba definitivamente o abandono dos territorios flamengos que constituíran o condado de Artois; o silencio mesmo sobre estes territorios implicaba a desmembración definitiva, aínda que a responsabilidade inicial fora de Filipe de Alsacia.

Condado feudal

Dinastía Capeta

Lois VIII morreu o 8 de novembro de 1226, deixando no seu testamento o Artois como legado para o seu segundo fillo, Roberto, aínda un neno. Non foi ata 1237 cando Roberto recibiu efectivamente a terra de Artois do seu irmán Lois IX de Francia: Arras, Saint-Omer, Aire, Hesdin, Bapaume, Lens e as súas dependencias. Lois IX confirmara as disposicións do seu pai neste sentido, engadindo que Hesdin, Bapaume e Lens, que formaban a viuvez da súa nai Branca de Castela, non habían pasar a Roberto máis que á morte de Branca; pero esta sobreviviu ao seu fillo: Roberto de Artois morreu en Mansura (Exipto) en 1250 e a raíña nai non morreu ata 1252.

Artois pasou ao fillo de Roberto I, Roberto II de Artois. En 1297, o condado de Artois transformouse nun condado-paria. Roberto II morreu en Kortrijk en 1302. O condado foi disputado entón entre o seu neto Roberto III de Artois e a súa filla Mafalda de Artois, e o tribunal dos Pares acabou decidindo a favor da condesa Mafalda. Roberto III obtivo o señorío de Beaumont-le-Roger con título de condado. Condenado por producir documentos falsos, as súas terras foron requisadas; o seu fillo Xoán de Artois obtivo o condado de Eu vinte anos despois (1350). Esta rama extinguiuse en 1472.

Mafalda ou Matilda casou con Odón IV de Borgoña (conde palatino de Borgoña) e morreu en 1329, deixando unha xove Xoana II de Borgoña, que desde 1315 herdou o condado de Borgoña do seu irmán Roberto o Neno e que en Artois, sucedeu á súa nai (1329), á que sobreviviu só uns meses (1330).

Xenealoxía

Lois VIII de Francia
│
├─> San Lois de Francia
│ │
│ └─>Dinastía Capeta
│
├─> Roberto I de Artois (1216-1250), conde de Artois
│ x Matilde de Brabante
│ │
│ ├─> Branca (1248-1302)
│ │ x 1) Henrique I de Navarra
│ │ x 2) Edmundo, conde de Lancaster
│ │
│ └─> Roberto II (1250-1302), conde de Artois
│ x 1) Amicia de Courtenay
│ x 2) Inés de Dampierre
│ x 3) Margarida de Hainaut
│ │
│ ├─> Mafalda (1268-1329), condesa de Artois
│ │ x Odón IV de Borgoña
│ │
│ ├─> Filipe (1269-1298)
│ │ x Branca da Bretaña
│ │ │
│ │ ├─>Margarida (1285-1311)
│ │ │ x Lois de Francia conde de Évreux (+1319)
│ │ │
│ │ ├─> Roberto III de Artois (1287-1342), conde de Beaumont-le-Roger
│ │ │ x Xoana de Valois (morta en 1363)
│ │ │ │
│ │ │ ├─> Xoán de Artois (1321-1387), conde de Eu
│ │ │ │ x Isabel de Melun
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Xoana (1353-1368)
│ │ │ │ │ x Simón de Thouars, conde de Dreux
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Xoán (1355-1363)
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─> Roberto IV (1356-1387), conde de Eu
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─> Filipe de Artois (1358-1397), conde de Eu
│ │ │ │ │ x María de Berry
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─> Carlos (1394-1472), conde de Eu
│ │ │ │ │ │ x 1) Xoana de Saveuse
│ │ │ │ │ │ x 2) Helena de Melun
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─>Filipe (1395-1397)
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─> Bona de Artois (1396-1425)
│ │ │ │ │ │ x 1) Filipe de Borgoña (1389-1415), conde de Nevers e de Rethel
│ │ │ │ │ │ x 2) Filipe o Bo, duque de Borgoña
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ └─>Caterina (1397-1420)
│ │ │ │ │ x Xoán de Borbón, señor de Carency 
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Carlos (1359-1368)
│ │ │ │ │
│ │ │ │ └─>Isabel (1361-1379)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Xoana (1323-1324)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Xaime (1325-despois de 1347)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Roberto (1326-despois de 1347)
│ │ │ │
│ │ │ └─>Carlos (1328-1385), conde de Pezenas
│ │ │ x Xoana de Baucay
│ │ │ │
│ │ │ └─>Lois (1362-1362)
│ │ │
│ │ ├─>Isabel (1288-1344), monxa en Poissy 
│ │ │
│ │ ├─>Xoana (1289-despois de 1347)
│ │ │ x Gastón I de Foix
│ │ │
│ │ ├─>María (1291-1365)
│ │ │ x Xoán de Dampierre, conde de Namur
│ │ │
│ │ └─>Caterina (+1368)
│ │ x Xoán II, conde de Ponthieu e de Aumale
│ │
│ └─>Roberto (1271-1272)
│
└─> Carlos I de Sicília
│
└─> Casa de Anjou-Sicilia

Dinastía borgoñoa

Xoana, casada co rei Filipe V de Francia, tivera unha filla do mesmo nome que, en 1318, casou con Odón IV, duque de Borgoña, e a este matrimonio, en 1330, á morte da nai de Xoana (III), pasou o Artois e o Franco-Condado. Eudes IV morreu en 1350. O seu neto, Filipe I de Borgoña (Filipe de Rouvre) casou en 1357 con Margarida III de Flandres, aínda nena neste momento, que quedou viúva en 1361.

Oito anos despois, Margarida volveu casar con Filipe II de Borgoña, ao que o seu pai, o rei Xoán II de Francia, acababa de investir (6 de setembro de 1363) co Ducado de Borgoña, vacante pola morte de Filipe de Rouvre.

Artois e o Franco Condado, que este mesmo Filipe de Rouvre recibira da súa avoa Xoana (muller de Eudes IV de Borgoña), pasaron por herdanza á súa tía, Margarida, irmá de Xoana (III), filla de Filipe V. Esta Margarida era viúva nesa época de Lois I de Flandres (Lois de Crécy, morto en 1346) e foi condesa por dereito de 1361 á súa morte en 1382. Sucedeuna o seu fillo Lois de Mâle, que herdou o Artois e o Franco Condado. Así, Artois regresaba á casa de Flandres e incluía o señorío de Béthune, que lle fora incorporado por Filipe IV de Francia en 1311 e seguira os mesmos destinos que o condado.

Os condados de Boulogne, Guînes e Saint-Pol mantivéronse na esfera de influencia de Artois e, a excepción dos territorios que foron ocupados temporalmente polo Reino de Inglaterra, continuaron, con todo, os seus destinos.

Últimas liñaxes

Á morte de Lois de Mâle (1384), Artois pasou a Margarida de Mâle e ao seu marido Filipe o Intrépido, duque de Borgoña. En 1477, pasou con gran parte dos estados borgoñóns ao poder da Casa de Habsburgo, á que foi arrebatada polos franceses por conquista en 1640, anexión confirmada polo Tratado dos Pireneos en 1659 e a paz de Nijmegen en 1679. O condado de Artois xa non foi un feudo senón que pasou ao dominio real.

O título de Conde de Artois foi portado por varios príncipes franceses, dos que só se podería mencionar o terceiro irmán de Lois XVI de Francia, que despois sería Carlos X de Francia.

Lista de condes

Dinastía Capeta

Datas	Condes	Notas
1237 - 1249	Roberto I (1216 - 1250), dito Roberto o Bo ou o Valente. Fillo de Lois VIII de Francia e Branca de Castela.
1250 - 1302	Roberto II de Artois (1250 - 1302), dito Roberto o Nobre	Fillo de Roberto I e Matilde de Brabante (1224-1288).
1302 - 1329	Matilde de Artois (1268 - 1329) (Mahaut d'Artois)	Filla de Roberto II de Artois e Amicia de Courtenay. Por matrimonio co conde Otón IV de Borgoña, foi condesa de Borgoña.

A liñaxe de Ivrea

Datas	Condes	Notas
1329 - 1330	Xoana II de Borgoña (Xoana I de Artois) nomeada en Artois Xoana I de Artois (c. 1291 - 1330).	Filla da condesa Matilde e Odón IV de Borgoña. Por matrimonio co futuro Filipe V o Longo foi raíña de Francia (1316 - 1322).

Segunda liñaxe Capeta

Datas	Condes	Notas
1330 - 1347	Xoana III de Borgoña, II de Artois, raíña de Francia (1308-1347) (1308 - 1347)	Filla de Xoana II de Borgoña e I de Artois e do rei Filipe V de Francia. Casou con Odón IV de Borgoña, ao que achegou o condado de Artois.

Liña capeta de Borgoña

Datas	Condes	Notas
1330 - 1347	Odón IV de Borgoña (1295 - 1349).	Fillo do duque Roberto II de Borgoña (morto en 1306) e de Inés de Francia (morreu en 1325), filla de San Lois de Francia. Duque de Borgoña pola morte do seu irmán Hugo V de Borgoña, foi conde de Artois por matrimonio con Xoana de Francia.
1347 - 1361	Filipe I (1346 - 1361) dito Filipe de Rouvres.	Neto de Xoana de Francia e Odón IV, e fillo de Filipe de Borgoña (1323-1346) e de Xoana I de Auvernia (morta en 1360).

Capetos

Datas	Condes	Notas
1361 - 1382	Margarida de Francia (1309 - 1382).	Filla do rei Filipe V de Francia o Longo e da condesa Xoana II de Artois, herdou de Filipe I os condados de Borgoña e Artois. Casou co conde Lois I de Flandres (morto en 1346).

A liñaxe de Dampierre

Datas	Condes	Notas
1382 - 1383	Lois II de Flandres (1330 - 1383) dito Lois II de Mâle.	Fillo de Margarida de Francia e Lois I de Flandres. Casou con Margarida de Brabante, filla do duque Xoán III de Brabante. Á súa morte en 1383, foi herdado polo seu rango Marguerida III.
1383 - 1405	Margarida III de Flandres e I de Artois (1350 - 1405).	Filla de Lois II de Flandres e de Margarida de Brabante. En segundas nupcias casou co duque Filipe II de Borgoña, fillo do rei de Francia Xoán II o Bo e de Bona de Luxemburgo.

Liñaxe capeta de Valois-Borgoña

Datas	Condes	Notas
1383 - 1404	Filipe de Borgoña (1342-1404) chamado "Filipe o Valente".	Despois da morte do seu sogro, Lois II de Flandres, herdou coa súa esposa Margarida III de Flandres todas as súas posesións.
1404 - 1419	Xoán I (1371 - 1419) dito Xoán sen Medo.	Fillo de Filipe o Intrépido e Margarida III de Flandres, casou con Margarida de Baviera (1363-1423), filla de Alberte I de Hainaut.
1419 - 1467	Filipe III de Borgoña (1396 - 1467), dito Filipe o Bo.	Fillo do duque Xoán I e Margarida de Baviera, casou dúas veces, a segunda con Isabel de Portugal (1397-1471) (m. 1472).
1467 - 1477	Carlos o Temerario (1433 - 1477).	Fillo de Filipe III de Borgoña e Isabel de Portugal, casou dúas veces, a segunda con Isabel de Borbón (falecida en 1465), filla de Carlos I de Borbón.
1477 - 1482	María de Borgoña (1457 - 1482).	Filla de Carlos o Temerario e Isabel de Portugal. Foi duquesa de Brabante, de Limburgo, de Luxemburgo, e condesa de Flandres, de Artois, de Hainaut e do Palatinado de Borgoña ou Franco Condado. Casou con Maximiliano, despois emperador Maximiliano I de Habsburgo (m. 1519).

Casa de Habsburgo

Datas	Condes	Notas
1477 - 1482	Maximiliano I (1459 - 1519).	Fillo de Frederico III do Sacro Imperio Romano-Xermánico e de María de Borgoña, filla do duque Carlos o Temerario. Á morte deste último, o condado de Artois pasou ao seu fillo Filipe de Habsburgo, coñecido por Filipe o Fermoso.
1482 - 1506	Filipe o Fermoso (1478 - 1506).	Fillo de Maximiliano I e María, casou con Xoana I de Castela (Xoana a Tola), filla do rei Fernando o Católico e Isabel a Católica.
1506 - 1556	Carlos de Habsburgo (1500 - 1558), emperador coñecido como Carlos Quinto.	Fillo de Filipe de Habsburgo e Xoana I de Castela; casou con Isabel de Portugal e Aragón (1503-1539), filla de Manuel I de Portugal.
1556 - 1598	Filipe II de Castela (1527 - 1598).	Fillo de Carlos Quinto e Isabel de Portugal, casou catro veces, a derradeira coa súa sobriña Ana de Austria (1549-1580), filla do emperador Maximiliano II do Sacro Imperio Romano-Romano .
1598 - 1621	Filipe III de Castela (1578 - 1621).	Fillo de Filipe II e Ana, casou coa súa curmá Margarida de Austria-Estiria, irmá do emperador Fernando II do Sacro Imperio Romano-Romano.
1621 - 1659	Filipe IV de Castela (1605 - 1665).	Fillo de Filipe III e Margarida, casou con Isabel de Francia (1602-1644), filla máis vella do rei Henrique IV de Francia.

Condado de Artois en asignacion

• 1757 - 1791: Carlos de Borbón, futuro Carlos X de Francia.

Véxase tamén

Bibliografía

• "Artois", Louis Charles Dezobry e Theodore Bachelet, Dictionnaire de Biographie et d'Histoire^{[Ligazón morta]} , vol. 1, París, 1863, p. 151

Ligazóns externas

• Os selos dos condes de Artois