Olaría

Oleira traballando cun torno.

A olaría é o traballo con arxila cocida co obxecto de elaborar utensilios tal que potas, pratos, vasos, porróns e moitas outras pezas. A olaría é un dos máis antigos inventos da humanidade, orixinada antes do neolítico, con obxectos cerámicos como a Venus de Dolní Věstonice ou os vasos de cerámica descubertos en Jiangxi.

A olaría fabrícase formando obxectos de cerámica (a miúdo de arxila) coa forma desexada e quentándoos a altas temperaturas (600-1600 °C) nunha fogueira, pozo ou forno que induce reaccións que levan a cambios permanentes, incluídos o aumento da forza e rixidez do obxecto. Moita olaría é puramente utilitaria, mais tamén se pode considerar unha forma de arte.

Historia

Os primeiros obxectos de olaría aparecen no período Gravetiense (Paleolítico Superior) e trátase de pequenas representacións de divindades materiais e de culto á fertilidade como a chamada Venus de Dolní Věstonice datada arredor de 29 000 ou 25 000 a. C. Unha das pezas máis antigas que se coñecen é unha vasilla do período Jōmon da época da prehistoria do Xapón (10 000 a. C. / 8000 a. C.), peza que se expón no Museo Nacional de Toquio. O seu nome vén das marcas de corda coas que está decorada. Atopáronse outras evidencias na conca do río Amur en Rusia que revelaron rastros de cerámica que datan do 14 000 - 13 000 a. C. Existen anacos de olaría que se encontraron no sur da China e que foron datados por carbono 14 entre o 9000 e o 14 000 a. C.; en novas escavacións realizadas na cova Xianrendong en Jiangxi os restos chegan ata o 20 000 a. C.

Unha das técnicas que caracterizan as culturas neolíticas e que se considera unha proba para a ordenación cronolóxica é a cerámica ou arxila modelada. As pequenas figuras de arxila cocida xa se atopaban no Paleolítico Superior, aínda que é no neolítico cando aparece o baleiro a partir do traballo coa arxila e polo tanto se atopa unha utilidade nas vasillas, que se empregan para a elaboración dos alimentos cocinados no lume. No próximo oriente apareceu cerámica un ou dous milenios anterior á aparición do cultivo dos cereais, polo que a asociación entre o nacemento da olaría coa práctica agrícola e culinaria é aínda confusa.

Os primeiros artesáns especializados apareceron en Mesopotamia, e inventaron as ferramentas para traballar mellor a arxila, como o torno de oleiro e o forno para cocela contra o 3400 a. C. Igualmente en Grecia e nos Balcáns a influencia da cultura de Anatolia apréciase nas vasillas con forma de tulipa e con engobe, vermello e branco. En Grecia comezaron a decorarse as pezas con motivos xeométricos, que eran os detalles máis habituais xunto con reproducións de plantas e escenas cotiás, que se facían imitando a arte da escultura.

Estrabón e Plinio o Vello atribuíron a invención da roda ao oleiro escita Anacarsis que morreu arredor de 550 a. C. Non obstante, Homero fala xa dela nas súas obras e sábese que o pai da poesía grega precedeu en varios séculos ao discípulo de Solón. Os toscanos, en tempo de Porsena, traballaban tan ben esta arte que os seus artefactos se pagaban a un prezo máis elevado en tempos de Augusto que os de prata e ouro.

Na Europa mediterránea as pezas máis antigas son, probabelmente, as atopadas no sitio de Camprafaud (Languedoc) e Verdelpino (Cuenca), pezas datadas no VI milenio a. C.; non presentan ningún tipo de decoración. Tamén hai pezas do III milenio a. C. atopadas en Cataluña, Provenza, Córsega e Dalmacia; neste caso, a súa decoración baséase na impresión con cunchas mariñas, técnica chamada "montserratina" pola súa grande abundancia no macizo de Montserrat e coñecida tamén como cerámica cardial.

Cerámica exipcia da cultura Naqada I, circa 3700 a. C.

Os achados arqueolóxicos no Alto Exipto, na fase Naqada I, fan supoñer que dende o 4500 ao 3500 a. C. se practicaba a agricultura. Tamén se enterraban os mortos en tumbas, onde era frecuente o uso de enxovais funerarios entre os que era habitual atopar vasillas de terracota vermella con motivos pintados en branco; as decoracións que predominaban eran as de tipo xeométrico, como por exemplo triángulos, semicírculos e espigas. Contra o 4000 a. C. en Badari fabricábanse vasillas de olaría finas e puídas e atopáronse grandes cantidades de obxectos pintados con figuras de animais e escenas de barcos de remos de aproximadamente 3600 a. C.

Cerámica cardial da cova de La Sarsa, Valencia.

Durante o neolítico medio, a cultura Dímini, en Grecia, produciu unha cerámica cunha gran variedade de formas e ornamentación polícroma, sobre todo de espirais e grecas. Ao final deste período e a principios do Neolítico final empregouse unha olaría negra bruñida, de influencia anatólica. O chamado neolítico danubiano do centro de Europa, que tivo lugar a comezos do V milenio a.C., producía unha cerámica que se caracterizaba pola decoración de «bandas», con formas extremadamente sinxelas de vasos sen asas e gorxa larga. As liñas da decoración estaban realizadas a base de incisións paralelas e puntuados. No mesmo período neolítico, a olaría doméstica apareceu en pequenas poboacións como no sitio de Hacilar (oeste de Turquía). Estas pezas son vasillas cocidas a baixas temperaturas e decoradas con faixas lisas pintadas con arxila branca non ferrosa. Do IV milenio son os grupos de olaría atopados nos sitios de Gumelnitsa e Salcutsa en Romanía e Tripole e Cucuteni en Ucraína de formas con perfil convexo na parte superior e cóncavo na inferior e decoración xeométrica.

Características

A olaría non é o mesmo ca outros produtos artísticos como son a cerámica, a terracota, a porcelana ou produtos como a vaixela fina. Olaría é un termo antigo e probablemente en moitas partes adoptouse a palabra cerámica, substituíndo a olaría, a partir do ceramic en lingua inglesa. Ademais, olaría é tamén o nome do obradoiro onde se elaboran estas pezas así como a denominación da tenda onde se venden. Á persoa que elabora olaría coñécella como oleiro, topónimo común no territorio de Galiza. Diferénciase do ceramista en que este último continúa a elaborar a peza mediante o engadido de esmaltes e outras técnicas que requiren unha ou máis coccións ou queimados.

En Galiza destaca, entre outras, a olaría de Buño (Malpica de Bergantiños), Bonxe (Outeiro de Rei), Gundivós (Sober), Mondoñedo, Meder (Salvaterra de Miño) e de Niñodaguia (Xunqueira de Espadanedo).

• 
  Oleiro en Niñodaguia
• 
  Olas na Feira da olaría de Oleiros
• 
  Castañeira de Meder
• 
  Olaría de Buño

Fases de procesamento

Todas as pezas cerámicas pasan por varias fases durante a súa elaboración: preparación da arxila, modelaxe, secado, primeira cocción ou enfornamento (cerámica tradicional) e cocción da aplicación de técnicas cerámicas.

Preparación

En primeiro lugar, a arxila amásase para que a humidade e outras partículas se distribúan de xeito homoxéneo e para eliminar as burbullas de aire que teña dentro (que poden provocar explosións durante o enfornamento ou a queima).

Composición ou modelaxe

Despois, modélase manualmente ou empregando ferramentas. A auga úsase para manter a plasticidade da arxila durante a modelaxe, sen que aparezan gretas. Os traballos realizados no torno xeralmente teñen que desbastarse ou retornarse para facer que o espesor da parede sexa uniforme en toda a peza ou para modelar o pé da peza. Este proceso lévase a cabo cando a peza secou o suficiente para soportar este tipo de manipulacións.

Secado e puído

A peza déixase ao ar ata que seque e endureza suficientemente. Esta fase chámase "estado do coiro". As pezas que se atopan así son moi fráxiles, polo que deben manexarse ​​con coidado. Unha vez rematada a peza, déixase secar de novo para que perda o resto da humidade que aínda contén deixándolle un aspecto similar ao óso. Cando a peza está completamente seca, a súa cor é máis clara e adquire maior dureza. É cando se adoita empregar unha lixa fina e unha esponxa húmida para pulila.

Enfornamento

Máis tarde lévase ao forno, onde perde a humidade química e adquire unha maior resistencia e sonoridade. Pode que con esta cocción a peza estea xa rematada, como é o caso da olaría, ou que aínda precise unha cocción posterior, como no caso da cerámica.

É posible que sexan necesarias varias sesións de forno para conseguir efectos decorativos especiais, por exemplo para obter a chamada decoración negativa, empregada en varias culturas antigas, como a Vicús. O efecto de decoración negativo conséguese cubrindo con arxila algunhas partes da pota na fase final da cocción e deste xeito as partes cubertas conservan a súa cor orixinal, mentres que as partes descubertas se volven escuras ou negras por redución.

Véxase tamén

Bibliografía

• Sureda, Joan (1989). Historia Universal del Arte:La Edad Media. Barcelona, Editorial Planeta. ISBN 84-320-8903-6. 

Outros artigos

• Arxila
• Azulexo
• Barro
• Canabarro
• Cerámica
• Cerámica campaniense
• Cerámica castrexa
• Cerámica de Sargadelos
• Cerámica grega
• Cerámica xaponesa
  • Mingei
• Cunca
• Esmalte (revestimento)
• Louza
• Mallólica
• Material refractario
• Museo do Pobo Galego
• Ola
• Olaría de Buño
• Olaría de Niñodaguia
• Olaría do aceite
• Oleiro
• Porcelana
• Terracota
• Vaso campaniforme
• Xerra

Ligazóns externas

• Páxina web do Museu del Càntir de Argentona. (en catalán)
• Web da olería Aparicio, en Buño
• Facebook da olería Añón, en Meder