Cezišćina
| rěčnicy | něhdźe 15.000 | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Kawkaske rěče (diskutowany) | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-2: |
cau | |
| ISO 639-3 (SIL): | ||
Cezišćina je sewjerowuchodnokawkaska rěč, kotraž so wot něhdźe 15.000 rěčnicow w juhozapadźe Dagestana rěči. Dokelž žana spisowna rěč njeje, wužiwatej so k pisomnej komunikaciji awarišćina abo rušćina, kotruž najwjetši dźěl Cezow jara derje wobknježi. Cezišćina so na šulach njewuwučuje. Wona ma wjele požčonkow z rušćiny, awaršćiny, persišćiny, georgišćiny a turkskich rěčow regiona.
Mjeno rěče
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Mjeno cez pochadźa wot ceziskeje rěče a woznamjenja worjoł. W druhich rěčach mjenuje so druhdy mjenuje cezišćina po jeje georgiskej mjenje, dido.
Narěče
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Cezišćina hodźi so do slědowacych narěčow rozrjadować, kotrež buchu po wsach pomjenowane, w kotrychž so rěča; swójske mjenowanja wsow su tu w datym času w spinkach mjenowane:
- Asach (Asaq)
- Tsebari (Ceboru)
- Mokok (Newo)
- Kidero (Kidiro)
- Sagada (Soƛʼo)
Fonologija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wšě fonemy su nalistowane ze swojimi wotpowědnikami w IPA [brackets], łaćonskim a kyriliskim alfabetom.
Konsonanty
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| Bilabial | Dental | Lateralne | Palatal | Welar | Uwular | Faryngalne | Glotalne | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kluzil | [p] [b] [pʼ] p b pʼ п б пI |
[t] [d] [tʼ] t d tʼ т д тI |
[k] [ɡ] [kʼ] k g kʼ к г кI |
[qʼ] qʼ къ |
||||
| Frikatiwne | [s] [z] s z с з |
[ɬ] ł лъ |
[ʃ] [ʒ] š ž ш ж |
[x] [ɣ] x ɣ х гъ |
[ħ] [ʕ] ħ ʕ хI гI |
[h] h гь | ||
| Afrikatne | [ʦ] [ʦʼ] c cʼ ц цI |
[t͡ɬ] [t͡ɬʼ] ƛ ƛʼ лI кь |
[ʧ] [ʧʼ] č čʼ ч чI |
[q͡χ] q хъ |
||||
| Nazal | [m] m м |
[n] n н |
||||||
| Likwid | [r] r р |
[l] l л |
||||||
| Połwokal | [w] w в |
[j] y й |
- Cezišćina pokaza inwentar 33 konsonantow.
- Glottalny kluzil ([ʔ]) njeje fonemiski ale wustupuje awtomatisce před njefaryngalowanymi wokalemi w poziciji na spočatku słowa.
- Konsonantowe zeskupjenja buchu často wułamane přez zasunjenje epentetiskeho wokala [e]. Po [j], zasunjeny wokal je [i].
- Nazwukowe konsonanty so móžeja faryngalować a su markěrowane jako tajke w namjetowanej ortografiji přez mały [ˁ], kotryž slěduje konsonant; w kyriliskim prawopis palochka ("Ӏ" abo "I") so wužiwa po wokalu, kotryž slěduje konsonant.
- Konsonantowe faryngalowanje na kóncu złóžkow je transkribowane w kyriliskej z Cʼ (hdźež C steji za konsonant) a z VCˁ we łaćonskej transkripciji (V steji za wokal). Někotre słowniki pisaja to jako VIC , kotrež čini sćěh CVIC dwuzmyslny (hlej deleka).
- Konsonantowe faryngalowanje na kóncu złóžkow je transkribowane w kyriliskej z CVI (palochka slěduje wokal, mjeztym zo faryngalowanje aktualnje wobwliwuje jón bóle hač předchadny konsonant) a z CˁV we łaćonskej transkripciji.
- Faryngalizacija wězo pječa je epiglotalna.
- Labializowane konsonanty buchu pisane jako Cв w kyriliskej a jako Cʷ we łaćonskej transkripciji. Konsonant pola p, pʼ, b, m, w, n, l, y a ʕ so móže labializowany.
Literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Bokarev, E. A. 1967. "Cezskij jazyk". In: Jazyki narodov SSSR, Bd. 4. Moskau: Izdatel'stvo «Nauka». S. 404–420.
- Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, eds. (2016), Tsez// Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Ethnologue-rozprawa wo Tsezišćinje
- http://en.wikipedia.org/wiki/Tsez (jara nadrobny nastawk)