Elorrio

Elorrio

Localización
43°07′50″N 2°32′33″O
Estado	España
Comunidade autónoma	País Vasco
Provincia	Biscaia
Comarcas	Duranguesado
Capital	Elorrio
Poboación
Poboación	7.292 (2023) (194,97 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (lingua predominante)
Xeografía
Parte de	Q107556231
Superficie	37,4 km²
Altitude	185 m
Comparte fronteira con	Abadiño Elgeta Bergara Mondragón Zaldibar Atxondo Berriz Aramaio
Creación	1359
Organización política
• Alcaldesa	Idoia Buruaga (en) (2019–)
Identificador descritivo
Código postal	48230
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	48032
Outro
Irmandado con	Mijek (en)
Sitio web	elorrio.eus

Elorrio é un municipio vasco da provincia de Biscaia, pertencente á comarca do Duranguesado. En 2014 tiña 7240 habitantes segundo os datos do INE. A extensión do municipio é de 37,40 km² polo que a densidade de poboación é de 194 hab./km².

Esta vila foi fundada, en 1359 polo infante Tello de Castela, XX Señor de Biscaia e I de Aguilar de Campoo, en terreos do elizate de San Agustín de Etxeberria, que tiña asento e voto nas xuntas de Guendiaga do Meiriñado de Durango. En 1630 a vila de Elorrio anexionou o elizate de San Agustín de Etxeberria polo que esta saíu do meiriñado e constituír o actual municipio de Elorrio. Elorrio tiña o asento número 13 nas Xuntas de Guernica.

Aínda que o municipio mantén unha apreciable actividade industrial, o seu actual renome radica no seu extraordinario patrimonio monumental, especialmente rico en palacios e casas brasonadas e que subsistiu en gran medida. En tempos recentes, unha lexislación protectora e accións urbanísticas melloraron o aspecto do casco antigo e a conservación de moitos edificios.

Historia

O actual municipio de Elorrio está formado pola vila de Elorrio e o elizate de San Agustín de Etxebarría. A vila se ten data fundacional, a súa fundación realizouna o Señor de Biscaia Tello XX en 1356 e fíxoo en terreos do elizate. Ambas as historias correron paralelas ata o ano 1635 cando o elizate incorpórase na vila. Ata entón a vila de Elorrio tiña asento e voto nas Xuntas de Guernica, o número 13 e o elizate de San Agustín tíñaos nas Xuntas de Guerediaga, por ser pertencente ao Meiriñado de Durango, o número 3, pero a partir da anexión o elizate perde a súa representación e intégrase xunto á vila.

Como en todas os elizates descoñécese a fundación da mesma. A orixe entróncase coa historia da terra chaira de Biscaia. Nos municipios veciños hai restos arqueolóxicos que dan testemuño da ocupación destas terras polos humanos desde tempos anteriores ao neolítico.

Na área pertencente ao actual municipio de Elorrio atopáronse varias ronseis funerarios e sepulturas. Algunhas delas concentráronse en Argiñeta, dando lugar á necrópole de Argiñeta con elementos datados no ano 893, xusto nos albores do cristianismo nesta zona. Os ronseis, de orixe anterior aos sarcófagos, son precristianas.

O 11 de febreiro de 1053 fúndase o mosteiro de San Agustín de Etxebarria, que sofre varias modificacións, unha no século XII (románico) e outra no XVI (gótico) que é a que chegou á actualidade.

A fundación da vila en 1356, realízase coa dobre intención de establecer un poder que contrarreste ao dos nobres e o de defender o Señorío dos veciños guipuscoanos. A guerra de Bandos tivo unha das súas principais batallas en Elorrio. Esta batalla, coñecida como a Batalla de Elorrio, produciuse en 1468 e enfrontou ás casas de Ibarra (oñacinos) e os Marzana (gamboínos).

Os séculos XVI, XVII e XVIII compón a idade moderna da vila. A participación no comercio co Novo Mundo moi activamente o que fai que cheguen riquezas importantes á vila que se invisten en edificios notables, este é a orixe da multitude de casas solariegas e palacios (máis de 20 palacios e máis de 69 escudos heráldicos) de que hoxe son testemuña daqueles feitos. Constrúese a igrexa (entre os anos 1459 e 1506) que é a maior de Biscaia, realízanse fontes públicas, cruces de límite relevantes, ricamente labradas. Todo iso reflicte a riqueza que chegaba á vila que nestes tempos incorpora ó elizate.

O século XIX atopa a unha vila enriquecida, cunha sociedade agrícola que se abre á moda dos balnearios, do cal a vila posúe algúns que lle deron certo renome, e cunha certa nobreza que usas a vila para pasar as súas tempadas estivais.

Logo da guerra civil, coa moda balnearia xa pasada, súmase á industrialización do país e da comarca do duranguesado. A localización de diferentes industrias fai subir a súa poboación que se pon preto dos 8000 habitantes nos anos 80 do século XX.

Localización e accesos

Situada no extremo suroroeste do territorio histórico de Biscaia no límite con Guipúscoa e a parte máis occidental da comarca do duranguesado está situada na parte alta do val do Ibaizabal. Sitúase baixo o monte Udalaitz (1.092 m.) e as súas terras, as do antigo elizate de San Agustín, esténdense polos montes lindeiros cara a Guipúscoa.

A cabeceira comarcal, Durango queda a 9 km e Bilbao, ao capital da provincia a 39 km.

Elorrio limita cos seguintes municipios, ao norte con Bérriz e Zaldívar; ao sur Arrasate (Guipúscoa) e Aramayona (Áraba); ao leste con Elgueta e Vergara (Guipúscoa) e ao oeste con Axpe Achondo e Abadiano.

Comunicacións

As comunicacións están centradas na estrada BI-634 que cruza o municipio e une Durango con Arrasate, esta ruta forma parte do eixo Beasain (Guipúscoa)- Durango. En Durango enlaza coa N 634 e a autoestrada AP-8 que o unen coas capitais de Biscaia e Guipúscoa e en Arrasate coa AP-1 que o une coa de Álava e todo dá a conca do Deva. De Elorrio parten as estradas, BI-2632 cara a Elgueta e Vergara e a BI-3321 cara a Bérriz.

Ata mediados de século XX contou con estación de ferrocarril pero esta foi desmantelada nos anos 60.

Composición

O municipio de Elorrio consta de numerosos barrios rurais. Ademais do núcleo urbano e do pequeno núcleo do antigo elizate de San Agustín, a vila esta conformada polos barrios de; Aldape, Arabio, Aruneta, Berrio, Berriozabaleta, Gasteeta, Gazeta, Iguria, Leániz, Miota, Lekerita, Mendrata, Urkizuaran e Zenita.

Hidrografía e orografía

Hidrografía

O principal río do municipio é o Zumelegi que nace nas extrivaciones do Udalaitz. Este río en Achondo únese co Arrazola dando lugar, desde ese punto en diante, ao Ibaizábal. Dos montes que rodean o val baixan outros pequenos afluentes que desemboca no río principal, algúns deles son Intxorta, Larrarte, Mendraka...

Orografía

Situado xa ao final do val, parece que as moles calcarias da serra de Anboto quedan afastadas das terras de Elorrio. A non ser por mólea calcaria do Udalaitz que, separada dos seus irmáns, álzase, impoñente cos seus 1.092 metros, sobre o municipio. Rodeando o pobo pequenas elevacións cubertas de vexetación protéxeno. Montes como os Intxorta (797 m.), Memaia (669 m.), Amitar, Santa Mañazar (679 m.) e Erdella (660 m.) acollen aos numerosos núcleos de casaríos, beserris en vasco, que conforman o municipio. En terreos de Elorrio atópase o punto onde se unen as tres provincias que compón a Comunidade Autónoma do País Vasco, este lugar chámase Besaide.

Economía

A economía da vila esta baseada no sector industrial. No entanto a actividade agrícola e sobre todo gandeira ten importancia relevante na economía municipal.

O sector primario, as explotacións rurais, no seu maior parte de pequeno tamaño, complementan, na maioría dos casos, os ingresos principais procedentes da actividade industrial. Hai explotacións gandeiras relevantes dedicadas á carne e produción láctea. A explotación forestal, de piñeiro insigne, é tamén unha actividade importante.

O sector secundario, como xa se dixo, é o máis importante. Hai industrias de transformados metálicos de todo tipo, fundición, ferraxería e máquina ferramenta.

O sector servizos é pequeno para cubrir as necesidades diarias da poboación e influído pola proximidade de Durango e Arrasate onde se acde a realizar compáralas máis especializadas.

No barrio de San Agustín ten a súa sede oficial e almacéns xerares a Cooperativa de consumo e distribución Eroski que pertence ao Grupo Cooperativo Mondragón.

Monumentos

O patrimonio monumental é moi extenso. O centro urbano foi declarado Conxunto Histórico-Artístico en 1964. Hai numerosos palacios e casas blasonadas así como multitude de ermidas.

Patrimonio civil

• Necrópole de Argiñeta, conxunto de sepulcros e ronseis funerarios que se reuniu neste lugar procedentes das ermidas que rodean a vila, aínda nalgunhas delas hai sepulcros similares. Consta de 23 sarcófagos, un dobre, que datan do século IX e tres ronseis anteriores a esta data, de culto precristiano.
• Portal de Don Tello, único vestixio da muralla que rodeaba a vila. Coroado cun canón.
• Fonte de Berriozabaleta, magnifico exemplar de obra pública de estilo renacentista que conxuga o servizo de auga potable co de lavadoiro público creando unha área de encontro agradable que invita á relación humana. A mando construír o Oidor no Perú Manuel de Berriozabaleta para a súa muller que era de orixe Inca, din que a fonte recorda ás obras desa cultura.
• Palacio de Estéibar - Arauna.
• Palacio de Arabio.
• Palacio de Arezpakoetxea.
• Palacio de Olazabal.
• Palacio de Laríz.
• Palacio de Urkizu.
• Casa consistorial.

Patrimonio relixioso

• Igrexa de San Agustín, gótico vasco, a actual data do século XV pero a súa fundación remóntase a 1053.
• Basílica da Purísima Concepción, do século XV de estilo gótico decadente e renacentista. Ten unha magnifica torre barroca,a segunda en altura de Biscaia (53,34 metros). No seu interior está en sepulcro de San Valentín de Berrio-Otxoa, martirizado no Xapón, razón pola cal erixiuse un retablo de gusto exótico, aínda que máis asiático que propiamente xaponés.
• Cruz de Gurutzeaga, gótica.
• Cruz de Santa Ana, renacentista.
• Cruz de Gurutzeberri, plateresca.

Ademais destas hai outras cruces menores así como un bo número de ermidas e o mosteiro de Santa Ana.

Festas

Na vila celébranse varias festas e cada barrio que a compón realiza a súa en honra ao seu patrón.

• O día 4 de xullo, celébrase festa en honra ao San Valentín de Berrio-Otxoa que é patrón de Biscaia.
• O primeiro domingo de setembro celébranse as festa de Ferixa Nausikuak que son as festas maiores da vila e duran unha semana cos actos que veñen sendo típicos, bailes, verbenas, competicións deportivas e de deporte rural, actos culturais etc.
• O primeiro domingo de outubro ten lugar a festa de Errebonbilloak que é un alarde militar. Cuxo orixe parece estar nas antigas milicias con que cada municipio participaba na defensa ou na guerra. Segundo a tradición popular parece que este caso particular esta relacionado coa volta de devanditas milicias da batalla de Lepanto. A compañía de fusileros formada polos mozos do pobo sae pola mañá e a tarde e realiza descargas fusilería en lugares determinados do pobo, o único lugar que cambia é o correspondente á casa do alcalde. Á noite realízase unha profesión coa virxe do Rosario terminando cun baile, un aurresku na praza Maior.

Nos barrios celébranse as seguintes festas:

• Gazeta, 6 de xaneiro, A nosa señora da Asunción.
• Argiñeta, primeiro sábado de agosto, Santo Hadrián.
• Miota, 24 de agosto, San Bartolomeu.
• San Agustín, 28 de agosto, San Agostiño.

Véxase tamén

Outros artigos

• Duranguesado
• Meiriñado de Durango

Ligazóns externas

• Web do concello de Elorrio.
• Web da Comarca do Duranguesado. Arquivado 01 de marzo de 2008 en Wayback Machine.