Yn Oarpey Hwoaie

She yn Oarpey Hwoaie cooid hwoaie yn Oarpey. Ta ny h-Ashoonyn Unnaneysit cur baght er yn Oarpey Hwoaie myr cooid hallooin ta goaill stiagh ny çheeraghyn as ny croghaneyn shoh:^[1]^[2]

Y Danvarg
- Ellanyn ny Geyrragh
- Greenlynn
Yn Eeslynn
Yn Estaan
Finnlynn
- Åland
Y Latvey
Y Litaan
Nerin
Norlynn
- Svalbard as Jan Mayen
Reeriaght Unnaneysit
- Mannin
- Ellanyn Vooir Eeaght: Guernsey as Jersee
Y Toolynn

Cha nel ny Çheeraghyn Nordagh ny yn ard Nordagh goaill stiagh agh fo-rheynn jeh ny çheeraghyn as ny croghaneyn va soilshit magh heose. Roish y 19-oo eash, va'n enmys 'Nordagh' ny 'Twoaieagh' ymmydit son Twoaie ny h-Oarpey ayns keeal va goaill stiagh ny çheeraghyn Nordagh, y Roosh Oarpagh, çheeraghyn Baltagh (yn Estaan, Livonia as Kurzeme). Ta'n Reeriaght Unnaneysit as Nerin coontit myr çheeraghyn 'syn Oarpey Heear ny keayrtyn.

Shennaghys

Caslys-çheerey Ollanagh jeh'n Oarpey Hwoaie, clouit ayns 1601.

Dy shendeeagh, choud's va'n Oarpey fo smaght ec yn ard Meanvooiragh (t'eh shen yn Impiraght Romanagh), va'n enmys 'Yn Oarpey Hwoaie' currit er dagh ard nagh row faggys da'n Veanvooir, goaill stiagh y Ghermaan, ny Çheeraghyn Injil, as yn Austeyr. Ta'n cheeal shen ymmydit ayns cooishyn ennagh, lheid as resoonaghtyn Aavioghey yn Twoaie. Ayns ny mean eashyn va'n enmys (Ultima) Thule ymmydit as eh çheet er boayl feayn-skeealleydagh ayns ny king hallooin smoo twoaie jeh'n vooar-rheynn.

Çheeroaylleeaght

Ta'n Oarpey Hwoaie jeant seose jeh lieh-innys Loghlin, lieh-innys Jutland, y thalloo rea Valtagh ta ny lhie da'n shiar as ny h-ellanyn ta nyn soie er yn 'aarkey vooar magh veih mooar-heer ny h-Oarpey Hwoaie, Greenlynn as mooar-rheynn vooar ny h-Oarpey. Ta joarey yn ard meenit liorish ny h-ellanyn volcaanagh 'sy neear hwoaie, yn Eeslynn as Jan Mayen er lheh, y coorse marrey sleitoil 'sy neear, sheeyney magh veih ny sleityn ayns ny h-Ellanyn Goaldagh dys sleityn Loghlin, ny cruink as sleityn hwoaie meanagh 'sy Toolynn, as y thalloo rea 'sy niar ta goaill stiagh y Litaan, y Latvey, yn Estaan as Finnlynn.

She yn joarey smoo heear yiass na boayl ta begnagh ec 50° Twoaie as joarey smoo twoaieagh ec 81° Twoaie

Ta speyr yn ard er feie cleaynit liorish Stroo yn Eearvooir as cleayney bog echey er y speyr. Veih'n neear ta'n speyr anchasley veih speyryn mooiragh as fo-arctagh mooiragh. 'Sy twoaie as 'sy laare ta blass fo-arctagh ny Arctagh er y speyr, as da'n shiar she speyr fo-arctagh as sheeltagh/mooarheeragh.

Myr ta'n speyr anchasley veih ard dys ard, ta'n ghlasseraght cheaghlagh chammah, lesh tundrey goan 'sy twoaie as ayns ny sleityn ardey, keylljyn twoaieagh ayns ny h-ardjyn shiar hwoaie as meanagh, keylljyn bearkanagh sheeltagh (as y chooid smoo jeu ayns Gaeltaght ny h-Albey as sheear yiass Norlynn rieau) as keylljyn lhean-ghuillagagh sheeltagh 'sy jiass, 'sy neear as 'sy niar sheeltagh.

Staydraa çheeraghyn as thallooyn ny h-Oarpey Hwoaie

Çheer	Eaghtyr (km²)	Earroo yn phobble (ool. 2008)	Glooaght y phobble ('sy km²)	Preeu-valley
Yn Oarpey Hwoaie:
Åland (Finnlynn)	1,552	26,008	16.8	Mariehamn
Y Danvarg	43,094	5,470,919	124.6	København
Yn Eeslynn	103,000	316,252	3.1	Reykjavík
Ellanyn ny Geyrragh (Y Danvarg)	1,399	48,500	32.9	Tórshavn
Yn Estaan	45,226	1,342,409	31.3	Tallinn
Finnlynn	336,593	5,301,992	15.3	Helsinki
Greenlynn (Y Danvarg)	2,166,086	57,000	0.027	Nuuk
Guernsey	78	65,573	828.0	St Peter Port
Jersee	116	95,871	773.9	Saint Helier
Y Latvey	64,589	2,366,515	36.6	Rīga
Y Litaan	65,200	3,601,138	55.2	Vilnius
Mannin	572	80,058	129.1	Doolish
Nerin	70,280	4,339,000	60.3	Divlyn
Norlynn	324,220	4,725,116	14.0	Oslo
Reeriaght Unnaneysit	244,820	61,687,300	246.0	Lunnin
Svalbard as Jan Mayen (Norlynn)	62,049	2,868	0.046	Longyearbyen
Y Toolynn	449,964	9,142,817	19.7	Stockholm
Y clane	3,978,838	98,669,336	24.80

Jeeagh er neesht

Noteyn

[1] (Baarle) United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)

[2] (Baarle) World Population Prospects Population Database

[1]

[2]