Հունաստան

Հունաստան (հուն․՝ Ελλάδα [eˈlaða]), պաշտոնապես՝ Հելենական Հանրապետություն (Ελληνική Δημοκρατία, Ellīnikî Dīmokratía), պետություն Հարավարևելյան Եվրոպայում։ Մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքն Աթենքն է, որի վարչական տարածքի մեջ է մտնում նաև Պիրեոս համայնքը։ Հունաստանի բնակչության թիվը ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալները կազմում է 11 միլիոն մարդ։ Հյուսիսից սահմանակից է Ալբանիային, Մակեդոնիայի Հանրապետությանը և Բուլղարիային, իսկ արևելքից՝ Թուրքիային։ Հունաստանի ափերը արևելքից ողողվում է Եգեյան ծովը, արևմուտքից՝ Հոնիական, իսկ հարավից՝ Միջերկրական ծովերի ջրերը։ Հունաստանն ըստ ջրափնյա գծի երկարության (13.676 կմ) 11-րդն է աշխարհում։ Ունի հսկայական թվով կղզիներ (մոտ 1,400, որոնցից 227-ը բնակեցված են), որոնցից են՝ Կրետեն, Դոդեկանեսը, Կիկլադները և Հոնիական կղզիները։ Հունաստանի տարածքի 80 %-ը լեռնային է։ Լեռներից ամենաբարձրը Օլիմպոսն է (2917 մ)։

Հունաստան հուն․՝ Ελληνική Δημοκρατία
Հունաստանի դրոշ Զինանշան
Կարգավիճակ	ինքնիշխան պետություն և երկիր
Ներառում է	13 պերիֆերիա 54 նոմոս
Պետական լեզու	հունարեն, Demotic Greek? և նոր հունարեն
Մայրաքաղաք	Աթենք
Պետական կարգ	Խորհրդարանական հանրապետություն
Օրենսդիր մարմին	Հունաստանի խորհրդարան
Երկրի ղեկավար	ատեգորիա:Կին դատավորներ
Կառավարության ղեկավար	Կիրիակոս Միցոտակիս
Մակերես	131 957 կմ²
Ջրային %	0,8669% ջրային
Ազգաբնակչություն	▲10 566 531 մարդ (2022)
Խտություն	84 մարդ/կմ²
Կրոն	քրիստոնեություն
Հիմն	Կիպրոսի Հանրապետության օրհներգ
Կարգախոս	Ազատություն կամ մահ
Հիմնադրված է	մարտի 25 (ապրիլի 6), 1821 թ.
Արժույթ	եվրո
Կենտրոնական բանկ	Հունաստանի բանկ
Ազգային տոն	Ամանոր, Հայտնություն, Rosenmontag?, Հունաստանի անկախության օր, Ավագ Ուրբաթ, Զատիկի կիրակի, Զատկի երկուշաբթի, Մայիսի մեկ, Աստվածածնի վերափոխման տոն, 'Οχι-ի օր և Սուրբ Ծնունդ
Ժամային գոտի	UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+30
Ինտերնետ-դոմեն	.gr
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս	0,887
government.gov.gr​(հուն.)

Ժամանակակից Հունաստանն իր արմատներով սկիզբ է առնում Հին Հունաստանի քաղաքակրթությունից, որն ընդհանուր առմամբ համարվում է արևմտյան քաղաքակրթության բնօրրանը։ Այն ժողովրդավարության, արևմտյան փիլիսոփայության, Օլիմպիական խաղերի, արևմտյան գրականության և պատմագրության, քաղաքագիտության, հիմնական գիտական և մաթեմատիկական սկզբունքների, արևմտյան թատրոնի բնօրրանն է։ Այս ժառանգությունը մասամբ արտահայտված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային Ժառանգության ցանկում գտնվող 17 հուշարձաններով․ այդ ցուցանիշով Հունաստանը 13-րդն աշխարհում և 7-րդը Եվրոպայում։

Ժամանակակից Հունաստանը հիմնադրվել է 1830 թվականին՝ Հունական անկախության պատերազմից հետո, երբ երկիրը ստանալով եվրոպական պետությունների օգնությունը կարողացավ դուրս գալ թուրքական դարավոր լծից և հռչակվել անկախ պետություն՝ Հունաստանի թագավորություն։ 1981 թվականից Հունաստանը Եվրամիության, իսկ 2001 թվականից՝ Եվրոգոտու անդամ է։ ՆԱՏՕ-ի անդամ է և ՄԱԿ-ի հիմնադիր անդամ։ Հունաստանը զարգացած երկիր է՝ բարձր շահութաբեր տնտեսությամբ, ինչպես նաև բնակչության բարձր կենսամակարդակով։ Համաշխարհային բանկի 2010 թվականի տվյալներով, ըստ կյանքի որակի այս երկիրը աշխարհում 21-րդն է։

Անվան ծագումնաբանություն

Երկրի հայերեն անվան հիմքում ընկած է Փոքր Ասիա թերակղզու արևմտյան ափի և հարակից կղզիների հին հունական Իոնիա անունը։ Հույներն իրենց երկիրն անվանում են Հելլաս (կամ Էլլադա), որը նշանակում է «Էլլենների երկիր»։ Այս ինքնանվանումն առաջացել է հունական գաղութացման դարաշրջանում (մ․ թ․ ա․ 8-6-րդ դարեր)։ Ըստ հունական առասպելների՝ այն ծագում է հույների առասպելական նախահոր՝ Հելլենոսի անունից։

Հռոմեացիները հին հույներին անվանել են գրեկներ։ Սկզբում այս անվանումը վերաբերում էր միայն հարավային Իտալիայի հույն գաղութաբնակներին, սակայն հետագայում լայն տարածում գտավ եվրոպական ժողովուրդների շրջանում։ Հունաստանը լատիներեն կոչվում է Graecia, ֆրանսերեն՝ Grèce, անգլերեն՝ Greece, գերմաներեն՝ Griechenland, ռուսերեն՝ Греция։

Հնում հայերը հույներին անվանում էին յույն, որը համահունչ էր հույների արևելյան ճյուղի ինքնանվանը (իոն, այստեղից՝ իոնացիներ, Իոնիա, կամ հայերեն՝ Հոնիա)։

Պատմություն

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի պատմություն

Մինչև մ.թ.ա. 3-րդ դար

Հիմնական հոդված՝ Անտիկ Հունաստան

Քարտեզ, որը ցույց է տալիս Հունաստանն ու հունական գաղութները:

Բալկաններում մարդկանց բնակության վերաբերյալ ամենահին գտածոները մոտ 270,000 տարվա են։ Դրանք գտնվել են հյուսիսային Հունաստանի Մակեդոնիա նահանգի Պետրանոլա քարանձավում։ Հունաստանում հայտնաբերված մ. թ. ա. 7-րդ հազարամյակի նեոլիթյան բնակավայրերը համարվում են ամենահինը Եվրոպայում, և դա հասկանալի է, քանի որ Հունաստանը գտնվում էր այն ուղեծրի վրա, որով գյուղատնտեսական կուլտուրաների աճեցման մշակույթը Մերձավոր Արևելքից տարածվել է դեպի Եվրոպա։

Հունաստանը հանդիսանում է Եվրոպական առաջին քաղաքակրթությունների բնօրրանը, որոնցից հայտնի են՝ Կիկլադյան քաղաքակրթությունը Էգեյան ծովի կղզիներում (մոտ մ. թ. ա. 3200), Մինոսյան քաղաքակրթությունը Կրետեում (մ.թ.ա. 2700-1500), իսկ այնուհետև Միկենյան քաղաքակրթությունը մայրցամաքում (մ.թ.ա. 1900-1100)։ Այս քաղաքակրթությունները ունեին իրենց գիրը, ընդ որում, մինոսյանները գրում էին Գծային Ա տարբերակով, իսկ միկենյանները՝ Գծային Բ տարբերակով, որն ավելի ուշ վերածվեց հունարենի։ Միկենյան քաղաքակրթությունն աստիճանաբար կլանեց մինոսյան քաղաքակրթությանը, բայց ինքը նույնպես վերացավ մ.թ.ա. 1200 թվականին՝ այսպես կոչված Բրոնզե դարի փլուզման ժամանակաշրջանում։ Սա, այսպես կոչված, Հունական Մութ դարերի սկիզբն էր, որոնց ընթացքում գրավոր արձանագրություններ չեն եղել։

Աթենյան Ակրոպոլիսի Պարթենոնը դասական Հունաստանի խորհրդանիշ է հանդիսանում

Ալեքսանդրյան մոզաիկայի հատված, որը պատկերում է Ալեքսանդր Մակեդոնացուն իր Բուցեֆալ ձիու վրա

Հունական Մութ դարերի ավարտը ավանդաբար համարվում է մ. թ. ա. 776 թվականը, երբ առաջին անգամ անցկացվեցին Օլիմպիական խաղերը։ «Իլիական» և «Ոդիսական» պոեմները, որոնք համարվում են Արևմտյան գրականության հիմնարար գործերը, ստեղծվել են մ. թ. ա. 8-րդ կամ 7-րդ դարում Հոմերոսի կողմից։ Մութ Դարերից հետո հունական կղզիներում ի հայտ եկան զանազան թագավորություններ և քաղաք-պետություններ, որոնք տարածվեցին մինչև Սև ծով, Հարավային Իտալիա (առավել հայտնի որպես «Մեծ Հունաստան») և Փոքր Ասիա։ Այդ թագավորությունները և նրանց գաղութները հասան բարեկեցության բարձր մակարդակի, ինչն էլ զարկ տվեց մի աննախադեպ մշակութային թռիչքի դասական Հունաստանում. մեծագույն հաջողություններ ճարտարապետության, դրամայի, գիտության, մաթեմատիկայի և փիլիոսոփայության ոլորտներում։ Մ.թ.ա. 508 թվականին Կլիսթենեսի ղեկավարությամբ Աթենքում հաստատվեց աշխարհի առաջին դեմոկրատական համակարգը։

Մ.թ.ա. 5-րդ դարի սկզբին ամբողջ Մերձավոր Արևելքը Պարսից կայսրության վերահսկողության տակ էր, որը կլանել էր տարածաշրջանի բոլոր երկրներն (Մարաստան, Բաբելոն, Լիդիա, Հայաստան, Եգիպտոս) ու սպառնում էր հունական քաղաք-պետություններին արժանացնել նույն ճակատագրին։ Փոքր Ասիայի քաղաք-պետությունները չկարողացան արժանի դիմադրություն ցույց տալ պարսից զորքերին և մ.թ.ա. 492 թվականին Պարսկաստանը ներխուժեց մայրցամաքային Հունաստան, սակայն մ.թ.ա. 490 թվականին Մարաթոնի ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո ստիպված եղավ նահանջել։ Երկրորդ ներխուժումը սկսվեց մ. թ. ա. 480 թվականին։ Չնայած Թերմոպիլեի ճակատամարտում սպարտացիների և այլ հույների հերոսական դիմադրությանը՝ Պարսկաստանին հաջողվեց գրավել Աթենքը։ Մ.թ.ա. 480 և 479 թվականներին Սալամինի, Պլատեայի և Միկալեի ճակատամարտերում հույների տարած հերոսական հաղթանակները պարսիկներին կրկին ստիպեցին նահանջել և վերջնականապես հեռանալ Հունաստանից։ Այս ռազմական գործողությունների ընթացքում, որոնք հայտնի են որպես Հույն-պարսկական պատերազմ, հույներին առաջնորդում էին Աթենքն ու Սպարտան։ Իսկ այն հանգամանքը, որ Հունաստանը մի ամբողջական պետություն չի եղել, խոսում է այն մասին, որ հունական պետությունների միջև հակամարտությունները կրում էին սովորական բնույթ։ Հին Հունաստանի ամենաքայքայիչ ներքին պատերազմը մ. թ. ա. 431–404 թթ. Պելոպոննեսյան պատերազմն էր, ինչի արդյունքում, Հին Հունաստանի առաջատար, Աթենական միությունը դատապարտվեց կործանման և, շատ չանցած, Աթենքն ու Սպարտան հայտնվեցին Թեբեի, իսկ հետագայում Մակեդոնիայի ստվերում։ Վերջինս կրկին միավորեց հունական քաղաք-պետությունները, ստեղծելով Կորնթոսյան միությունը (հայտնի է նաև որպես Հելլենական լիգա կամ Հունական լիգա անվամբ), որի ղեկավարը դարձավ Մակեդոնիայի արքա Փիլիպոս II-ը։ Նա Հունաստանի պատմության մեջ առաջինն էր, ով ընտրվեց ամբողջական Հունաստանի առաջնորդ։

Փիլիպոս II-ի սպանությունից հետո Կորնթոսյան լիգայի ղեկավարումը ստանձնեց նրա որդին՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացին, ով միավորեց բոլոր հունական քաղաք-պետությունները և, մ. թ. ա. 334 թվականին, ներխուժեց պարսից կայսրության տարածք։ Գրանիկոսում, Իսոսում և Գավգամելայում տարած հաղթանակներից հետո հույները մ. թ. ա. 330 թվականին գրավեցին նաև Շոշն ու Պերսեպոլիսը (Պարսից արքայի հիմնական աթոռանիստ քաղաքները)։ Ալեքսանդր Մակեդոնացին թեև կործանեց ժամանակի հզորագույն տերությունը, սակայն, արևելքում նվաճելով նոր տարածքներ, ստեղծեց մի ավելի լայնածավալ կայսրություն, որը ձգվում էր արևմուտքում Հունաստանից մինչև Պակիստան՝ արևելքում, իսկ հարավում ներառում էր Եգիպտոսը։ Ալեքսանդրը ծրագրավորել էր նվաճել նաև Արաբական թերակղզին և այլ նորահայտ տարածքներն արևելքում, սակայն, նրա հանկարծակի մահը մ. թ. ա. 323 թվականին, ոչ միայն թույլ չտվեց իրագործել այդ ծրագիրը, այլև հանգեցրեց հսկայական կայսրության քայքայմանն ու, ի վերջո, վախճանին։ Երկիրը բաժանվեց մի քանի թագավորությունների, որոնցից ամենահայտնիներն էին Սելևկյան կայսրությունը և Պտղոմեոսյան Եգիպտոսը։ Հույների կողմից ստեղծված մյուս պետություններն իրենց մեջ ներառում էին Հունա-Բակտրիական թագավորությունը և Հունա-հնդկական թագավորությունը Հնդկաստանում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Ալեքսանդրի կայսրությունը երկար չգոյատևեց և քաղաքական միասնություն չկար, առնվազն երկու դար Հելլենիզմը և հունարենը գերակայեցին Ալեքսանդրի կողմից նվաճված տարածքներում, իսկ արևելյան միջերկրածովյան տարածաշրջանում այն տևեց զգալիորեն ավելի երկար։

Հելլենիստական և Հռոմեական ժամանակաշրջան

Հիմնական հոդվածներ՝ Հելլենիզմ և Հռոմեական Հունաստան

Տե՛ս նաև՝ Հռոմեական կայսրություն

Անտիկիթերայի սարք

Ալեքսանդրի մահվանը հաջորդած խառնաշփոթ ժամանակաշրջանից հետո՝ մ. թ. ա. 276 թվականին, Մակեդոնիայի և հունական քաղաք-պետությունների վերահսկողությունն անցավ Անտիգոնոսյան տոհմին, որի հիմնադիրը Ալեքսանդրի զորավար Անտիգոնոս Ա Միակնանին էր։ Հետագայում, մոտ մ. թ. ա. 200 թվականից սկսած, Հռոմը սկսեց ավելի ու ավելի ակտիվորեն միջամտել հունական գործերին և ներքաշվեց մակեդոնացիների դեմ պատերազմների մեջ։ Պիդնայի ճակատամարտում (մ. թ. ա. 168) մակեդոնացիների պարտությունը հանգեցրեց Անտիգոնոսյան տոհմի թուլացմանը և, ի վերջո, Մակեդոնիայի միացմանը Հռոմին (մ. թ. ա. 146) որպես նահանգ։ Մնացյալ Հունաստանը դարձավ Հռոմի պրոտեկտորատ։ Հունաստանի լիակատար անեքսիայի պրոցեսն ավարտվեց մ. թ. ա. 27 թվականին, երբ Հռոմի կայսր Օգոստոսը որպես նահանգ Հռոմին միացրեց հելլենիստական վերջին պետությունը՝ Պտղոմեոսյան Եգիպտոսը։ Չնայած իրենց ռազմական հզորությանը, հռոմեացիները հիացած էին հունական գիտության և մշակույթի ձեռքբերումներով և ակտիվորեն յուրացնում էին դրանք, ինչը զգալիորեն նպաստեց Հռոմի հետագա զարգացմանն ու հզորացմանը։ Հորացիոսն այդ առումով ասել է. Graecia capta ferum victorem cepit («Գերված Հունաստանը գերել է իր նվաճողներին»)։ Հունական գիտությունն ու տեխնիկան իր ցարգացման գագաթնակետին հասավ հենց այս ժամանակաշրջանում։

Հելլենիստական Արևելքի հունախոս համայնքները մ. թ. 1–3-րդ դարերում կարևորագույն դեր խաղացին քրիստոնեության տարածման գործում։ Առաջին քրիստոնյա առաջնորդներն ու գրագիրները (նշանավորներից է Պողոս առաքյալը), որպես կանոն, հունարեն էին խոսում, չնայած այն բանին, որ նրանցից և ոչ մեկը հույն չէր։ Եվ այնուամենայնիվ, Հունաստանը վաղ քրիստոնեական ազդեցիկ կենտրոններից մեկը հանդիսացավ, քանի որ գիտական բարձր մակարդակի հասած հույների մեջ դժվար էր հավատք սերմանել մի ուսմունքի նկատմամբ, որը կարելի էր դիտարկել որպես մի փիլիսոփայական ուղղության վերաձևություն։ Եվ զարմանալի չէ, որ մինչև 4-րդ դարը Հունաստանում պահպանվում էր հեթանոսական հավատքը, իսկ որոշ վայրերում, ինչպիսիք են օրինակ հարավ արևելյան Պելոպոնեսը, հեթանոսությունը պահպանվեց մինչև 10-րդ դարը։

Միջնադար

Հիմնական հոդված՝ Բյուզանդական Հունաստան

Տե՛ս նաև՝ Բյուզանդական կայսրություն

Հունական թերակղզին եղել է Բյուզանդական կայսրության մի մասը վերջինիս գոյության զգալի ժամանակահատվածում

5-րդ դարում Հռոմեական կայսրության անկումից հետո երևան եկավ Բհուզանդյան կայսրությունը, որը գոյատևեց մինչև 1453 թվականը։ Բհուզանդիայի մայրաքաղաքը Կոստանդնուպոլիսն էր, իսկ լեզուն և մշակույթը՝ հունարենը։ Կրոնը գլխավորապես ուղղափառ քրիստոնեությունն էր։ 4-րդ դարում կայսրության բալկանյան տարածքները՝ ներառյալ Հունաստանը, տուժել էին բարբարոս ցեղերի արշավանքների պատճառով։ 4-րդ և 5-րդ դարերում գոթերի և հոների արշավանքների և ավերածությունների և 7-րդ դարում սլավոնացիների Հունաստան ներխուժումը էապես թուլացրեց Բհուզանդյան կայսրության իշխանությունը Հունական թերակղզում։ Սլավոնյան ներխուժումից հետո ցարական կառավարությունը շատ քիչ տարածքներում կարողացավ պահել իր վերահսկողությունը՝ կղզիներում և ցամաքին մոտ տարածքներում, որպիսիք են Աթենքը, Կորինթոսը և Սալոնիկը։

Աստվածամոր բյուզանդական մանրանկար. 12-րդ դարի Բյուզանդական արվեստի նմուշ

Բհուզանդական կայսրությունն 8-րդ դարասկզբին կարողացավ վերականգնել վերահսկողությունը իր նահանգների վրա։ 9-րդ դարում հունական թերակղզու զգալի մասը կրկին անցավ Բհուզանդիայի տիրապետության տակ։ Դա նպաստեց Սիցիլիայից և Փոքր Ասիայից հունացիների մեծ հոսքին դեպի հունական թերակղզի։ Միևնույն ժամանակ շատ սլավոնացիներ գերի վերցվեցին և վերաբնակեցվեցին Փոքր Ասիայում, իսկ մնացյալ սլավոնացիները ձուլվեցին Բհուզանդիային։ 11-րդ և 12-րդ դարերում կայսրությունում կայունություն էր տիրում ի հաշիվ Հունական թերակղզու տնտեսական աճի մեծ տեմպերի, որն ավելի զգալի էր, քան անատոլիական մյուս տարածաշրջաններում Չորրորդ խաչակրաց արշավանքից հետո և Կոնստանդինապոլիսի անկումից հետո 1204 թվականին Հունաստանի զգալի մասն անցավ ֆրանկների տիրապետության տակ։ (այսպես ասած Ֆրանկոկրատիայի ժամանակաշրջանում), իսկ որոշ կղզիներ անցան Վենետիկի տիրապետության տակ։ 1261 թվականին Կոստանդինապոլիսը կրկին անցավ Բհուզանդիային և դա ուղեկցվեց հունական կզղիների մեծամասնության վրա բհուզանդական տիրապետության վերահաստատումով, չնայած որ 14-րդ դարում Պելեպոնեսը հանդիսանում էր ֆրանկների Աքեյան իշխանության կարևորագույն շրջանը, և միևնույն ժամանակ շատ կղզիներ գտնվում էին Ջենովայի և Վենետիկի տիրապետության տակ։

14-րդ դարասկզբին Բհուզանդական կայսրությունը Հունական թերակղզուց բավականին տարածքներ կորցրեց Սերբերի և Օսմանյան թուրքերի հարձակման հետևանքով։ 15-րդ դարում Օսմանյան Թուրքիայի հարձակումների պատճառներով Բհուզանդիայի հունական տարածքները սահմանափակվեց միայն Մորեյան դեսպոտատով 1453 թվականին Կոստանդնուպոլիսի անկումից հետո Մորյան Բհուզանդական կայսրության միակ մնացորդն էր, որ կարողացավ դիմակայել Օսմանյան Թուրքիային։ Այնվամենայնիվ, 1460 թվականին Օսմանյան կայսրությունը կարողացավ գրավել Հունաստանի մայրցամաքային տարածքը։ Թուրքական նվաճումների պատճառներով շատ բհուզանդական հույն գիտնականներ, որոնք հիմնականում պատասխանատու էին հունական դասական գիտելիքների պահպանման հարցում, իրենց հետ մեծ գրականություն վերցնելով փախան Արևմուտք, և հետագայում մեծ ներդրումներ կատարեցին Վերածննդի դարաշրջանում։

Օսմանյան ժամանակաշրջան

Հիմնական հոդված՝ Օսմանյան Հունաստան

Սալոնիկի սպիտակ աշտարակը, Հունաստանում կանգուն մնացած Օսմանյան կառույցներից ամենահայտնին

Չնայած այն հանգամանքին, որ մայրցամաքային Հունաստանի և Էգեյան ծովում գտնվող կղզիների մեծամասնությունը 15-րդ դարավերջին գտնվում էր Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ, Կիպրոսը և Կրետեն գտնվում էին Վենետիկի տիրապետության տակ և համապատասխանաբար կարողացան դիմագրավել 1571 և 1670 թ թվականի օսմանյան կայսրության հարձակմանը։ Միակ հունարենով խոսացող աշխարհը, որ կարողացավ խուսափել Թուրքիայի հարձակումից, դա Իոնյան կղզիներն էին, որը մնաց Վենետիկի տիրապետության տակ մինչև 1797 թվականը, երբ Առաջին ֆրանսիական հանրապետությունը գրավեց այն, իսկ 1809 թվականին այն փոխանցեց Միացյալ Թագավորությանը։ Իոնյան կղզիները Հունաստանին միացան 1864 թվականին։

Մինչ Իոնյան կղզիների և Կոստանդնուպոլիսի հույներն ապրում էին բարեկեցության մեջ, մարցամաքային Հունաստանի բնակչության մեծամասնությունը տառապում էր Օսմանյան Թուրքիայի ներխուժման արդյունքում տնտեսության կտրուկ վատթարացումից Օսմանյան Թուրքիան մեծ հարկեր էր պարտադրել հույներին, իսկ այնուհետև, ըստ օսմանյան կայսրության քաղաքականության, հունական շատ գյուղական բնակավայրեր վերածվեցին բերդաքաղաքների։

Հունաստանի և Կոստանդինապոլիսի ուղղափառ եկեղեցիները Օսմանյան կայսրությունը դիտարկում էին որպես մի ղեկավարության, որն իշխում էր նրա տիրապետության տակ գտնվող քրիստոնյաների վրա՝ անկախ նրանք ազգությամբ հույն են, թե ո'չ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Օսմանյան Թուրքիան ոչ մուսուլման բնակչությանը չէր պարտադրում իր կրոնը, բայց էական խտրականություն կար նրանց նկատմամբ։ Հիմնականում օսմանյան կայսրությունը դաժան վերաբերմունք էր ցույց տալիս քրիստոնյա բնակչությանը, որն էլ հանգեցրեց նրան, որ շատ քրիստոնյաներ հավատափոխ եղան՝ իրենց իրական հավատը պահելով հանդերձ։ XIX դարում շատ "ծպտյալ քրիստոնյաներ" վերադարձան իրենց իրական հավատքին։

Օսմանյան վարչակազմի բնույթը Հունաստանում բազմազան էր, բայց և այնպես այն ուղեկցվում էր դաժանությամբ։ Որոշ քաղաքների ղեկավարներ նշանակում էր սուլթանը, իսկ միևնույն ժամանակ կային քաղաքներ (օրինակ Աթենքը), որոնք ունեին իրենց սեփական քաղաքապետարանը։ Շատ երկար դարերի ընթացքում Հունաստանի լեռնային հատվածները և շատ կղզիներ կարողանում են պահպանել իրենց ինքնավարությունը։

Երբ Օսմանյան Կայսրությունը մարտի էր բռնվում այլ տիրությունների հետ, հույները գրեթե միշտ մարտնչում էին ընդդեմ կայսրության։ Մինչև հունական հեղափոխությունը հույները մի քանի անգամ ճակատամարտել են Օսմանյան կայսրության դեմ, որոնցից հիշարժան են 1571 թվականի Լեպանտոյի ճակատամարտը, 1600-1601 թվականներին Էպիրյան ապստամբությունները, 1684-1699 թվականներին Մորեան ճակատամարտը և 1770 թվականի Ռուսաստանի հետ միասին կազմակերպած Պելեպոնեսյան ապստամբությունը, որը նպատակաուղղված էր քայքայելու Օսմանյան կայսրությունը հօգուտ Ռուսաստանի։ Օսմանյան Թուրքիան ճնշեց այդ ապստամբությունը մեծ արյունահեղությամբ։

16-րդ և 17-րդ դարերը Հունաստանի պատմության մեջ դիտվում է որպես «մութ դարեր»։ 18-րդ դարում Հունաստանում զարգացավ առևտուրը։ Մեծ թվով հույն առևտրականներ կային Օսմանյան կայսրության տարածքում։ Հույն առևտրականները համայնքներ ստեղծեցին Միջերկրականում, Բալկաններում և Արևմտյան Եվրոպայում։ Չնայած Օսմանյան կայսրությունը Հունաստանին կտրել էր նշանավոր եվրոպական ինտելեկտուալ շարժումներից, որպիսիք են օրինակ ռեֆորմացիան և լուսավորվածությունը, սակայն Ֆրանսիական հեղափոխության և ռոմանտիկական նացիոնալիզմի գաղափարները Հունաստան թափանցեցին առևտրականների միջոցով 18-րդ դարում Ռիգաս Ֆերաիոսը առաջին հեղափոխականն էր, որը Հունաստանին պատկերացնում էր որպես ազատ երկիր։ Նա ստեղծեց մի շարք փաստաթղթեր, որոնք վկայում էին Հունաստանի անկախության մասին, հոգ տարավ, որ Հունաստանն ունենա իր հիմնը և Վիեննայում ստեղծեց Հունաստանի առաջին մանրամասն քարտեզը։ Նա սպանվել է 1798 թվականին օսմանյան գործակալների կողմից։

Անկախության համար պատերազմ

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի անկախության պատերազմ

Տե՛ս նաև՝ Հունաստանի առաջին հանրապետություն

Մեսսոլոնգիի բախումը, Հունական անկախության պատերազմի ժամանակ, նկ. Թեոդորոս Վրայզակիս:

1814 թվականին հիմնադրվեց մի գաղտնի կազմակերպություն, որը կոչվում էր Ֆիլիկի Էտերիա Հունաստանի ազատագրման համար։ Ֆիլիկի Էտերիան պլանավորեց սկսել հեղափոխությունը Պելեպոնեսում, Դանուբյան դքսությունում և Կոստանդինապոլսում։ Առաջին ընդվզումը սկսվեց 1821 թվականի մարտի 6-ին Դանուբյան դքսությունում Ալեքսանդր Իպսիլանտիսի գլխավորությամբ, բայց շուտով ճնշվեց թուրքերի կողմից։ Նույն ամսվա վերջին Պելեպոնեսում սկսվեցին ընդվզումներ Օսմանյան կայսրության դեմ և 1821 թվականի հոկտեմբերին գրավեցին հունական Տրիպոլի քաղաքը Տեոդորիս Կոլոկոտրոնիսի գլխավորությամբ։ Պելեպոնիսյան հեղաշրջմանը արագ հետևեցին հեղաշրջումներ Կրետեում, Մակեդոնիայում և Կենտրոնական Հունաստանում, որոնք շուտով ճնշվեցին։ Մինչ այդ հունական ռազմածովային ուժերը ունեցան առավելություն Օսմանյան ռազմածովային ուժերի նկատմամբ Էգեյան ծովում և կանխեցին օսմանյան զորքերի համալրումը ծովով։ Սակայն 1822 թվականին և 1824 թվականին թուրքերը և եգիպտացիները ներխուժեցին կղզիներ, մասնավորապես Քիոս և Պսարա, զանգվածային ջարդի ենթարկելով տեղի բնակչությանը։

Լարվածությունը շուտով աճեց երկու հունական խմբակցությունների միջև, որը բերեց քաղաքացիական պատերազմի։ Նույն ժամանակ Օսմանյան սուլթանը բանակցությունների մեջ մտավ եգիպտական սուլթան Մուհամեդ Ալիի հետ, որը պետք է ուղարկեր իր որդուն՝ Իբրահիմ փաշային, որպեսզի ճնշի ապստամբությունը, փոխարենը նրան խոստացավ տարածքներ։ Իբրահիմը հասավ Պելեպոնես 1825-ի փետրվարին և միանգամից հաջողություններ ունեցավ. 1825 թվականի վերջում եգիպտացիների հսկողության տակ անցավ Պելոպոնեսի մեծ մասը։ Չնայած Իբրահիմը պարտություն կրեց Մանի թերակղզում, բայց նա ճնշեց ապստամբության մեծ մասը և վերանվաճեց Աթենքը։

Մի քանի տարի բանակցելուց հետո մեծ երեք մեծ տերությունները (Ռուսաստան, Մեծ Բրիտանիա և Ֆրանսիա) որոշեցին միջամտել հակամարտությանը և Հունաստան ուղարկեցին ռազմանավեր։ Այս նորություններից հետո օսմանո-եգիպտական ռազմածովային ուժերը որոշեցին հարձակվել հունական կղզիների վրա։ Մեկ շաբաթյա բախումից հետո օսմանո-եգիպտական ուժերը պարտություն կրեցին։ Ֆրանսիական զորքերը ստիպեցին եգիպտական զորքերին ազատել Պելոպոնեսը, իսկ հունական ուժերը ազատագրեցին կենտրոնական Հունաստանը 1828 թվականին։ Որպես արդյունք երկարամյա պայքարի ստեղծվեց Առաջին հելլենական հանրապետությունը, որը վերջնական ճանաչում ստացավ Լոնդոնի արձանագրությամբ 1830 թվականին։

19-րդ դար

Տե՛ս նաև՝ Հունաստանի թագավորություն

Հունաստանի թագավորության քարտեզը: Կրետե պետությունը և Սամոս իշխանությունը 1903 թվականին՝ մինչև Բալկանյան պատերազմները:

1827 թվականին Կորֆույից Իոան Կապոդիստրիան ընտրվեց որպես նորաստեղծ հանրապետության առաջին նահանգապետ։ Այնվամենայնիվ, նրա սպանությունից հետո՝ 1831 թվականին Մեծ տերությունները հոգ տարան, որ Հունաստանում լինի միապետություն։ Երկիրը ղեկավարեց Օտտոն, որը պատկանում էր Վիտելսբախի տոհմին։ 1843 թ-ին թագավորին պարտադրեցին հոգ տանել սահմանադրության և ներկայացուցչական ժողովի մասին։

Քանի որ Օտտոյի կառավարումը կրում էր ոչ ավտորիտար բնույթ, ի վերջո, 1862 թվականին նրան գահընկեց արեցին և մեկ տարի անց նրան փոխարինեց Արքայազն Ուիլհեմը Դանիայից, ով փոխեց իր անունը Գեորգ I-ի։ Նա որպես թագադրման նվեր Մեծ Բրիտանիայից իր հետ բերեց Հոնիական կղզիները։ 1877 թվականին Խարիլաոս Տրիկուպիսը՝ ով համարվում է երկրի ենթակառուցվածքների զգալի բարելավմանը նպաստող անձ, սանձահարեց միապետությանը՝ պետության ղեկավարման գործերին մասնակից դարձնելով ցանկացած պոտենցիալ վարչապետի։

Հունաստանի թագավորության տարածքային զարգացումը մինչև 1947 թ.-ը

Կոռուպցիան և անհրաժեշտ ինֆրակառույցների համար (օրինակ Կորինֆի ջրանցքը) տրամադրվող գումարները էապես քայքայեցին Հունաստանի տնտեսությունը։ 1893 թվականին Հունաստանը հայտարարեց իր ոչ կայացած պետություն լինելու մասին և միջազգային ֆինանսական մարմնի վերահսկողությամբ պետք է վճարեր պարտքերն իր պարտատերերին։ 19-րդ դարում ծագած մյուս քաղաքական հարցը զուտ հունական բնույթ էր կրում։ Դա ազգային լեզուն էր։ Հույները խոսում էին Դեմոթիկ լեզվով։ Կրթված էլիտայից շատերը դա համարում էին գյուղացիական բարբառ և ցանկանում էին վերադարձնել հին հունարենը։ Պետական փաստաթղթերը և թերթերը գրվում էին Կաֆարեվուսա (մաքրված) հունարենով, որը հույները կարողանում էին կարդալ։ Լիբերալները Դեմոթիկի կողմնակիցն էին, իսկ պահպանողականները և Ուղղափառ եկեղեցին դեմ էին այդ լեզվին մինչև այն աստիճան, որ 1901 թվականին Դեմոթիկ լեզվով Նոր Կտակարանի թարգմանության համար Աթենքում մեծ խժդժություններ բարձրացրեցին։ Այս հարցը Հունաստանը չկարողացավ լուծել մինչև 1970-ականները։

Ամբողջ Հունաստանը համախմբված էր, հատկապես այն հարցի շուրջ, որ Օսմանյան Կայսրության տարածքից ազատագրեն հունալեզու նահանգները։ Հունաստանի մարտական ոգին հատկապես բարձրացրեց 1866–1869 թ թվականի Կրետեյան ապստամբությունը։ Երբ 1877 թվականին սկսվեց Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև պատերազմը, Հունաստանը Ռուսաստանի կողմից էր, բայց Հունաստանը բավականին աղքատ էր և շատ մտահոգված էր, երբ Բրիտանիան խառնվեց պատերազմին և Հունաստանին պարտադրեց, որ վերջինս պաշտոնապես պատերազմ հայտարարի Թուրքիային։ Այնվամենայնիվ, 1881 թվականին Թեսալիան և Էպիրուսի փոքր մասն անցան Հունաստանին ըստ Բեռլինյան պայմանագրի, բայց Հունաստանը հուսախաբ մնաց Կրետեի հարցում։ Կրետեի հույն բնակչությունը պարբերաբար ապստամբում էր և 1897 թվականին Հունաստանը ազգի ճնշման տակ պատերազմ հայտարարեց Օսմանյան Թուրքիային։ 1897 թ-ին Հունա-թուրքական պատերազմի ժամանակ վատ հանդերձավորված և վատ պատրաստված հունական բանակը պարտություն կրեց։ Մեծ տերությունների միջամտության շնորհիվ Հունաստանը քիչ տարածքներ կորցրեց, իսկ Կրետեն դարձավ ինքնավար պետություն՝ արքայազն Գոերգի ղեկավարությամբ։

20-րդ դարից մինչև այժմ

Հունաստանի ռազմակալումը Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքում

Նացիստական դրոշը Աթենյան Ակրոպոլիսում որպես երկրի օկուպացիայի նշան: Այն հանվել է առաջին իսկ Հունական դիմադրության ժամանակ:

Բալկանյան պատերազմների ժամանակ Հունաստանը մեծացրեց իր տարածքները և բնակչությունը։ Բայց դրանից հետո երկրի թագավոր Կոնստանտին I-ի և խարիզմատիկ վարչապետ Էլեֆթերիոս Վենեզիլոսի միջև քաղաքական կրքերը խորացան։ Արդյունքում առաջին համաշխարհային պատերազմի նախաշեմին երկրում ձևավորվեց երկու հակամարտ քաղաքական թևեր։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հունաստանն ուներ երկու կառավարություն՝ գերմանամետ ռոյալիստական, որի նստատեղը Աթենքն էր և բրիտանամետ վենեզելիստական, որի նստատեղը Սալոնիկն էր։ 1917 թվականին, երբ Հունաստանը պաշտոնապես պատերազմի մեջ մտավ որպես Անտանտյան դաշինքի կողմնակից, երկու պետությունները միացվեցին միմյանց։

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Հունաստանը փորձեց իր տարածքներն ընդլայնել Փոքր Ասիայում, որտեղ համեմատաբար շատ կար հունալեզու բնակչություն, բայց Հունաստանը ջախջախիչ պարտություն կրեց 1919–1922 թթ. Հունաթուրքական պատերազմում, որի արդյունքում ըստ Լոզանի խաղաղության պայմանագրի տեղի ունեցավ բնակչության փոխանակում Թուրքիայի և Հունաստանի միջև։ Տարբեր աղբյուրների համաձայն, մի քանի հարյուր հազար պոնտոսցիներ մահացել են այդ ժամանակահատվածում, որն էլ համարվում է Պոնտոսի հույների ցեղասպանությունը։ Այնուհետև Հունաստանն անցավ անկայուն վիճակի։ Իրար հետևից սկսեցին հեղաշրջումներ լինել։ Բացի այդ Հունաստանը մտահոգված էր Թուրքիայից եկած 1.5 միլիոն հույն փախստականներով։ Արդյունքում Ստամբուլում երբևէ բնակված 300,000 հույնի փախարեն 20-րդ դարում այնտեղ են մնացել ընդամենը 3,000-ը։

1924 թվականին Փոքր Ասիայի աղետալի դեպքերից հետո հանրաքվեի միջոցով Հունաստանում վերացվեց միապետությունը և ստեղծվեց Երկրորդ Հունական Հանրապետությունը։ Վարչապետ Գեորգիոս Կոնֆիլիսը իշխանության գլուխ եկավ 1935 թվականին և արդյունավետ կերպով վերացրեց հանրապետությունը՝ հանրաքվեի միջոցով վերականգնելով միապետությունը։ 1936 թվականին տեղի ունեցած քաղաքական հեղաշրջման արդյունքում երկիրը գլխավորեց Իոանիս Մետեխասը որպես ֆաշիստական ռեժիմի գլխավոր։ Այդ ռեժիմը հայտնի է նաև Օգոստոսի 4-ի ռեժիմ անվան տակ։ Չնայած նրան, որ Հունաստանը ֆաշիստական էր, նա լավ հարաբերությունների մեջ էր Մեծ Բրիտանիայի հետ։

1940 թվականի օգոստոսի 28-ին ֆաշիստական Իտալիան Հունաստանից պահանջեց անձնատուր լինել, բայց հույն բռնապետ Մետեխասը մերժեց այն և հաջորդող Հունա-իտալական պատերազմում Հունաստանը կարողանացավ Իտալիայի զորքերին հետ շպրդել մինչև Ալբանիա։ Իհարկե, ֆաշիստական Գերմանիան այն չհանդուրժեց և շտապ զորք ուղարկեց Հունաստան։ Բայց նա չէր սպասում, որ հույներն իրեն այդքան դիմադրություն ցույց կտային։ 1941–1942 թվականներին ավելի քան 100,000 քաղաքացի մահացան սովից և ձմռան ցրտից և շատ հույն հրյաներ ուղարկվեցին համակենտրոնացման ճամբարներ։

Հունաստանի ազատագրումից հետո երկրում սկսվեց քաղաքացիական պատերազմ կոմունիստական և հակակոմունիստական ուժերի միջև, որի արդյունքում երկրի տնտեսությունը էապես քայքայվեց և մեծ լարվածություն ստեղծվեց աջակողմյանների և կոմունիստական ձախակողմյանների միջև, որը շարունակվեց շուրջ երեսուն տարի։ Հաջորդ քսան տարիների ընթացքում Հունաստանը կենտրոնացավ տնտեսության վրա՝ առաջնորդվելով Մարշալի նախագծով, և արդյունքում տնտեսությունը միանգամից վերելք ապրեց։

1965 թվականի հուլիսին Կոնստանտին II թագավորի կողմից Գեորդ Պապանդրեոյին կենտրոնական ղեկավարությունից հեռացումը քաղաքական մեծ ալիք բարձրացրեց, որի արդյունքում 1967 թվականի ապրիլի 21-ին քաղաքական հեղաշրջում եղավ։ Երկրի գլուխ անցավ Սպաների ռեժիմ անունով ռազմական դիկտատուրան։ 1973 թվականի նոյեմբերի 17-ին Աթենքի Ճարտարագիտական Համալսարանի ապստամբության դաժանաբար ճնշումը մեծ հիասթափություն առաջացրեց ազգաբնակչության շրջանում և նոր հեղաշրջում առաջացրեց։ Երկրի գլուխ անցավ բրիգադիր Դիմիտրիոս Իոանիդիսը, որը նույնպես բռնատիրական իշխանություն ծավալեց։ Ռեժիմը փլուզվեց 1974 թվականի հուլիսի 20-ին, երբ Թուրքիան ներխուժեց Կիպրոս։

Նախկին վարչապետ Կոնստանտինիոս Կարամամլիսը վերադարձավ Փարիզից, որտեղ նա գտնվում էր աքսորման մեջ սկսած 1963 թվականից։ Այդ թվականից սկսվեց մետապոլիտեֆսի դարաշրջանը։ 1974 թվականի օգոստոսի 14-ին, որպես բողոքի նշան Թուրքիայի կողմից Հյուսիսային Կիպրոսի բռնազավթման, Հունաստանը դուրս եկավ ՆԱՏՕ-յի կազմից։ Առաջին բազմակուսակցական ընտրություններն անցկացվեցին 1964 թվականին՝ Ճարտարագիտական Համալսարանի Ապստամբության տարելիցի առթիվ։ 1975 թվականի հունիսի 11-ին ժողովրդավարական և հանրապետական սահմնադրությունում օրենք հրատարակվեց, որի համաձայն Հունաստանն այլևս միապետության չի անցնի։

Միևնույն ժամանակ, ի պատասխան Կարամալիսի Նոր ժողովրդավարություն կուսակցությանը, Անդրեաս Պապանդրեոուն հիմնեց Համահունական սոցիալիստական շարժումը։ Այս երկու քաղաքական ուժերը մինչև այժմ հաջորդում են միմյանց։ Հունաստանը ՆԱՏՕ-յի հետ վերամիավորվեց 1980 թվականին։ Ավանդական լարված հարաբերությունները հարևան Թուրքիայի հետ լավացավ, երբ 1999 թվականին երկու պետություններում էլ երկրաշարժ եղավ։ Հունաստանը վերացրեց Հունական վետոն Եվրոպական Միությունում Թուրքիայի անդամակցության հարցում։

1981 թվականի հունվարի 1-ին Հունաստանը դարձավ Եվրոպական Միության տասներորդ անդամը։ Այդ տարի Հունաստանն ուներ բարձր տնտեսական աճ։ Լայն ներդրումները արդյունաբերական ինֆրակառույցներում և ծանր արդյունաբերությունում, Եվրոպական Միության միջոցները և տուրիզմի աճի հաշվին ավելացված եկամուտը երկրի կենսամակարդակէապես բարձրացրեց։ 2001 թվականին երկրի դրամական միավորը դարձավ Եվրոն, իսկ 2004 թվականին Աթենքում անցկացվեց Ամառային Օլիմպիադան։

2000-ական թվականներին Հունաստանի տնտեսությունը կտրուկ անկում ապրեց Եվրոպական ճգնաժամ-ի պատճառով, որը նկատելի ազդեցություն թողեց Եվրոպական Միության տնտեսության վրա։

Աշխարհագրություն

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի աշխարհագրություն

Ալբանիա Մակեդոնիայի Հնր. Բուլղարիա Թուրքիա Հունաստան ԱԹԵՆՔ Սալոնիկ Կավալա Թասոս Ալեքսանդրոպոլի Սամոթրակիա Կորֆու Իգումենիցա Լարիսա Իոանիա Կորինթոս Նաֆպլիոն Սպարտա Արեոպոլիս Լաուրիում Հերակլիոն Մակեդոնիա Թրակիա Էպիրոս Թեսալիա Կենտրոնական Հունաստան Պելոպոնես Օլիմպոս լեռ Լեֆկաս Կեփալոն Զակինթոս Լեմնոս Լեսբոս Հիոս Սամոս Անդրոս Իկարիոս Պատմոս Նակսոս Միլոս Սանտորինի Կոս Հռոդոս Կարպատոս Կասոս Կիտիրա Գավդոս Էգեյան ծով Կրետեի ծով Հոնիական ծով Միջերկրական ծով Կրետե Էգեյան կղզիներ Կիկլադներ Դոդեկանես

Հունաստանը լեռնոտ երկիր է, որը գտնվում է Բալկանյան թերակղզու հարավային մասում, որն ավարտվում է Պելոպոնես թերակղզով (բաժանված է մայրցամաքային մասից ջրանցքով) և երկրի մայրցամաքային մասի ու Փոքր Ասիայի ափերին հարող կղզիների վրա։ Երկրի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 131 994 կմ²։ Սահմանակից է Ալբանիա, նախկին Հարավսլավական Մակեդոնիա հանրապետության, Բուլղարիայի և Թուրքիայի հետ։ Հունաստանը շրջապատում է Միջերկրական ծովը, իր Հոնիական, Էգեյան ծովերով, իսկ Կրետեի հարավային ափերը նաև Լիբիական ծովը։

Իր չափազանց կտրտված ափեզրի պատճառով, Հունաստանը աշխարհում 11-րդն է ափեզրի երկարությամբ՝ 13 676 կմ, այն դեպքում երբ նրա ցամաքային սահմանը ընդամենը 1160 կմ է։ Երկիրը գտնվում է մոտավորապես 34° և 42° աստիճանի հյուսիսային լայնությունների, և 19° և 30° E արևելյան երկայնությունների միջև։

Հունաստանի տարածքի մեջ են մտնում մեծ քանակով կղզիներ, կղզու տարբեր սահմանումներով 1,200-ից 6,000, որոնցից 227 բնակեցված են։ Կրետեն ամենամեծ և ամենաշատ բնակչությամբ կղզին է, երկրորդը Էուբեան է, այն բաժանված է մայցամաքից ընդամենը 60 մ լայնությամբ Էուրիպուս նեղուցով, այս երկու կղզիներին հետևում են Հռոդոսը և Լեսբեսը։

Հունական կղզիները ավանդորեն բաժանված են հետևյալ խմբերի՝ Արգո-Սարոնիկ կղզիներ տեղակայված Սարոնիկ ծոցում, Աթենքի մոտ, Կիկլադներ խիտ կղզիների խումբ է տեղակայված Էգեյան ծովի կենտրոնական մասում, Հյուսիսային Էգեյան կղզիներ, նոսր կղզիների խումբ Թուրքիայի արևմտյան ափեզրի մոտ, Դոդեկանես ևս մեկ նոսր խումբ հարավ-արևելքում Թուրքիայի և Կրետեյի միջև, Սպորադներ, փոքր խիտ խումբ Էուբյայի ափեզրին մոտ, և Հոնիական կղզիներ որոնք տեղակայված են Հոնիական ծովում երկրի արևմտյան ափեզրի մոտ։

Օլիմպոս լեռան տեսարանը, գտնվում է Թեսալիայի և Մակեդոնիայի սահմանին:

Հունաստանի մոտ ութսուն տոկոսը լեռնային կամ բլրոտ տարածքներ են, երկիրը Եվրոպայի ամենալեռնային երկրներից մեկն է։ Երկրի ամենաբարձր կետն է Միթիկաս պիկ (2917 մ) որը գտնվում է Օլիմպոս լեռան վրա։ Արևմտյան Հունաստանը ունի մի քանի լճեր և ջրա-ճահճային տարածքներ և շրջապատված է Պինդուս լեռնաշղթայով։ Պինդուսը, որը հանդիսանում է Դինարյան Ալպերի շարունակությունը, վեր է խոյանում մինչև 2637 մ (Սմոլիկաս լեռը, Հունաստանում բարձրությամբ երկրորդը) և պատմականորեն եղել են մեծ խոչընդոտ արևելք-արևմուտք առևտրի համար։

Պինդուս լեռնաշղթան շարունակվում է դեպի կենտրանական Պելոպոնես, հատում է Կիթերա և Անտիկիթերա կղզիները և շարունակվում է դեպի Էգեյան ծով հարավարևմտյան մասը, որտեղ այն ավարտվում է Կրետե կղզով։ Էգեյան ծովի կղզիները ստորջրյա լեռների պիկերն են։ Պինդուսի առանձնահատկություններն են բարձր, ուղղաձիգ գագաթները, որոնք հաճախ կտրտված են բազմաթիվ կիրճերով և ձորերով, և մի շարք այլ կարստային լանդշաֆտներով։ Պինդուսում, Վիկոս Աուս Ազգային պարկում է գտնվում Վիկոս կիրճը, որը գրանցված է Գինեսի գրքում, որպես աշխարհի ամենախորը կիրճը։ Մեկ այլ նշանակալի ձևավորում է Մետեորաի ժայռե սյուները, որոնց գագաթների վրա կառուցվել էին միջնադարյան Հունական ուղղափառ վանքեր։

Հյուսիս-արևելյան Հունաստանում է գտնվում ևս մի բարձրադիր լեռնաշղթա՝ Ռոդոպի լեռնաշղթան, որը տարածվում է արևելյան Մակեդոնիա և Թրակիա շրջանում, այս տարածքը ծածկված է ընդարձակ, խիտ, հնագույն անտառներով, այստեղ է գտնվում նաև հայտնի Դադիա անտառը է։

Թեսալիայում, Կենտրոնական Մակեդոնիայում և Արևմտյան Թրակիայում հիմնականում հարթավայրեր են։ Դրանք կարևոր տնտեսական նշանակություն ունեն, քանի-որ երկրի սակավ մշակվող հողատարածքների մեծ մասը այստեղ է գտնվում։

Ռելիեֆ

Հունաստանի տոպոգրաֆիկ քարտեզը

Հունական լանդշաֆտը ժայռոտ, հաճախ ողորկ լեռների, խիտ բնակեցված հովիտների, բազմաթիվ կղզիների, նեղուցների և ծոցերի հաջորդականություն է։ Լայն տարածում ունեն կիրերը, հատկապես երկրի արևմտյան մասում, սա բերել է կարստային ձագարների և քարանձավների առաջացմանը։ Լեռնային մասիվները զբաղեցնում են Հունաստանի տարածքի համարյա չորրորդ մասը։ Սա հիմնականում միջին բարձրության լեռներ են (մինչև 1200-1800 մ)։ Հունաստանի ամենաբարձր կետն է Օլիմպոս լեռը (2917 մ)։ 2000 մետրից բարձր են խոյանում նաև Պինդոսները, Պարնասը, Կենտրոնական Հունաստանի լեռնաշղթան և Տայգետը։ Հարթավայրերը քիչ են, հիմնականում գտնվում են երկրի կենտրոնական մասում և Պելոպոնեսում։

Մետեորներ: Կենտրոնական Հունաստան

Կլիմա

Հունաստանի կլիման կարելի է բաժանել երեք տեսակի՝ միջերկրածովյան, ալպիական և չափավոր, որոնցից ամեն մեկը խիստ կապված է տեղանքի հետ։ Պինդոս լեռնաշղթան ուժեղ ազդեցություն ունի երկրի մայրցամաքային մասի կլիմայի վրա, նրանից արևմուտք գտնվող շրջանները (Էպիրոս) ստանում են ավելի շատ տեղումներ, քան արևելքում գտնվող Թեսալիան։

Տիպիկ արևոտ և տաք միջերկրածովյան կլիմա, Սանտորինի կղզի:

Միջերկրածովյան կլիման բնութագրվում է փափուկ խոնավ ձմեռներով և շոգ ու չոր ամառներով։ Այս տեսակի կլիմայական գոտում են գտնվում Կիկլադները, Դոդեկանեսը, Կրետեն, Պելոպոնեսի արևելյան մասը և Կենտրոնական Հունաստանը։ Այստեղ ջերմաստիճանը հաճախ հասնում է ռեկորդային արժեքների, իսկ ձմռանը նույնիսկ Կիկլադներում և Դոդեկանեսի կղզիներում հնարավոր է ձյան տեղումներ։

Կլիմայի ալպիական տեսակավելի բնորոշիչ է երկրի լեռնային հատվածներին՝ Էպիրոս, Կենտրոնական Հունաստան, Արևմտյան Մակեդոնիա, Թեսալիայի մի մասը, ինչպես նաև Աքեա, Արկադիա և Լակոնիա նոմերը։

Արևելյան Մակեդոնիա և Թրակիա շրջանը կարելի է հատկացնել չափավոր կլիմայական գոտուն, համեմատաբար ցուրտ և խոնավ ձմեռնեով և տաք ու չոր ամառներով։

Աթենքը գտնվում է անցումային գոտում, որտեղ միավորվում են երկու կլիմայական գոտիները՝ միջերկրածովյան և չափավոր։ Աթենքի հյուսիսային մասում գերակայում է չափավոր կլիման, իսկ կենտրոնական և հարավային մասերը ունեն միջերկրածովյան կլիմայի հատկանիշներ։

Գետեր

Նեղ և լեռնոտ Հունական թերակղզում մեծ գետային համակարգեր չէին կարող առաջանալ։ Գերակշռում են լեռնային գետակները, գեղատեսիլ սահանքներով և ջրվեժներով, որոնք հոսում են դեպի ծովը նեղ կիրճերով։ Հունաստանի ամենաերկար գետը Ալյակմոնն է (ավելին քան 300 կմ)։ Մյուս մեծ գետերն են Էվրոսը, Նեստոսը, Ստրիմոնը, Վարդարը և Աքելոոսը։ Գետերը նավարկելի չեն, սակայն ունեն կարևոր դեր որպես էլեկտրաէներգիայի աղբյուր։

Լճեր

Հունաստանում հաշվվում են ավելին քան 20 լիճ, որոնց մակերեսը գերազանցում է 10 կմ²։ Ամենախոշորները և խորերը ունեն տեկտոնական ծագում, դրանցից են Տրիխոնիսը (95,5 կմ²), Վոլվին (75,6 կմ²), Վեգորիտիսը (72,5 կմ²)։ Շատ են կարստային ծագման լճերը, նրանք որպես կանոն մեծ չեն և սնվում են հիմնականում ստորերկրյա ջրերով։ Դրանցից ամենամեծն է Յանինան (22 կմ²)։

Կղզիներ

Տե՛ս նաև՝ Հունաստանի կղզիների ցանկ

Նավագիո ծովածոցը, Զակինթոս կղզու վրա

Հունաստանի կազմի մեջ են մտնում ավելին քան 2000 կղզիներ, խոշոր Կրետե և Էուբեա կղզիներից մինչև փոքրիկ Պատմոս, Քրիսի և Կաստելորիզո կղզիները։ Կղզիները կազմում են ամբողջ Հունաստանի տարածքի մոտ 20%։

Բոլոր կղզիները բաժանվում են մի քանի խմբերի՝

• Հոնիական կղզիներ, գտնվում են Հոնիական ծովում, Հունաստանի արևմտյան ափերի մոտ։ Ամենամեծ կղզին է Կեփալոնը։
• Հյուսիսային Էգեյան կղզիներ, գտնվում են Էգեյան ծովի հյուսիսային մասում, Թուրքիայի ափերի մոտ։ Ամենամեծ կղզին է Լեսբոսը։
• Սպորադներ և Էուբեա կղզի, գտնվում են Հունաստանի արևելյան ափի մոտ։
• Կիկլադներ, գտնվում են Էգեյան ծովի կենտրոնում։ Հինավուրց զարգացած Կիկլադական մշակույթի կենտրոնը։ Այստեղ գտնվում են հիմնականում ոչ մեծ կղզիներ՝ Անդրոսը, Նակսոսը, Միկնոսը, Սանտորինին։
• Դոդեկանես, գտնվում է Էգեյան ծովի հարավային մասում, Թուրքիայի ափերի մոտ։ Երբեմն նրանց անվանում են Հարավային Սպորադներ։ Սա Հունաստանի զբոսաշրջիկության կարևորագույն կենտրոն է։ Ամենամեծ կղզին է Հռոդոսը։
• Կրետե, Հունաստանի ամենամեծ կղզին։ Հինավուրց Կրետյական քաղաքակրթության կենտրոնը։ Կղզու մոտակայքում գտնվում են բազմաթիվ փոքր կղզիներ (Քրիսի և այլն)։ Կղզու հարավային ափերը լվացվում են Լիբիական ծովով։

Օգտակար հանածոներ

Հունաստանը չունի օգտակար հանածոների զգալի պաշարներ։ Առավել լայնորեն տարածված և մշակվում են լիգնիտի հանքերը, կամ թույլ-ածխացած կարմիր ածուխ։ Այն հանդիսանում է Հունաստանի հիմնական ջերմային պաշարը։ XX դարի վերջում Էգեյան ծովում հայտնաբերվեցին նավթի և գազի փոքր հանքավայրեր, կատարվում է դրանց մշակումը։

Հունաստանը համեմատաբար հարուստ է հանքաքարային օգտակար հանածոներով։ Դրանք են երկաթի, մանգանի, նիկելի, քրոմի, պղնձի և պոլիմետաղական հանքաքարեր։ Ատտիկայում, Լավրիում քաղաքի մոտ, հին Աթենքի ժամանակներից կատարվում է արծաթի և կապարի արդյունահանում։

Թրակիայում արդյունահանվում են սուլֆիդային և նիկելային ապարներ։

Նակսոս կղզու վրա է գտնվում աշխարհում ամենախոշոր հղկաքարի հանքը։ Սանտորինի և Նիսիրոս կղզիների վրա կատարվում է պեմզայի զանգվածային արդյունահանում։ Կիկլադների վրա արդյունահանում են շինարարական նյութեր՝ մարմար, գրանիտ, կրաքար և ավազաքար։

Հունաստանում կան բոքսիտների, կամ ալյումինի հանքաքարի զգալի պաշարներ։ Երկրաբանների գնահատականներով դրանք կազմում են մոտ 650 միլիոն տոննա, ինչը դարձնում է Հունաստանը Եվրոպայում այս տեսակի հանքաքարի խոշորագույն արդյունահանող։

Բնություն

Հունաստանի տարածքում պահպանվել են ոչ այնքան շատ վայրի կենդանիների տեսակներ։ Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հազարավոր տարիների պատմություն ունեցող մարդու ազդեցությամբ ակտիվորեն վերացել են տեղի բույսերը և կենդանիները։ Այստեղ բնակվող կենդանիներից բնորոշիչ են փոքր կենդանիները՝ նապաստակները, փորսուղները, մացառախոզերը և տարբեր մկներ։

Խոշոր կաթնասուններից առավել տարածված են գորշ արջը, շնագայլը, աղվեսը, լուսանև և վայրի խոզը։ Բազմաթիվ կենդանիների տեսակներ մտցված են Կարմիր գրքի մեջ, նրանց մեջ միջերկրածովյան ծովային կրիան և ճգնավոր-փոկը։ Հունաստանում տարածված են սողունները, օձեր և մողեսներ։ Թռչյուններից այստեղ առավել հաճախ կարելի է հանդիպել վայրի բադեր, ծղնիներ և կաքավներ, ինչպես նաև գիշատիչներից՝ բվեր, արծիվներ և ուրուրներ։ Ափամերձ տարածքներում պատահում են շատ որորներ, իսկ Հունաստանի ջրերում կա կակղամորթների և ձկների հսկայական բազմազանություն, չնայած վերջին ժամանակներուն նրանց պաշարները զգալիորեն նվազել են։

Հունաստանի տարածքում տարածված են ավելին քան 5000 տեսակի բույսեր։ Լայն տարածում ունեն ոչ մեծ բույսերը և թփուտները՝ մակվիսները, մշտադալար, փշոտ թփուտներ։ Խալկիդիկի թերակղզու վրա հաճախ հանդիպում են սոճու անտառներ։ Տարածված են նոճիները և սոսիները։ Այս ծառերից որոշների տարիքը հասնում է մի քանի հազար տարի։ Շատ տարածված է ձիթենիները, Հունաստանի և ամբողջ միջերկրածովյան շրջանի առավել թանկ գնահատվող ծառերը։

Վարչական բաժանում

Հիմնական հոդվածներ՝ Հունաստանի վարչական բաժանում և Հունաստանի քաղաքներ

Նախկինում Հունաստանը բաժանվում էր 13 վարչական շրջանների, որոնք իրենց հերթին բաժանվում էին 54 նոմերի (կամ պրեֆեկտուրաների)։ Ինչպես նաև Հունաստանի կազմի մեջ էր մտնում մեկ ինքնավար շրջան՝ Այոն Օրոս (Սուրբ լեռը) Աֆոն լեռան շրջակայքում, եկեղեցական պետություն, որը կառավարվում է 20 աֆոնյան վանական միաբանությունների ներկայացուցիչների խորհրդով։ Իրական ինքնավարություն գոյություն ուներ նոմերի մակարդակում և ավելի փոքր կազմավորումներում՝ համայնքապետարաններում։ Համայնքապետարանը գլխավորում էր համայնքապետը, նոմերը՝ նահանգապետերը։

Սակայն, 2011 թվականի հունվարի 1-ից, համաձայն Կալիկրատիսի ծրագրի, Հունաստանի վարչական կառավարման համակարգը արմատապես փոխվեց։ Նախկին 13 վարչական շրջանների, 54 նոմերի և 1033 համայնքների համակարգը փոխվեց 7 ապակենտրոնացված վարչակազմերի, 13 շրջանների և 325 համայնքների։ Շրջանները և համայնքապետարանները ամբողջովին ինքնավար են, սկսած արդեն իսկ առաջին ընտրություններից, որոնք տեղի էին ունեցել 2010 թվականի նոյեմբերի 7-ին և 14-ին։ Իսկ ապակենտրոնացված վարչակազմերը կառավարվում են գլխավոր քարտուղարի կողմից, որին նշանակում է Հունաստանի կառավարությունը։ Ինքնավար վանական միաբանության պետությունը ազատված է այդ ռեֆորմներից։

Հունաստանի մայրաքաղաք, Աթենքը (հուն․՝ Αθήνα), աշխարհի ամենահին քաղաքներից մեկն է և միաժամանակ Եվրոպայի ամենաերիտասարդ մայրաքաղաքներից մեկն է, այս կարգավիճակքաղաքը ստացել է միայն 1834 թվականին XIX դարի Հունաստանի ազգային ազատագրական պատերազմից հետո։ Այժմ մայրաքաղաքում են ապրում երկրի ամբողջ բնակչության մոտ 35%-ը։

Սալոնիկը (հուն․՝ Θεσσαλονίκη), Հունական Մակեդոնիա շրջանի մայրաքաղաքն է, գտնվում է Թերմանիկոս ծովածոցի ափեզրին։ Երկար դարերի ընթացքում Սալոնիկը եղել է Հելլադայի կարևորագույն մշակութային և կրոնական կենտրոն։ Այսօր, այն նաև հզոր տնտեսական և կրթական կենտրոն է։ Ամեն տարի Սալոնիկում անցկացվում է աշխարհում ամենախոշոր Միջազգային ցուցահանդեսներից մեկը, իսկ այստեղ գտնվող Արիստոտելի համալսարանը խոշորագույն բարձրագույն ուսումնական հաստատությունն է Հունաստանում։

Ինքնավար շրջանի կարգավիճակ ունի Աֆոն վանական միաբանության պետությունը, որը գտնվում է Խալկիդիկի թերակղզու արևելյան թևի, Այոն Օրոսի, կենտրոնական և հարավային մասում։ Դա քսան վանքերի ինքնավար համայնք է, որը սկսած 1313 թվականից գտնվում է Կոնստանտինոպլսի Պատրիարքի անմիջական եկեղեցական ենթակայության տակ։ Ի տարբերություն Կոնստանտինոպլսի Պատրիարքայանի մյուս թեմերի այստեղ օգտագործվում է հուլյան օրացույցը, այդ թվում նաև վարչական փաստաթղթերում։ Ամբողջ աշխարհի ուղղափառների համար Աֆոնը ամենասուրբ վայրերից մեկն է, ինչպես նաև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես համաշխարհային ժառանգություն։

Քաղաքական համակարգ

Հունաստանը ունիտար պետություն է, որը բաղկացած է 13 վարչական միավորներից՝ շրջաններից։ 1983 թվականի օրենսդրությամբ հաստատվել է, որ տեղական նշանակալիության հարցերով զբաղվում են խորհուրդները, որոնք ընտրվում են բնակչության կողմից ուղիղ ընտրությունների միջոցով։

Գործող Սահմանադրությունն ուժի մեջ է մտել 1975 թվականի հունիսի 11-ին։ Ըստ կառավարման համակարգի՝ Հունաստանը խորհրդարանական հանրապետություն է։ Քաղաքական ռեժիմը ժողովրդավարական է։

Հունաստանի Սահմանադրությունը սահմանում է․

1. Օրենսդրական գործառույթներն իրականացվում են խորհրդարանի և հանրապետության նախագահի միջոցով 2. Գործադիր գործառույթներն իրականացվում են հանրապետության նախագահի և կառավարության միջոցով 3. Դատական գործառույթներն իրականացվում են դատարանների միջոցով, որոնք որոշումներ են կայացնում ժողովրդի անունից

Հունաստանի վարչապետ Ալեքսիս Ցիպրաս, 2015 թ. Հունվարի 26-ից

Խորհրդարանի շենքն Աթենքում

Պետության ղեկավարը նախագահն է, ով ընտրվում է խորհրդարանի կողմից 5 տարի ժամկետով։ Սահմանադրությունը նախագահին օժտել է լայն լիազորություններով՝ նրա վրա թողնելով գործադիր իշխանության իրականացումը։ Նախագահը նշանակում է վարչապետին և վերջինիս խորհրդով նշանակում ու հետ է կանչում կառավարության մնացած անդամներին։ Հանրապետության Խորհրդի որոշմամբ, որը ձևավորվում է Սահմանադրության կողմից նախատեսված դեպքերում, նախագահը կարող է ցրել կառավարությանը, եթե այն չի վայելում խորհրդարանի վստահությունը։ Բացառիկ դեպքերում նա նախագահում է նաև նախարարների խորհուրդը։ Նախագահը կանչում է խորհրդարանին հերթական նիստերի տարին մեկ անգամ և այն ժամանակ, երբ դրա կարիքը կլինի։ Նա իրավունք ունի հետաձգել խորհրդարանական նիստի գումարումը մինչև 30 օր։ Նախագահի լիազորությունների մեջ մտնում է նաև խորհրդարանի կողմից ընդունված օրենքների հաստատումը և հրապարակումը և օրինագիծը կրկին խորհրդարան ուղարկելը՝ վերանայելու համար։ Նախագահը կարող է հանրաքվե նշանակել և ազգին ուղերձ հղել։ Նա նաև Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է։ Բացի այդ նախագահն իրավունք ունի երկիրը ներկայացնել արտաքին հարաբերություններում, պատերազմ հայտարարել և խաղաղություն կնքել, ինչպես նաև ցրել խորհրդարանը, եթե այն երրորդ քվյարկությունից հետո չի կարողանում ընտրել նախագահ, երբ խորհրդարանը տարակարծություն է ունենում հասարակության հետ կամ էլ երբ չի կարողանում ապահովել կառավարության կայունությունը։

1986 թվականի մարտին մի շարք փոփոխություններ ընդունվեցին, որոնք զրկեցին նախագահին կարևոր լիազորություններից՝ այդ թվում նաև վարչապետին պաշտոնանկ անելը։ Խորհրդարանը ցրել նա կարող է միայն այն դեպքում, եթե 2 կառավարություններն անընդմեջ ապահովում են քաղաքական անկայունություն։ Սահմանափակված է նաև նրա՝ հանրաքվե հայտարարելու իրավունքը, իսկ արտակարգ դրություն հայտարարելու իրավունքը փոխանցվել է խորհրդարանին։

Օրենսդիր իշխանություն

Օրենսդիր իշխանությունն իրականացվում է խորհրդարանի կողմից, որը միապալատ ներկայացուցչական մարմին է և ընտրվում է ուղիղ ընտրությունների միջոցով 4 տարի ժամկետով։ Նրա կազմի մեջ մտնում են ոչ պակաս քան 200 և ոչ ավել քան 300 մարդ։ Պալատը հավաքվում է տարին մեկ անգամ հերթական նիստի, որը տևում է մոտ 5 ամիս։ Յուրաքանչյուր նիստի սկզբում խորհրդարանի անդամներից կազմավորվում է խորհրդարանական հանձնաժողովներ՝ օրինագծեր և օրենսդրական առաջարկներ պատրաստելու և ուսումնասիրելու նպատակով։ Օրենսդրական գործունեությունն իրականացվում է, որպես կանոն, լիակազմ նիստերի ժամանակ։ Սակայն օրինագծերի մի մասն ուսումնասիրվում ու ընդունվում է սեկցիաների ժամանակ, որոնց թիվը չի կարող գերազանցել երկուսը։ Սահմանադրությունը սահմանում է, թե ինչ հարցերով կարող են օրինագծեր ընդունվել լիակազմ նիստերի ընթացքում, և թե ինչ հարցեր պետք է քննարկվեն սեկցիաներին։ Խորհրդարանի կողմից ընդունված օրինագծերը պետք է վավերացվեն նախագահի կողմից, իսկ նախագահական վետոն կարող է անվավեր համարվել պատգամավորների ընդհանուր թվի բացարձակ մեծամասնությամբ։

Գործադիր իշխանություն

Գործադիր իշխանությունն իրականացվում է կառավարության միջոցով, որի կազմի մեջ մտնում են վարչապետը և նախարարները (դրանցից մեկկամ մի քանիսը կարող են նշանակվել փոխվարչապետներ)։ Կառավարությունը կազմվում է խորհրդարանում ամենաշատ տեղ ստացած կուսակցությունից։ Վարչապետ է դառնում այդ կուսակցության առաջնորդը։ Երդվելուց հետո 15 օրվա ընթացքում կառավարությունը պետք է խորհրդարանի առջև դնի վստահության հարցը։ Պատգամավորների պալատն իրավունք ունի կառավարությունից կամ նրա որևէ անդամից «ետ վերցնել իր վստահությունը»։ Կառավարությունը սահմանում և վարում է պետության ընդհանուր քաղաքականությունը Սահմանադրության և օրենքների համաձայն։ Ըստ նախարարների պատասխանատվության մասին օրենքի՝ նախարարների խորհրդի անդամները և պետական քարտուղարները պատասխանատվություն են կրում այն բացթողումների համար, որոնք կատարվել են իրենց գործառույթներն իրականացնելիս։

Շրջաններում տեղական ինքնակառավարումն իրականացնում են կառավարիչները (հուն․՝ Περιφερειάρχης), փոխկառավարիչները (հուն․՝ αντιπεριφερειάρχες) և շրջանային խորհուրդները (հուն․՝ περιφερειακό συμβούλιο), որոնց ընտրում է բնակչությունը։ Նոմերի տեղական ինքնակառավարումն իրականացնում են ոստիկանապետը (հուն․՝ Νομάρχης) և նոմերի խորհուրդները (հուն․՝ Νομαρχιακό συμβούλιο)։ Համայնքներից յուրաքանչյուրի տեղական ինքնակառավարումը իրականացնում է համայնքապետը (հուն․՝ Δήμαρχος), համայնքային խորհուրդը (հուն․՝ Δημοτικό Συμβούλιο), որը բաղկացած է 15-20 համայնքային խորհրդականներից (հուն․՝ Δημοτικοί Σύμβουλοι)։

Դատական իշխանություն

Դատական իշխանությունն անկախ է գործում օրենսդիր և գործադիր իշխանություններից և բաղկացած է 3 գերագույն դատարաններից՝ Վճռաբեկ դատարանից (Άρειος Πάγος), Պետական խորհրդից (Συμβούλιο της Επικρατείας) և Աուդիտորների դատարանից (Ελεγκτικό Συνέδριο)։ Դատական համակարգը կազմված է նաև քաղաքացիական դատարաններից, որը քննում է քաղաքացիական և քրեական գործեր և վարչական դատարաններից, որոնք լուծում են քաղաքացիների և հունական վարչական իշխանությունների միջև առաջացած վեճերը։

Քաղաքական կուսակցություններ

Համահունական սոցիալիստական շարժում կուսակցության նախագահ Ջորջ Պապանդրեուն

Ժողովրդավարության վերականգնումից հետո հունական երկկուսակցական համակարգում գերիշխում են լիբերալ պահպանողական Նոր ժողովրդավարություն (ND) և սոցիալ-դեմոկրատական Համահունական սոցիալիստական շարժում (PASOK) կուսակցությունները։ Մյուս կարևոր կուսակցությունների շարքում են Կոմունիստական կուսակցությունը (KKE), Արմատական ձախերի կոալիցիան (SYRIZA), Ժողովրդական ուղղափառ միավորումը (LAOS)։ 2010 թվականի 2 նոր կուսակցություններ ծնվեցին Նոր Ժողովրդավարությունից և Արմատական ձախերի կոալիցիայից՝ կենտրոնամետ լիբերալ Ժողովրդավարական դաշինքը (DS) և Ձախ դեմոկրատները (DA)։ Համահունական սոցիալիստական շարժում կուսակցության նախագահ Ջորջ Պապանդրեուն 2009 թվականի հոկտեմբերի 4-ին մեծամասնություն կազմեց խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում՝ զբաղեցնելով 300 տեղից 160-ը։ Նոր կառավարությունն ստեղծվեց 2011 թվականի հունիսի 20-ին և վստահության քվե ստացավ հունիսի 22-ին՝ 155 կողմ, 143 դեմ ձայներով․ 2 պատգամավոր բացակայել են քվյարկությունից2010 թվականի պարտքերի ճգնաժամի սկսվելուց հետո 2 խոշոր կուսակցությունների՝ Նոր ժողովրդավարության և Համահունական սոցիալիստական շարժման աջակիցների թիվը զգալիորեն քչացավ․ վերջին հարցման արդյունքում 2 կուսակցություններին աջակցություն են ցուցաբերել հարցվողների 34%-48%։ Համահունական սոցիալիստական շարժմանը աջակցել են հարցվողների 8%-18%-ը, իսկ Նոր ժողովրդավարությանը՝ 18%-30%:

2011 թվականի նոյեմբերին 2 խոշոր կուսակցությունները Ժողովրդական ուղղափառ միավորման հետ կազմեցին կոալիցիա՝ իրենց աջակցությունը հայտնելով գործող կառավարությանը։ Կոալիցիայի ղեկավարը դարձավ նախկին Եվրոպական Կենտրոնական բանկի փոխնախագահ Լուկաս Պապադեմոսը։

Արտաքին քաղաքականություն

Արտաքին գործերի նախարար Ստավրոս Լամբրինիդիսը ՄԱԿ-ի գլխավոր վեհաժողովին

Հունաստանի արտաքին հարաբերությունները կարգավորվում են Արտաքին գործերի նախարարության միջոցով, որը ղեկավարում է արտաքին գործերի նախարարը։ Ներկայիս նախարարը Ստավրոս Դիմասն է Նոր Ժողովրդավարություն կուսակցությունից։ Ըստ պաշտոնական կայքի՝ Արտաքին գործերի նախարարության առաքելությունն է ներկայացնել երկիրը այլ երկրների և միջազգային կազմակերպությունների առաջ, Հունաստանի և նրա քաղաքացիների շահերն արտասահմանում պաշտպանելը, հունական մշակույթի խթանումը, հունական սփյուռքի հետ սերտ հարաբերություններ պաշտպանելը և միջազգային համագործակցության խթանումը։ Հունաստանը տարածաշրջանային քաղաքականություն է ծավալել՝ օգնել խաղաղության և կայունության հաստատմանը Բալկաններում, Միջերկրական ծովում և Միջին Արևելքում։

Նախարարությունը տարանջատում է 3 հարց, որը կարևոր է պետության համար․ Թուրքիայի պնդումները, ըստ որոնց, նախարարությունը ցանկանում է ինքնիշխանություն դրսևորել Էգեյան ծովի և նրա հարակից տարածքների վրա,Կիպրոս կղզում Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության օրինականությունը և Մակեդոնիայի շուրջ վեճերը։

Հունաստանը մի շարք միջազգային կազմակերպությունների անդամ է՝ ներառյալ Եվրախորհրդի, Եվրամիության, Միջերկրածովյան միության և ՄԱԿ-ի, որի հիմնադիր անդամն է։

Զինված ուժեր

Զինված ուժեր

Տանկ Leopard 2A6 HEL

Նավ MEKO-200 HN

Կործանիչ Mirage 2000

Հունաստանի զինված ուժերը պետական կառուցվածք է, որը միավորում է զինված զինվորական ստորաբաժանումները և կառուցվածքային կազմակերպությունները, որոնք, Սահմանադրության համաձայն, նախատեսված են ազատությունը, անկախությունը և պետության տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու համար և կազմված են ցամաքային, ռազմա-ծովային և ռազմա-օդային ուժերից։

Զինված ուժերի ղեկավարման գերագույն մարմինը Հունաստանի Պաշտպանության նախարարությունն է։ Հունաստանը ՆԱՏՕ-ի անդամն է և մասնակցում է տարբեր գործողությունների Աֆղանստանում, Բոսնիայում, Չադում և Կոսովոյում։

Հունական բանակի խաղաղապահ զինվորները Բոսնիա և Հերցեգովինայում

1821 թվականի Օսմանյան կայսրության դեմ անկախություն ձեռք բերելու համար պայքարի ժամանակ ստեղծվեցին հունական ցամաքային ուժերը և նավատորմը։ 1912 թվականի սեպտեմբերին ձևավորվեցին ռազմա-օդային ուժերը՝ որպես զինված ուժերի երրորդ տեսակ։ Հունաստանի զինված ուժերը մասնակցել են թուրքական և բուլղարական բանակի դեմ մղվող Բալկանյան պատերազմներին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հունաստանի զինված ուժերը հանդես են եկել դաշնակից երկրների կողմից։ 1919–1922 թվականների հունա-թուրքական պատերազմն ավարտվեց պարտությամբ, տարածքները կորցնելով և հույն ու թուրք բնակչության փոխանակմամբ։

Հունաստանի նախագահական գվարդիան (էվզոնները) 2007 թ հունիսի 2-ի շքերթին

Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հունաստանը բռնապետ Իոաննիս Մետակսասի ղեկավարությամբ մերժեց 1940 թվականի հոկտեմբերի 28-ի հանձնման վերաբերյալ իտալական վերջնագիրը և կարողացավ դիմագրավել իտալական զորքին և դուրս մղել ալբանական սահման։ Հունաստանի զինված ուժերը միայն պարտություն կրեցին գերմանական և բուլղարական զինված ուժերի միջամտության շնորհիվ 1941 թվականի մայիսին։

Հունական զինված ուժերը 1950-ական թվականներին մասնակցել են նաև Կորեական պատերազմին։ 1967 թվականի ապրիլին ապստամբության արդյունքում զինվորական ռեժիմը՝ Գեորգիոս Պապադոպուլոսի գլխավորությամբ, նվաճեց իշխանությունը Հունաստանում։ Կիպրոսի հակամարտությունը և 1974 թվականին թուրքական զորքի ներխուժումը Կիպրոսի հանրապետություն հանգեցրին ռազմական բռնապետության անկմանը և վարչապետ Կոնստանտինոս Կարամանլիսի ջանքերով ժողովրդավարության կրկին հաստատմանը։

Հունաստանը ՆԱՏՕ-ի երկրներից ամենաշատ ՀՆԱ-ի տոկոսն է ծախսում (ՀՆԱ-ի 4,3%) երկրի պաշտպանության վրա։ Նման ծախսերի հիմնական պատճառը Թուրքիայի կողմից եկող սպառնալիքի ընկալումն է։

Տնտեսություն

2011 թվականի դրությամբ, ըստ Համաշխարհային բանկի վիճակագրության, Հունաստանի տնտեսությունը ՀՆԱ-ի $299 միլիոն արդյունքով աշխարհում զբաղեցրել է 34-րդ և Գնողունակության պարիտետի $304 միլիոն արդյունքով՝ 42-րդ տեղը։ Հունաստանը նաև 27 անդամ ունեցող Եվրոպական Միության 15-րդ պետությունն է, որն ամենամեծ տնտեսությունն ունի։ Մեկ շնչին ընկնող եկամտի արդյունքով Հունաստանն աշխարհում զբաղեցնում է 29-րդ տեղը ՀՆԱ-ի $27,875-ով և 33-րդ տեղը Գնողունակության պարիտետի $27,624-ով։

Զարգացած, բարձր կենսամակարդակ ունեցող Հունաստանի տնտեսության հիմնական մասնաբաժինն ընկնում է ծառայությունների ոլորտին (85%) և արդյունաբերությանը (12%), մինչդեռ գյուղատնտեսությունը կազմում է ազգային տնտեսական արդյունքի միայն 3%-ը։ Հունաստանի արդյունաբերության կարևոր ճյուղերից են զբոսաշրջությունը (2009 թվականին երկիր է այցելել 14.9 միլիոն զբոսաշրջիկ, ըստ ՄԱԿ Համաշխարհային Զբոսաշրջության Կազմակերպության՝ այն համարվում է Եվրամիության 7-րդ և աշխարհի 16-րդ ամենաշատ այցելվող երկիրը) և առևտրային բեռնափոխադրումները (որը կազմում է աշխարհի բեռնափոխադրումների 16.2%-ը, հունական առևտրական նավատորմերն աշխարհում ամենամեծն են)։ Երկիրը նաև զգալիորեն գյուղատնտեսական մթերքներ է արտադրում (ներառյալ ձկնաբուծությունը)։ Հունաստանը ոչ միայն Բալկանների ամենամեծ տնտեսությունն ունի, այլև համարվում է տարածաշրջանային կարևոր ներդրողը։

Հունական տնտեսությունը դասակարգվում է որպես զարգացած և եկամտաբեր։ Հունաստանը Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության և Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության հիմնադիր անդամն է։ 1979 թվականին սկսվեց Եվրոպական համայնքներին և միասնական շուկային երկրի անդամակցության գործընթացը, որն ավարտվեց 1982 թվականին։ 2001 թվականի հունվարին Հունաստանն ընդունեց եվրոն որպես իր արժույթ, որը փոխարինեց դրախմային՝ 1 եվրոյի դիմաց 340.75 դրախմա փոխարժեքով։ Հունաստանը հանդիսանում է նաև Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամը։

Մուտքը Եվրամիություն

Հունաստանը մտել է Եվրոյի գոտի 2001 թ․

Հիմնվելով մի շարք չափանիշերի վրա (գնաճ, բյուջեի դեֆիցիտ, պետական պարտք, երկարաժամկետ տոկոսադրույքներ, փոխարժեք)՝ 2000 թվականի հունիսի 19-ին Հունաստանը Եվրախորհրդի կողմից ընդունվեց Եվրամիության Արժույթի միջազգային հիմնադրամ։ 2004 թվականի նոր ժողովրդավարական կառավարության կողմից կատարված աուդիտից հետո, Եվրոստատը ցույց տվեց, որ բյուջեի դեֆիցիտի վիճակագրությունն իջել է։

Վերստուգված բյուջեի դեֆիցիտի տարբերությունների մեծ մասը կապված էին նոր կառավարության հաշվապահական հաշվառման ժամանակավոր փոփոխության հետ, այսինքն՝ արձանագրված ծախսերի մեջ է մտել ռազմամթերքը, որն ավելի շատ պատվիրվել է, քան ստացել։ Ինչևէ դա Եվրոստատի Եվրոպական հաշիվների համակարգի մեթոդաբանության ետգործուն կիրառումն էր, որը վերջապես բարձրացրեց 1999 թվականի բյուջեի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի 3.38%-ի՝ գերազանցելով 3%-ի սահմանը։ Սա հանգեցնում է այն պնդմանը (նման պնդումներ արվել են նաև եվրոպական այլ երկրների՝ օրինակ Իտալիայի շուրջ), որ Հունաստանը չի բավարարում բոլոր 5 չափանիշերին, և որ երկիրը մտել է Եվրագոտի «կեղծ» դեֆիցիտային թվերի շնորհիվ։

2005 թվականին Հունաստանի վերաբերյալ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության զեկույցում պարզորոշ ասվում է, որ հաշվապահական հաշվառման նոր կանոնների ազդեցությունը 1997–1999 թվականի ֆինանսական ցուցանիշերի վրա տատանվում էր ՀՆԱ-ի 0.7%-1%: Մեթոդաբանության ետգործուն այս փոփոխությունն առաջացրել է վերստուգված դեֆիցիտը, որը 1999 թվականին՝ Հունաստանի՝ Եվրամիության կազմի մեջ մտնելու տարում գերազանցել է 3%-ը։ Այս ամենն ստիպեց Հունաստանի ֆինանսների նախարարին պարզաբանել այն փաստը, որ 1999 թվականի բյուջեի դեֆիցիտը ցածր էր նկարագրված 3% սահմանից, որը հաշվարկվել էր Եվրոպական հաշիվների համակարգի կողմից Հունաստանի՝ Եվրամիության կազմի մեջ մտնելուց, և որի շնորհիվ էլ Հունաստանը բավարարել էր նախադրված չափանիշերին։

Ռազմական ծախսերի հաշվապահական հաշվառումն ավելի ուշ վերանայվեց Եվրոստատի խորհրդով, որը տեսականորեն էլ ավելի իջեցրեց 1999 թվականի Եվրոպական հաշիվների համակարգի կողմից հաշվարկած Հունաստանի բյուջեի դեֆիցիտի 3%-ը (1999 թվականի Եվրոստատի պաշտոնական հաշվարկդեռևս չի ստացվել)։

Մամուլում թույլ տրվող հաճախակի սխալներից է Հունաստանի՝ Եվրագոտի մտնելու շուրջ բանավեճերի և այլ միջոցների օգտագործման շուրջ բանավեճերի խառնումը, որով պայմանագրեր են կնքվել ամերիկյան և Եվրագոտու այլ երկրների բանկերի հետ, որպեսզի արհեստականորեն կրճատվի երկրի կողմից զեկուցված բյուջեի դեֆիցիտը։ Արտարժույթի փոխանակումը, որն իրականացվել է Գոլդման Սաքս ընկերության միջոցով, թույլ տվեց Հունաստանին թաքցնել $1 մլրդ-ի հասնող պարտքը, որը 2001 թվականից հետո իր ազդեցությունն ունեցավ դեֆիցիտի վրա (երբ Հունաստանն արդեն ընդունվել էր Եվրագոտի) և որը կապված չէ Հունաստանի՝ Եվրագոտի մտնելու փաստի հետ։

Դատական հաշվապահների ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Հունաստանի կողմից Եվրոստատին ներկայացրած տվյալները վկայում են մանիպուլյացիայի մասին։

Ճգնաժամ (2010–2012)

100000 մարդ դուրս է եկել բողոքի Աթենքում կառավարության առջև (մայիսի 29, 2011 թ

2009 թվականի վերջում Հունաստանի տնտեսությունը կանգնեց խորը ճգնաժամի առաջ, որը մեկ էլ եղել էր 1974 թվականին, երբ կառավարությունը վերանայեց դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի 6%-ից 12.7%-ի։

Հունաստանի պետական պարտքը 1999-2016թթ համեմատած Եվրագոտու հետ

2010 թվականի սկզբներին բացահայտվեց այն փաստը, որ Գոլդման Սաքս, ՋեյՓիՄորգան Չեյս և բազմաթիվ այլ բանկերի օգնությամբ ֆինանսական միջոցներ են մշակվել, որոնք թույլ են տվել Հունաստանի, Իտալիայի և հնարավոր է այլ երկրներին թաքցնել իրենց պարտքը։ Տասնյակ նմանատիպ համաձայնագրեր են կնքվել Եվրոպայում, որտեղ բանկերը կանխիկ գումար են տվել պարտքով կառավարություններին․ գումար վերցրած երկրների պարտավորությունները նշված չէին ոչ մի տեղ։

Սա թույլ տվեց հունական կառավարություններին ծախսել ավելի շատ՝ դուրս չգալով Եվրամիության դեֆիցիտի թիրախների սահմաններից։ 2010 թվականի մայիսին Հունաստանի կառավարության դեֆիցիտը կրկին վերանայվեց և գնահատվեց 13.6%, որն աշխարհի երկրորդ ամենաբարձր ցուցանիշն էր․ առաջին տեղում Իսլանդիան էր 15.7%-ով, իսկ երրորդ տեղում՝ Միացյալ Թագավորությունը 12.6%-ով։ Ըստ որոշ կանխատեսումների՝ պետական պարտքը պետք է հասներ ՀՆԱ-ի 120% 2010 թվականին։

Այս ամենի արդյունքում կասկած առաջացավ, որ Հունաստանը ունակ է մարել իր պարտքը։ Որպեսզի խուսափեն նման տարբերակից, 2010 թվականի մայիսին Եվրագոտու երկրները և Արժույթի միջազգային հիմնադրամը համաձայնվեցին Հունաստանին փրկել այդ իրավիճակից՝ նրան անմիջապես տրամադրելով €45մլրդ՝ ընդհանուր պարտքը հասցնելով €110մլրդ-ի։ Ֆինանսավորումն ապահովելու համար Հունաստանից պահանջեցին խիստ միջոցներ ձեռք առնել իր դեֆիցիտը կառավարելու համար։

2010 թվականի նոյեմբերի 15-ին Եվրամիության վիճակագրական մարմինը՝ Եվրոստատը, վերանայեց պետական ֆինանսները և պարտքը, որին հաջորդեց Աթենքում կայացած հանդիպումը՝ նվիրված երկրի չափազանց մեծ դեֆիցիտին, որը 2009 թվականին կազմում էր ՀՆԱ-ի 15.4%, իսկ պետական պարտքը՝ ՀՆԱ-ի 126.8%-ը՝ դարձնելով նրան Եվրամիության երկրների շրջանում ամենամեծ դեֆիցիտը (թեև որոշ մասնագետներ կարծում են, որ 2010 թվականին Իռլանդիայի դեֆիցիտը ավելի բարձր էր)։

2011 թվականին ակնհայտ դարձավ, որ երաշխավորությունը բավարար չի լինի և 2012 թվականին երկրորդ երաշխավորությունն իրականացվեց՝ €130 մլրդ ($173 մլրդ) տեսքով և կառավարությունից պահանջվում էր ֆինանսական բարեփոխումներ կատարել և խիստ միջոցներ ձեռք առնել։ Գործարքի մի մասն էր կազմում Հունաստանի պարտքի 53%-ի կրճատումը․ մասնավոր վարկառուների և Եվրագոտու կենտրոնական բանկերի ստացած ցանկացած շահույթ վերադարձվում է ետ Հունաստան։ Աթենքում հաստատվելու է դիտորդների թիվ, ովքեր կհետևեն համաձայնեցված բարեփոխումների իրականացմանը և խիստ վերահսկողության տակ կպահեն պարտքի վերադարձման գործընթացը։

Ծովային արդյունաբերություն

Հունաստանը վերահսկում է աշխարհի առևտրական նավատորմի 16.2%-ը: Հունաստանը գտնվում է առաջին հնգյակում, որն ունի ամեն տեսակի նավեր՝ ներառյալ լցանավերը և չորաբեռներ:

Նավային արդյունաբերությունը վաղնջական ժամանակներից կարևոր դեր է խաղում Հունաստանի տնտեսության մեջ։ Այն կազմում է ՀՆԱ-ի 4.5%-ը, ապահովում է 160000 մարդու աշխատանքով (աշխատուժի 4%) և ներկայացնում է երկրի առևտրի դեֆիցիտի 1/3-ը։

1960-ական թվականներին հունական նավատորմի քանակկրկնապատկվեց՝ հիմնականում նավային մագնատներ Արիստոտել Օնասիսի և Ստավրոս Նիարխոսի կատարած ներդրումների շնորհիվ։ Ժամանակակից հունական ծովային արդյունաբերությունը հիմնվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ հույն նավային գործարարները 1940-ականներին ԱՄՆ կառավարության Նավերի վաճառման օրենքի միջոցով գնեցին ավել նավեր։

Ըստ 2011 թվականի ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման համաժողովի՝ հունական առևտրային նավատորմն ամենամեծն է՝ կազմելով նախկին 15.96%-ի (2010 թ) փոխարեն աշխարհի նավատորմերի 16.2%-ը։ 2006 թվականին նավատորմի տոկոսը ավելի բարձր է եղել՝ 18.2%։ Երկրի առևտրային նավատորմը 202միլիոն դեդվեյթ է (անգլ.՝ Deadweight), որի շնորհիվ Հունաստանն աշխարհում զբաղեցնում է առաջին տեղը։ Նավերի քանակով (3150 նավ, որից 741-ը գրանցված են Հունաստանում, իսկ մնացած 2409-ը՝ այլ նավահանգիստներում) երկիրն աշխարհում չորրորդն է Հունաստանն առաջինն է լցանավերի և չորաբեռների և չորրորդը՝ կոնտեյներների և այլ նավատեսակների քանակով։ Այժմ նավատորմն ավելի քիչ է, քան 1970 թվականին էր, երբ նավատորմի թիվը հասնում էր 5000:Հունական դրոշով նավերի ընդհանուր թիվը կազմում է 1517, որով Հունաստանը հինգերորդն է։

Հեռահաղորդակցություն

OTE-ի Գլխավոր գրասենյակը վերևից: OTE-ն Հունաստանի և Հարավ-արևելյան Եվրոպայի առաջատար հեռահաղորդակցության ծառայություններ մատուցող ընկերությունն է:

Ժամանակակից, 100% թվային, տեղեկատվական և կապի ցանցերը հասանելի են ամենուրեք։ Գործում է 35000 կմ երկարություն ունեցող օպտիկամանրաթելային և լայնարձակ անլար ցանց։ Լայնաշերտ կապը լայնորեն տարածված է Հունաստանում․ 2011 թվականի դրությամբ կար լայնաշերտ կապի 2.252.653 օգտվող։ Ըստ 2012 թվականի ELSTAT տվյալների՝ բնակավայրերի 53,6%-ը կանոնավոր կերպով օգտվում են ինտերնետից, որոնցից 94,8%-ն օգտվում է լայնաշերտ կապից։

Ինտերնետ ակումբները, գրասենյակները և խաղասրահները, որոնք ինտերնետ մուտք գործելու հնարավորություն են տալիս, սովորական երևույթ են երկրում։ Գրեթե ամենուրեք կարելի է գտնել 3G բջջային ինտերնետի և Wi-Fi կապի հնարավորություն։ 3G բջջային ինտերնետից վերջին տարիներին սկսել են զգալիորեն շատ օգտվել․ 2011 թվականի օգոստոսից 2012 թվականի օգոստոսն օգտվողների թիվն աճել է 340%-ով։ ՄԱԿ-ի Հեռահաղորդակցության միջազգային միությունը Հունաստանին դասում է առաջին այն 30 երկրների շարքում, որոնք ունեն շատ զարգացած տեղեկատվական և հեռահաղորդակցության ենթակառուցվածք։

Զբոսաշրջություն

Վ․ Միլլեր «Պարթենոնը 1820-ականներին Հունական հեղափոխությունից հետո»

Հունաստանի եկամտի մեծ մասը գալիս է զբոսաշրջության ոլորտից։ 2009 թվականի տվյալներով՝ այն կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 15%-ը։ Միևնույն ժամանակ էկոնոմիկայի և մրցունակցության նախարարության տվյալներով, եթե հաշվի առնենք թաքնված եկամուտները (կազմել է 36%, 2007 թվական), զբոսաշրջության ավանդը կազմում է ՀՆԱ-ի 18-20%։ Բացի այդ այս ոլորտում աշխատում է մոտ 900000 մարդ, այդ թվում նաև HoReCa ոլորտում, որը կազմում է ընդհանուր բնակչության 6,9%-ը։ Սա Եվրամիությունում երրորդ ցուցանիշն է՝ Մալթայից և Իսպանիայից հետո 2008 թվականին Հունաստանն ընդունել է 17.5 միլիոն զբոսաշրջիկի։

2005 թվականին Չինաստանում անցկացված հարցման արդյունքներով չինացիներն ընտրել են Հունաստանը որպես համար մեկ զբոսաշրջական երկիր։ 2007 թվականին Հունաստան է այցելել ավելի քան 19 միլիոն զբոսաշրջիկ՝ երկիրն ընդգրկելով աշխարհի զբոսաշրջական ուղղությունների առաջին տասնյակում։ Հռոդոս կղզին եվրոպական զբոսաշրջիկների կողմից ճանաչվել է ամենալավ առողջարանը։ 2008-2009 թվականներին զբոսաշրջիկների թիվը որոշ չափով կրճատվեց։ Հունաստանի հյուրանոցների տերերը հույս ունեն ավելացնել զբոսաշրջիկների քանակ ԱՊՀ երկրներից «All-inclusive» տեղաբաշխման համակարգի ներդրմամբ, ինչպես նաև աշխատանքի ընդունելով ռուսախոս անձնակազմի։

Հունաստանի հայտնի զբոսաշրջական պատմամշակութային կենտրոններից Աթենքը, Դելֆին, Կերկիրա և Կրետե կղզիները, լողափային հանգստի կենտրոններից Խալկիդիկի թերակղզին, կղզի առողջարաններ Միկոնոսը, Թիրան, Պարոսը և Կրետեն, քրիստոնեական ուխտագնացության կենտրոններից Սուրբ լեռ Աթոնը և Մետեորա վանքը, Սալոնիկի բհուզանդական հուշարձաններ Սուրբ Դիմիտրիոսի բազիլիկը, Սուրբ Սոֆիայի տաճարն ընդգրկվել են ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում։

Տրանսպորտ

Վերջին տասնամյակի ընթացքում երկրի տրանսպորտային ցանցը զգալիորեն արդիականացվել է։ Պարբերաբար նոր նախագծեր են իրականացվում, որոնք բարձրացնում են երթևեկության անվտանգությունը և ընդարձակում են տրանսպորտային ենթակառուցվածքը։ Մասնավորապես Ռիո-Անտիրիո կամուրջը (պաշտոնական անվանումը «Խարիլաոս Տրիկուպիս») 2004 թ Կորնթական նեղուցով միացրեց արևմտյան Պելոպոնեսը Կենտրոնական Հունաստանի արևելյան մասի հետ, որոնք հաղորդակցվում էին միմյանց հետ միայն ծովով․ Ռիո-Անտիրիոն այժմ Եվրոպայի ամենաերկար ճոպանային կամուրջն է, որի երկարությունը 2880մ է։ Հյուսիսային Հունաստանում շինարարության փուլում են գտնվում երկրի գլխավոր ավտողուղիների մի քանի հատվածները՝ Էգնաթիա-Օդոսը (ընդհանուր երկարությունը 680կմ)։ 2009 թ ամռանը բացվեց Աթենք-Սալոնիկ երթուղու Ավտոբանա 1 հատվածի երթևեկությունը (արևելյան ափ)։

Տրամվայ Աթենքում

Տրանսպորտի ենթակառուցվածքի զարգացմանը մեծապես խթանեցին 2004 թ Աթենքում կայանալիք Օլիմպիական խաղերը։ Միջազգային օդանավակայանները արմատապես արդիականացվեցին, գործող երկաթուղիները բարելավվեցին և զինվեցին ժամանակակից, արագ շարժակազմով։ Աթիկայում մասնավոր կապիտալով կառուցվել է Աթիկա-Օդոս ավտոմայրուղին, որը կապեց Աթենքի ագլոմերացիայի ավանը Էլեֆտերիոս Վենիզելոս օդանավակայանի հետ և համարվում է Եվրոպայի ամենաանվտանգ ավտոմայրուղիներից մեկը։ Հաշվարկները ցույց են տվել, որ վարորդները կխնահեն օրական 2 միլիոն լիտր վառելիք՝ օգտվելով Աթիկա-Օդոս ճանապարհից, որի շնորհիվ էլ երկիրը շահում է ֆինանսապես և էկոլոգիապես։ Բացի այդ Աթիկա-Օդոս մայրուղու շինարարությունը ամենամասշտաբայինն է Աթիկայի պատմության մեջ, որի ընթացքում բազմազան առարկաներ, որոնք փոխանցվել են հնէաբաններին։

Օլիմպիական խաղերի նախօրյակին Աթենքում բարելավվեց ողջ քաղաքային տրանսպորտը, գործի գցվեց արագընթաց տրամվա և աթենքյան մետրոպոլիտենի 2-3 ճյուղ։ Շարունակվում է Սալոնիկի մետրոպոլիտենի շինարարությունը։ Ամբողջովին նորացվեց Պրոաստիակոսի շարժական հատվածը։ Էլեկտրական մայրուղու շինարարությունը շարունակվեց և կապվեց ազգային երկաթուղային ցանցին։ Նոր տերմինալների և Էլեֆտերիոս Վենիզելոս օդանավակայանի վերակառուցումը կարևոր ուղենիշ է հանդիսանում միջազգային օդային երթևեկության բարելավվման գործում։

Ժողովրդագրություն

Հունաստանի ELSTAT վիճակագրական վարչությունը (ELSTAT) պաշտոնական վիճակագրական մարմինն է Հունաստանում։ Ըստ ELSTAT-ի, Հունաստանի ընդհանուր բնակչությունը 2011 թվականին կազմել էր 10 787 690։

Ծնելիության ընդհանուր ցուցանիշը 2003 թվականին 9,5 էր 1000 բնակչի հաշվով (1981 թվականին 14,5՝ 1000 բնակչի հաշվով) Միևնույն ժամանակ աճել է մահացության ցուցանիշը, 1981 թվականին 1000 բնակչի հաշվով գրանցվել է 8.9 մահ, իսկ 2001 թվականին 1000 բնակչի հաշվով գրանցվել է 9,6 մահ։ 2001 թվականին, բնակչության 15,18 տոկոսը՝ մինչև 14 տարեկան էին, 68,12 տոկոսը 15-ից 64 տարեկան, և 16,71 տոկոսը 65 տարեկան և բարձր։

Հունական հասարակությունը նույնպես արագ փոփոխվեց ժամանակի ընթացքում։ Ամուսնության ցուցանիշը ընկնում էր 1981 թվականին 1000 բնակչի հաշվով 71-ից մինչև 2002 թ, սակայն 2003 թվականին աճեց դառնալով 1000 բնակչի հաշվով 61, բայց կրկին ընկավ 2004 թվականին գրանցվելով 51 ամուսնություն 1000 բնակչի հաշվով։ Ամուսնալուծության ցուցանիշը, մյուս կողմից, աճ է տեսել 1991 թվականից, երբ գրանցվել էր 191,2 ամուսնալուծություն յուրաքանչյուր 1000 ամուսնությունների, 2004 թվական, երբ գրանցվել էր 239,5 ամուսնալուծություն յուրաքանչյուր 1000 ամուսնությունների։

Քաղաքներ

Հունաստանի գրեթե երկու երրորդն ապրում են Հունաստանի քաղաքային բնակավայրերում։ Հունաստանի ամենամեծ և ամենաազդեցիկ կենտրոններն են Աթենքը և Սալոնիկը, որոնց բնակչությունը մոտավորապես 4 միլիոն և 1 միլիոն բնակիչ է համապատասխանաբար։ Այլ նշանավոր քաղաքները, որոնց բնակչությունը անցնում է 100 000 թիվը հետևյալն են՝ Պատրաս, Հերակլիոն, Լարիսա, Վոլոս, Հռոդոս, Հոնինա, Խանիա և Խալկիդա։

Ստորև բերված աղհուսակում թվարկվում են Հունաստանի խոշոր քաղաքները ըստ բնակչության (Արդյունքները բերված են 2011 թ. մայիսին Հունաստանում տեղի ունեցած մարդահամարից)։

Գաղթ

Հիսուն խոշորագույն հունական համայնքներով երկրների քարտեզ

20-րդ դարում, միլիոնավոր հույներ գաղթել էին Միացյալ Նահանգներ, Մեծ Բրիտանիա, Ավստրալիա, Կանադա, և Գերմանիա, ստեղծելով ծաղկող հունական սփյուռք։ Գաղթի վիճակագրությունը սկսել է ցույց տալ դրական թվեր 1970 – ական թվականներին, սակայն մինչև 1990 – ականների սկզբին, հիմնական ներհոսքը բաղկացած էր, վերադարձված հունացի գաղթականներից։

Հունաստանը, Իտալիայի և Իսպանիայի հետ միասին, կանգնած է մեծ անօրինական ներգաղթողների ներհոսքի առջև, որոնք փորձում են մտնել Եվրամիություն։ Անօրինական ներգաղթողների մեծ մասը Հունաստան մուտք են գործում հիմնականում Թուրքիայի հետ սահմանի Մարիցա գետից։ Ինչ վերաբերում է 2012 թվականին, անօրինական ներգաղթողների Հունաստան մուտք են գործում Աֆղանստանից, Պակիստանից, և Բանգլադեշից* Կառավարությունը հաստատել է օրինագիծ, որը թույլ կտա Հունաստանում ծնված, ներգաղթած ծնողներից, երեխաներին դիմել Հունաստանի քաղաքացիության համար, եթե ծնողներից մեկառնվազն հինգ տարի անընդմեջ ապրել է երկրում օրինական։

Կրոն

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի կրոն

Մեթեորայի Սուրբ Երրորդության վանքը Թեսալիայում

Հունաստանի սահմանադրությունը որպես ազգության գերակայող կրոն ճանաչում է Ուղղափառ քրիստոնեությունը և ազատություն է ապահովում կրոնական մյուս հավատքների համար։ Հունաստանի կառավարությունը տվյալներ չի հավաքում երկրի կրոնական խմբակցությունների մասին և մարդահամարի ժամանակ կրոնական պատկենելիություն չի հարցնում։ Ըստ ԱՄՆ-ի պետ դեպարտամենտի հույն ազգաբնակչության 97%-ն իրենց համարում եմ ուղղափառ քրիստոնյաներ և պատկանում են Հելենական Ուղղափառ Եկեղեցուն։ Ըստ Եվրոստատուսի 2005 թվականի հարցման հույն ազգաբնակչություն 81%-ը հավատում է, որ "Աստված գոյություն ունի" և այդ ցուցանիշով երրորդ տեղն է ընկել Եվրամիության երկրներում՝ զիջելով միայն Մալթային և Կիպրոսին Ըստ այլ աղբյուրների համաձայն հույների 15.8% -ը "չափազանց կրոնական" են, որը համարվում է ամենամեծ ցուցանիշը եվրոպական երկրների միջև։ Հարցումը նաև ցույց է տվել, որ բնակչության միայն 3.5%-ն է, որ ընդհանրապես եկեղեցի չի հաճախել։ Համեմատության համար նշենք, որ Լեհաստանում այդ ցուցանիշը 4.9% է, իսկ Չեխական Հանրապետությունում՝ 59.1%։

Գնահատականները ցույց են տվել նաև, որ հույն մուսուլմանները կրոնական փոքրամասնություն են և հիմնականում գտնվում են Թրակիայում։ Նրանց ընդհանուր թիվը կազմում է 98,000-ից մինչև 140,000, որը ընդհանուր ազգաբնակչության 0.9%-1.2% է Միևնույն ժամանակ ներգաղթյալ մուսուլմանների թիվը կազմում է 200,000-300,000։ Ալբանական ներգաղթյալները Հունաստանում որպես կանոն պատկանում են իսլամ դավանանքին, չնայած նրան, որ նրանք մեծ մասամբ աշխարհիկ համոզմունքների տեր են։ 1919–1922 թթ. Հունա-թուրքական պատերզամից և 1923 թվականի Լոզանի համաձայնագրից հետո Հունաստանը և Թուրքիան համաձայնվեցին բնակչության փոխակում կատարել ըստ կրոնական և մշակութային պատկանելիությամբ։ Հունաստանից մոտ 500,000 մուսուլմաններ՝ մեծ մասամբ թուրքեր, ինչպես նաև այլ մուսուլմաններ, փոխանակվեցին Փոքր Ասիայի (այժմ Թուրքիա) ավելի քան 1,500,000 հույների հետ։

Աթենքը համարվում է միակ եվրոպական մայրաքաղաքը, որտեղ մուսուլման ազգաբնակչության աղոթելու համար հատուկ շինություն չի սարքվել։

Հուդայականությունը Հունաստանում գոյություն է ունեցել մոտ 2000 տարի։ Ստեֆարդի հրեաները հիմնականում գտնվում են Սալոնիկում (1900 թվականին մոտ 80,000, որը կազմում էր քաղաքի գրեթե կեսը), բայց ներկա դրությամբ Գերմանիայի օկուպացիայից և Հոլոքոստից հետո կենդանի մնացած հունա-հրյական բնակչությունը կազմում է մոտ 5,500 մարդ։

Կաթոլիկ հույների քանակգնահատվում է մոտ 50,000-ի կարգի, իսկ հռոմյա-կաթոլիկական էմիգրանտների համայնքի հետ մոտ 200,000 է Հին օրացույցով առաջնորդվողների թիվը կազմում է 500,000։ Բողոքականները, այդ թվում նաև Հունական Ավետարանչական Եկեղեցին և Ազատ Ավետարանչական Եկեղեցիները, կազմում են 30,000 հետևորդ Աստծո ԸնկերակցությունԱստծո Ընկերակցության, Քառանկյուն Ավետարանչական Միջազգային Եկեղեցու և Հիսունականների եկեղեցիների հետևորդները 12,000 են։ Հիսունականների Ազատ Ավետարանչական Եկեղեցին հանդիսանում է Հունաստանի ամենամեծ բողոքական աղանդը։ Այն ունի 120 եկեղեցիներ։ Չկա ոչ մի պաշտոնական տվյալներ Հիսունականների Ազատ Ավետարանչական Եկեղեցու հետևորդների քանակի մասին, բայց Ովղղափառ Եկեղեցին այդ թիվը գնահատում է 20,000-ի կարգի։ Եհովայի վկաների հաշվետվությունների համաձայն իրենք Հունաստանում ունեն 28,859 հավատացյալներ։

Լեզուներ

Հիմնական հոդվածներ՝ Հունաստանի լեզուն, Լեզուները Հունաստանում, և Փոքրամասնությունները Հունաստանում

Շրջաններ, բացառությամբ Հունաստանի, որոնք ունեն իրենց ավանդական լեզուն: Այսօր Հունաստանում գերակայող լեզուն Հունարենն է:

Հունարեն լեզվի գոյության առաջին ապացույցը վերաբերվում է մ. թ. ա. 15-րդ դարին և այն Միկենյան քաղաքակրթության Գծային Բ գիրն է։ Հունական լեզուն մեծ տարածում ուներ Անտիկ դարաշրջանում որպես միջազգային լեզու, դրա համար էլ Բհուզանդական կայսրության պաշտոնական լեզուն եղավ հունարենը։ 19-րդ և 20-րդ դարերում մեծ վեճ առաջացավ Հունաստանի հիմնական լեզվի ընտրության համար։ Այդ վեճը հայտնի է նաև որպես Հունաստանի լեզվի հարց անվանումով։ Վեճի էությունը կայանում էր նրանում, որ մի մասը պնդում էին, որ ազգային լեզուն պետք է լինի Կաֆարեվուսան, որը ստեղծվել է 19-րդ դարում և նրանով էին գրում պետական փաստաթղթերը, իսկ մյուս մասը կողմնակից էին Դիմոթիկի լեզվին, որը զարգացել էր Բհուզանդական Հունաստանում։ Վեճն ավարտվեց միայն 1976 թվականին, երբ որպես երկրի պաշտոնական լեզու ընտրվեց Դիմոթիկին։

Հունաստանն այսօր լեզվական առումով համեմատաբար միատարր է։ Ողջ Հունաստանում ազգաբնակչության հիմնական լեզուն հունարենն է։ Հունական բարբառներից ամենամեծ օգտագործումն ունի պոնտոսյան բարբառը, որով հիմնականում խոսում են Փոքր Ասիայից հունական ցեղասպանության պատճառով գաղթած ազգաբնակչությունը, որն էական զանգված է կազմում։

Թրակիայի մուսոլման բնակչությունը, որը կազմում է ողջ ազգաբնակչության մոտ 0.95%-ը, հիմնականում խոսում են թուրքերենով, բուլղարերենով (պոմակերեն) և գնչուներենով։ Մյուս լեզուները փոքրամասնություն են կազմում և այն օգտագործում են երկրի տարբեր մասերում գտնվող առանձին խմբեր։ Այդ լեզուների օգտագործումը կտրուկ նվազեց 20-րդ դարում, քանի որ ազգաբնակչության մեծամասնությունը խոսում էր հունարենով։ Հիմա այդ լեզուներով գտնվում են մահացման փուլում, քանի որ նրանցով խոսում են միայն ավագ սերունդը։ Մահացող լեզուներին են պատկանում Արնաուտիների լեզուն, որոնք խոսում են ալբաներենով և տեղակայված են մայրաքաղաք Աթենքին մոտ գյուղերում, և Առոմունների ու Մեգլենիտների (հայտնի է նաև որպես Վալախներ) լեզուները, որոնց լեզուն սերտ կապված է ռումիներենի հետ, իսկ բնակչությունը սփռված է կենտրոնական Հունաստանով մեկ։ Այդ էթնիկ խմբերն իրենց համարում են հույներ և խոսում են երկու լեզուներով էլ՝ և իրենց լեզվով, և հունարենով։

Հունաստանի հյուսիսային սահմաններին մոտ կան նաև սլավոնալեզու խմբեր, որոնք հայտնի են նաև որպես Սլավոնամակեդոնիան լեզվով խոսողներ, որոնցից շատերն իրենց համարում են հույն էթնոսի ներկայացուցիչ։ Նրանց լեզվաընտանիքը կարելի է դասակարգել մակեդոնյան սլավոներեն կամ բուլղարերեն լեզուների դասին։ Համարվում է, որ նախքան 1923 թվականին ազգաբնակչության փոխանակումը՝ Հունական Մակեդոնիայում սլավոներեն խոսացողների թիվը կազմել է 200,000-ից 400,000։

Հայերը Հունաստանում

Հիմնական հոդված՝ Հայերը Հունաստանում

Տե՛ս նաև՝ Հունահայոց թեմ

Հայերը Հունաստանում զանգվածային բնակություն են հաստատել V-VI դարերից։ Հայկական պետականության անկման և պարսկա-բհուզանդական պատերազմների պատճառով շատ հայեր ապաստանել են Հունաստանում։ Բհուզանդական կայսրության (որի մասն էր կազմում Հունաստանը) կայսրերը պետության սահմաններն ապահովելու նպատակով VI-VII դդ. բազմաթիվ հայերի (շուրջ 30 հզ.) գաղթեցրել և բնակեցրել են Թրակիայում ու Մակեդոնիայում։ VIII-IX դդ. բռնի Թրակիա են գաղթեցվել նաև բազմահազար պավլիկյաններ, որոնք պավլիկյան ուսմունքի տարածողները եղան Հունաստանում և, ընդհանրապես, Բալկաններում։ Բհուզանդական կայսրության ժամանակաշրջանում (IV-XV դդ. 1-ին կես) պետության գերակշռող տարրից՝ հույներից հետո մեծ կշիռ ունեին հայերը։ Նրանք կարևոր դեր են խաղացել Բհուզանդիայի հասարակական, ռազմական, քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքում։ Բազմաթիվ հայեր եղել են VII դ․ ստեղծված բհուզանդական ռազմական շրջանների բանակաթեմերի զորավարներ։ Վաղ միջնադարում Բհուզանդիայի մշակութային կենտրոններում (Աթենք, Կոստանդնուպոլիս, Ալեքսանդրիա, Անտիոք, Տրապիզոն) կրթվել են հայ երիտասարդներ։ Հայ մտավորականներից շատերը նպաստել են Բհուզանդիայի հոգևոր կյանքի զարգացմանը։ 858-867-ին և 877-886-ին Կոստանդնուպոլսի պատրիարքությունը վարել է նշանավոր գիտնական, հայազգի Փոտը։ Բհուզանդական մշակույթի հայտնի գործիչներից էր կայսր Կոստանդին VII Ծիրանածինը։ Հայ-բհուզանդական մշակութային փոխազդեցություններն առկա են նաև ճարտարապետության մեջ ու արվեստում։

Կիլիկիայում հայկական պետականության ստեղծումից հետո, XI-XII դդ. բազմաթիվ հունահայեր գաղթել են Կիլիկիա, որի հետևանքով համայնքը նվազել է, կրկին բազմամարդ է դարձել XVII-XVIII դդ., թուրքական բռնատիրությունից խուսափած հայերի հաշվին։ Հունաստանի անկախության ձեռքբերումը (1829) նպաստել է հայերի մեծ հոսքին Հունաստան։ Համայնքը սկսել է ստվարանալ XIX դ. վերջից և շարունակվել Մեծ Եղեռնից ու հատկապես 1919-1922 թ թվականին հույն-թուրքական պատերազմներից հետո։

Տարբեր տարիներ (1924-1929, 1932–1933, 1946–1947 թ թվականին) Հունաստանից հայրենադարձվել են հազարավոր հայեր։ Հունաստանում բնակվում է 35-40 հազար հայ (2010), որոնք կենտրոնացած են Աթենքի և Պիրյայի շրջաններում, Սալոնիկում, Թրակիայում, Կրետե կղզում, Հռոդոսում։ Զբաղվում են արհեստագործությամբ (ոսկերիչներ, կոշկակարներ, կահույքագործներ) և առևտրով։ Կան նաև հայտնի գործարանատերեր, մեծ ընկերությունների տնօրեններ։

Համայնքը ղեկավարում է Ազգային վարչությունը (որին ենթակա են տնտեսական և ուսումնական խորհուրդները)։ Գործում են 10 առաքելական (70-ամյա պատմություն ունի Աթենքի արվարձան Ֆիքսի Ս․Կարապետ եկեղեցին), 2 կաթոլիկ, 2 ավետարանական եկեղեցիներ, 4 ամենօրյա (Սոֆի և Լևոն Հակոբյան, Ա․ և Ժ․ Ճենազյան, Զավարյան) և կիրակնօրյա դպրոցներ, հայ ազգային կուսակցությունների տեղական կազմակերպությունները, ՀԲԸՄ, ՀՄԸՄ, Հայ կապույտ խաչ, Հայ գթության խաչ, Հովարդ Կարագյոզյան հաստատության Հունաստանի մասնաճյուղը, երիտասարդական և պատանեկան միություններ, Համազգային մշակութային, Հաճնի հայրենակցական, «Արաքս», «Արարատ» միությունները, Հայ դատի հանձնախումբը։ 1996 թվականին Հունաստանի խորհրդարանը ճանաչել է Թուրքիայում հայերի ցեղասպանության փաստը։

1890 թվականին Աթենքում լույս է տեսել Հունաստանում առաջին հայերեն պարբերականը՝ «Ասպարեզ»-ը։ Առայսօր Հունաստանում հրատարակվել են 67 անուն պարբերականներ։ Ներկայումս լույս են տեսնում «Ազատ օր» (1945 թվականից), «Նոր աշխարհ» (1969 թվականից), «Ժողովրդային պայքար» (1982-ից), «Դրոշակ», «Բռունցք» (1991 թվականից), «Երիտասարդական կանչ» (1995 թվականից) պարբերականները։ Դիվանագիտական հարաբերություններ Հայաստանի Հանրապետության և Հունաստանի Հանրապետության միջև հաստատվել են 1992 թվականին և մինչև այժմ եղբայրական հարաբերություններ ունեն։

Մշակույթ

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի մշակույթը

Հունաստանի մշակույթը ձևավորվել է մի քանի հազարամյակների ընթացքում՝ սկսած Մինոյան քաղաքակրթությունից, այնուհետև այն շարունակվեց Դասական Հունաստանում և հռոմյական տիրապետության ժամանակաշրջանի Հունաստանում։ Օսմանյան լուծը նույնպես իր ներգործությունն ունեցավ հունական մշակույթի վրա։ Բայց նույնիսկ Հունական հեղափոխության ժամանակ ստեղծվում էին երաժշտության, գրականության և գեղանկարչության փայլուն գործեր։ Հունաստանի ժամանակակից մշակույթի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել ուղղափառական քրիստոնեությունը։ Որոշ ուսումնասիրողներ, օրինակ Ռոբերտ Կագանը, եկել են այն եզրահանգման, որ Հունաստանի ժամանակակից մշակույթը ավելի շատ է կապված Բհուզանդական և Օսմանյան կայսրությունների հետ, քան Հին Հելլադայի մշակույթի։

Ճարտարապետություն

Հիմնական հոդված՝ Հին Հունաստանի ճարտարապետություն

Աթենքի գիտությունների ակադեմիայի շենք

Հունական տներ Աթենքի Նեոս Կոսմոս շրջանում

Պարթենոն, Աթենյան Ակրոպոլիս

Հին Հունաստանում առաջին անգամ սկսեցին ամբողջական պոլիսներ՝ քաղաք-պետություններ, կառուցել դեմոկրատիայի ժամանակներում։ Զարգանում է քաղաքային շինարարությունը։ Քաղաքները կառուցում են ավելի համակարգված՝ փողոցների ուղիղ ցանցով և գլխավոր հրապարակով՝ ագորայով, որը հանդիսանում է առևտրի և հասարակական կյանքի կենտրոն։ Մշակվել է բնակելի տների նոր տեսակ՝ պերիստալը, որը կենտրոնական մասում ունի սյուներով պահվող ազատ տարածք։

Հին հունական քաղաքի կուլտային և ճարտարապետական կոմպոզիցիայի կենտրոն է հանդիսացել ակրոպոլիսն իր տաճարով, որը նվիրված էր քաղաքի հովանավոր աստվածուհուն՝ Աթենասին։ Տաճարների կառուցման տեխնիկայի զարգացմամբ դասական տաճարների ավարտուն ոճը համարվում է պերիպտերը։ Նրա ամենավառ օրինակն է համարվում Աթենյան Ակրոպոլիսի գլխավոր տաճարը՝ Պարթենոնը։ Հին Հունաստանում շինություններում լայնորեն կիրառում էին սյուները՝ էստետիկական և ամրության նկատառումներով, որն էլ ի վերջո հանգեցրեց ճարտարապետական գործերում օրդերական համակարգի օգտագործմանը, որում ներդաշնակ կերպով կարելի է համադրել բարձր գեղարվեստական ճարտարապետական դետալների օգտագործումը և կառուցվածքի կատարելագործումն ու շինանյութը։ Հին հունական պոլիսի հասարակական կյանքի կտրուկ զարգացումը հանգեցրեց նրան, որ ի հայտ եկան նոր տիպի կառույցներ՝ թատրոն, ստադիոն, պալեստրա և այլն։ Այսպիոսով Հին Աթենքում ի հայտ եկան Դիոնիսի թատրոնը, իսկ ավելի ուշ Հերոդ Աթիքացու Օդեոնը և մարմարյա եզակի ստադիոն Պանատինաիկոսը։

Միջնադարում Հունաստանում հիմնականում զարգացավ եկեղեցաշինությունը և հունական քաղաքները մոռացության մատնվեցին։ Կառուցում էին ամեն տեսակ բնակելի տներ՝ հիմնականում կախված տեղանքի ռելիեֆից։ Ճարտարապետությունը լիարժեք սկսում է զարգանալ 1830-ականներին, երբ պետության մայրաքաղաք է դառնում Աթենքը։ Քաղաքի շինությունների ստեղծման վրա մեծ ավանդ ունեն Ստամատիոս Կլեանտիս և Լիսանդրոս Կավտանզոլգու ճարտարապետները։ Միևնույն ժամանակ դրսից հրավիրեցին ճարտարապետներ Թոֆիլ ֆոն Հանսենին և Էռնեստ Զիլլերին, որոնք կառուցեցին հասարակական տներ՝ նպաստելով Հունական վերածնունդ ճարտարապետական ոճի զարգացմանը։ XIX դարի եկեղեցական շինարարությունը հակում ուներ դեպի բհուզանդական ոճը։

Սկսած 1920-ականներից նավահանգստային քաղաքներ Աթենքը, Պիրեյը և Սալոնիկը սկսում են արագորեն աճել, և ներկայումս այնտեղ ձևավորվել է Հունաստանին բնորոշ բազմաբնակարանային պատշգամբավոր տների կառուցումը, որն առաջարկել է Կոստաս Կիցիկիսը։ Հետագայում հունական ճարտարապետության վրա ներգործում են ֆունկցիոնալիզմը և նեոկլասիցիզմը։ 1950–1960 թթ. Աթենքի շուրջ կառուցվեցին այգիներով արվարձաններ, որտեղ ապրում էին հարուստ հույները հունական ազգային ճարտարապետական ոճով կառուցված առանձնատներում, (ճարտարապետ Դմիտրիս Պիկոնիս)։ Աղքատ բազմաբնակարանային տները զգալիորեն քիչ էին կառուցվում (ճարտարապետ Արիս Կոնստանտինիդիս), բայց դրա փոխարեն պահանջարկ առաջացավ կառուցելու նոր հյուրանոցներ և թանգարաններ, որոնց ճարտարապետությամբ զբաղվեցին Հարալամբոս Սֆաելոսը և Պրոկոպիոս Վասիլիադիսը։ Արտադրական և գրասենյակային ճարտարապետությունը զարգացնում էր Տակիս Զենատոսը։

Թատրոն

Հունական թատրոնը և դրամատուրգիան առաջացել են Դիոնիսոս աստծո պատվին կազմակերպված գյուղական տոնակատարություններից։ Այդ տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին գովերգեր և ֆալլուսային երգեր, որոնք պարունակում էին երկխոսության և թատերական գործողության տարրեր։ Գովերգի հետագա զարգացումը կապված է պոետ Թեսպիսի հետ (մ. թ. ա. 6-րդ դարի 2-րդ կես), ով հայտնի է նաև որպես առաջին դերասան։

Դեռևս վաղ ժամանակներից թատրոնը կարևոր դեր է խաղացել հույների հասարակական կյանքում։ Թատրոնի դերը հատկապես բարձրացավ քաղաքային ժողովրդավարության զարգացման շրջանում (մ. թ. ա. 5-րդ դար)։ Ականավոր դրամատուրգներ Էսքիլոսի, Սոփոկլեսի, Եվրիպիդեսի, Արիստոփանեսի ստեղծագործություններն արտացոլում են հույն ժողովրդի հասարակական, քաղաքական և հոգևոր կյանքի կողմերը։

Հին Հունաստանում կանացի դերերը թատրոնում խաղում էին տղամարդիկ։ Միևնույն դերասանը խաղում էր մի քանի դեր, նրանից պահանջվում էր ոչ միայն լավ արտասանել պիեսը, այլև երգել և պարել։ Հույն դերասանները դիմակներ էին կրում, որը փոխվում էր դերից դեր և նույնիսկ միևնույն դերի ժամանակ։ Որպեսզի բարձրահասակ երևան, ողբերգակ դերասանները կրում էին բարձր պլատֆորմներով կոշիկներ։

Հունաստանի ամենահին թատերական շենքը Դիոնիսոսի թատրոնի շենքն է Աթենքում (6-4-րդ դարեր)։

Հին Հունաստանի թատերական մշակույթը մեծ ազդեցություն է թողել համաշխարհային թատերական արվեստի զարգացման վրա։ Թատերական այս ժառանգությունը լայնորեն օգտագործել են հռոմյացիները (հատկապես զարգացման վաղ շրջանում)՝ Վերածննդի և Լուսավորության դարաշրջանի գործիչները։ Նշանակալի հասարակա-քաղաքական, փիլիսոփայական և էթիկական հարցերի բեմադրումը, դրամատուրգիական ստեղծագործությունների հագեցվածությունը հայրենասիրական գաղափարներով, մարդու նկատմամբ ուշադիր լինելը, հերոսական կերպարների խորությունը, որն արթնացնում է հանդիսատեսի քաղաքացիական գիտակցությունը, կազմում են հին հունական թատրոնի կենսահաստատման ուժը։

Խոհանոց

Հունական աղցան

Հունական խոհանոցը միջերկրածովյան կամ բալկանյան խոհանոցի տիպիկ օրինակ է։ Սակայն շատ առումներով հունական խոհանոցը գերազանցում է իր հարևանների՝ Բուլղարիայի, Ալբանիայի և Իտալիայի խոհանոցներից։ Գերազանցում է նախ և առաջ համեմունքներով։ Հույներն իրենց ուտելիքում ավելի հաճախ են համեմունքներ օգտագործում, քան որևէ այլ ազգ Եվրոպայում։ Այդուհանդերձ հունական խոհանոցը կծու չի համարվում։

Հունական խոհանցի մեկ այլ յուրահատկությունը դա ձիթապտղի յուղի առատ օգտագործումն է։ Այն ավելացվում է գրեթե ցանկացած ուտեստին և ոչ միայն օգտագործվում է որպես անուշաբույր համեմունք, այլև սննդի ջերմային մշակման ժամանակ։ Մեկ այլ անփոխարինելի բաղադրիչն է համարվում լիմոնը։

Հույների հպարտությունը պանիրն է։ Հունաստանում արտադրվում է մոտ 50 տեսակի պանիր (յուրաքանչյուր շրջան ունի դրա պատրաստման իր բաղադրատոմսը)։ Հույներն աշխարհում ամենաշատ պանիր օգտագործողներն են՝ տարեկան 25կգ-ից ավել՝ մեկ մարդու հաշվարկով։ Պանրի ամենահայտնի տեսակֆետան է՝ հենց դա է օգտագործվում հանրահայտ հունական աղցանը պատրաստելիս։ Հունաստանում այդ աղցանը կոչվում է «խորիատիկի» (գյուղական)։

Հունաստանում շատ է տարածված նաև միսը։ Նախապատվությունը տրվում է խոզի, ոչխարի և այծի մսին։ Ամենահայտնի խորտիկներից են պաստիցիոն, ինչպես նաև մուսական, որը պատրաստվում է մսից և ավանդական բանջարեղենից։ Տարածված է նաև ձուկը, փափկամորթները և այլ ծովամթերքներ։

Փիլիսոփայություն

Պլատոնյան ակադեմիա, Ռաֆայել Սանտի

Հիմնական հոդված՝ Հին հունական փիլիսոփայություն

Արևմտյան փիլիսոփայությունը ծնունդ է առել Հին Հունաստանում դեռևս մ. թ. ա. 6-րդ դարում։ Առաջին հին հունական փիլիսոփաներին ընդունված է անվանել «Դոսոկրատիկներ» անվանմամբ։ Նրանց աշխատություններից շատերը մեզ նույնիսկ հատվածների տեսքով չեն հասել։ Դոսոկրատիկների մեջ հատկանշական տեղ ունեն Յոթ իմաստունները։ Նրանցից մեկը՝ Թալես Միլեթացին դեռևս Արիստոտելի ժամանակներից համարվում էր Հունաստանի առաջին փիլիսոփան, որը պատկանում էր այսպես ասած Միլետյան դպրոցին։ Հաջորդ փիլիսոփայական դպրոցը Էլաիտյանն էր, որը զբաղվում էր կեցության փիլիսոփայությամբ։

Հունական փիլիսոփայության դասական ժամանակաշրջանը ավանդաբար կապվում է Սոկրատեսի, Պլատոնի և Արիստոտելի հետ։ Այդ ժամանակաշրջանում Հին Աթենքը դառնում է հունական փիլիսոփայության կենտրոն։ Սոկրատեսն առաջինն էր, ով սկսեց մտածել մարդկային անհատականության մասին, Պլատոնը հիմնեց ակադեմիա և տրամաբական-էթիկական փիլիսոփայությունը։ Արիստոտելը փիլիսոփայությունը զարգացրեց որպես մի գիտություն իրական աշխարհի մասին։ Հունաստանում ավելի ուշ ի հայտ եկած փիլիսոփայական դպրոցներից հատկանշական է նշել ստոիցիզմը, էպիկուրեիզմը, սկեպտիցիզմը և նեոպլատոնիզմը։

Հունական Վերածննդի (XV-XVIII դար) փիլիսոփայության ականավոր ներկայացուցիչներից են հոգևորական Թեոֆիլոս Կորիդալեուսը, Նիկոլայ Մավրոկորդաթը, Վիկենտիոս Դամիդոսը և Մեֆոդիոս Անտրակիտիսը։ Նոր հունական լուսավորվածության համար բնորոշ էր հին հունական ժառանգությանը վերադառնալը։ Այս ժամանակաշրջանի հայտնի գործիչներից էին Եվգենիյ Բուլգարիսը, Իոսիփոս Միսիոդակասը, Բենիամին Լեսբոսացին և հեղափոխական Ռիգաս Ֆերեոսը։ Օսմանյան կայսրությունից անկախացման առաջին տարիներին տարածում ստացավ կրոնական փիլիսոփայությունը (Փիլիպոս Իոաննու, Պետրոս Բրաիլաս-Արմենիս) և Հեգելիանիզմը։

Գրականություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Հին Հունաստանի գրականություն և Հունաստանի արդի գրականություն

Դիոնիսիոս Սալամոս, Հունաստանի հիմնի հեղինակը

Հունական գրականությունը բաժանվում է երեք ժամանակաշրջանի՝ հին հունական, բհուզանդական և արդի հունական գրականությունների։ Հին Հունաստանում գրականությունն ավելի վաղ է զարգացել քան դասական գիտությունը, կրթությունը և արվեստը։ Մոտ մ. թ. ա. VIII դարում Հոմերոսը ստեղծեց «Իլիականն» ու «Ոդիսականը», որոնք հունական էպոսի հետ կապված պոեմներ են և պատմում են Տրոյական պատերազմի մասին։ Հեսիոդոսը շարունակեց Հոմերոսի ավանդույթներն իր «Թեոգոնիա» պոեմով։ Մեզ բանաստեղծությունների հատվածներ են հասել Սապփոյից և Անակրեոնից, որոնց անունները հիմա կրում են Սապֆիրական տունը և անակրեոնտիկը։ Որպես ինքնուրույն ժանր զարգացել է հին հունական դրաման, որոնց վառ ներկայացուցիչներից էին Էսքիլեսը, Սոփոկլեսը, Եվրիպիդեսը և Արիստոփանեսը։

Ադամանտիոս Կորիաս

Բհուզանդական գրականության ժամանակաշրջանն ընդգրկում է IV-XV դարերը և գրվել է միջին հունարենով։ Այդ ժամանակաշրջանի գրականությունը պահպանվել է մինչև մեր օրերը և այն հիմնականում ստեղծվել է եկեղեցու կողմից և մեծ դեր է ունեցել Բյուզանիդայի տնտեսական և քաղաքական կյանում։ Դրա հետ մեկտեղ այդ ժամանակաշրջանի գրականությունն ավանդույթներ է ժառանգել հելենիստական արձակից։ XI-XII դարի «Ալեքսանդրիա» հայտնի պատումը լի է Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին պատմող հեքիաթային դրվագներով, որոնք տարբեր հրատարակչություններում քրիստոնյացվել են։ Այդ ժամանակաշրջանի պոետներից աչքի է ընկնում Ռոման Քաղցրաերգիչը, որի ստեղծած ավելի քան հազար հիմներից մեզ է հասել մոտ 80-ը։ Մեծ պատմաերկրաբանական արժեք ունի Գեորգի Ամարտոլի քրոնիկները։

Հունաստանի արդի գրականության ծնունդը նշանավորվեց ազգային լեզվով Վիցենձոս Կորանասի կողմից ստեղծված «Էրոտոկրիտոս» կրետեական վերածննդի պոեմով։ Պոեմը բաղկացած է տասը հազար տողից և պատմում է հերոս Էրոտոկրիտոսի արիության, համբերության և սիրո մասին։ Արդի հունական գրականության զարգացմանը մեծապես նպաստեց Հունական հեղափոխությունը։ Ի հայտ եկավ պուրիստներ աթենական դպրոցը, որի գաղափարական առաջնորդը հանդիսացավ կաֆաերվուսա Ադամանտիոս Կորիաս, և Իոնական դպրոցը՝ Դիոնիսիոս Սալամոսի գլխավորությամբ, որն «Ազատության հիմնի» (դարձել է Հունաստանի հիմն) հեղինակն է։ Նրանք աջակցում էին կենդանի ազգային լեզվին՝ դիմոտիկային։

XX դարի հույն գրողներից հայտնի են Անդրեաս Կալվոսը, Յանիս Փսիհարիսը, Ալեքսանդրոս Փալիսը, Անգելոս Սիկելիանոսը, Կոստիս Պալամասը, հեքիաթասաց Պենելոպե Դելտան, Յանիս Ռիցոսը, Ալեքսանդրոս Պապադիամանդիսը, Կոստաս Կարիոթաքիսը, Կոստաս Վարնալիսը, Կոնստանտինոս Կավակիսը, Վիկելաս Դեմետրիուոսը, Նիկոս Կազանձակիսը, ինչպես նաև նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ Յորգոս Սեֆերիսը և Օդեսեաս Էլիտիսը։

XX դարի փիլիսոփայական աշխատանքների գլխավոր խթան է հանդիսանում Մեծ գաղափարի հիմնումը (Յանիս Կամբիսիս, Հովհան Զերվոս, Իոն Դրագումիս), որի քաղաքական առաջնորդը դարձավ Էլեֆտերիոս Վենիզելոս, իսկ փիլիսոփայությունում տարածվեց պոզիտիվիզմի գաղափարը։ (Թեոֆիլոս Վորեաս և Պանայոտիս Այոսոֆիտիս)։ Հետպատերազմյան ժամանակաշրջանում ազդեցիկ փիլիսոփայական ուղղվածություններից դարձան նեոկանտիանտականությունը (Հովհան Թեոդորակոպուլոս, Պանայոտիս Կանելոպուլոս, Կոնստանտին Ցացոս), ֆեմինալոգիան (Կոնստանտին Գեորգուլիս և Լեանդրոս Վրանուսիս), ինչպես նաև իռացիոնալիզմը և ինտուիտիվիզմը։ Էքզիստենցիալիզմը ներկայացվեց Յորգոս Սարանդարիսի, Դիմիտրիոս Կապետանակիսի և Քրիստոս Յանարասի կողմից։

Երաժշտություն

Հիմնական հոդված՝ Հունական երաժշտություն

Պարեր ավանդական երաժշտության տակ

Ազգային երաժշտությունը մոտ է մյուս բալկանյան երկրների երաժշտությանը, որոնցից են օրինակ Բուլղարիան, Սերբիան, նախկին Հարավսլավական Մակեդոնիան։ Նրանց երգերն ունեն նմանատիպ ռիթմեր և նմանատիպ գուներանգներ։

Հունական ազգային երգը Ռեբետիկոն է։ Այն ձևավորվել է XX դարի սկզբներին, երբ փոքր ասիական աղետից հետ Հունաստան եկան բազմաթիվ փախստականներ, և արևմտյան Փոքր Ասիայի Իոնիայի երաժշտությունը միավորվեց հունական երաժշտության հետ։ Ռեբետիկա ոճը անընդունելի է եղել հունական կառավարության կողմից, այնպես որ երաժշտությունն ազգությանը հասանելի է դարձել միայն 1950 թ թվականին այնպիսի կոմպոզիտորների հովանավորության ներքո, որոնցից են Մանոս Խանդձակիսը և Միկիս Թեոդարակիսը։ Նրանք ռեբետիկան առաջ տարան որպես մի երաժշտական հոսք, որն իր մեջ կրում էր հին բհուզանդական երգի տարրեր։

Ժամանակակից ժողովրդականություն վայելող երաժշտությունն իր վրա կրում է Արևմուտքի մեծ ազդեցությունը։ Բայց նրանց մեջ էլ հաճախ կարելի է տեսնել հունական ավանդական երաժշտության տարրեր և ազգային գործիքների օգտագործումներ, որպիսին է օրինակ բուզուկին։

2005 թվականին Ելենա Պապարիզուն իր «Number One» երգով Հունաստանի համար առաջին անգամ հաղթեց Եվրատեսիլ երգի մրցույթին։

Ժամանակակից Հունաստանը աշխարհին քիչ կոմպոզիտորներ չի տվել, որոնց արվեստը մոտ է "New Age" ոճին։ Նրանց թվին են պատկանում աշխարհահռչակ Վանգելիսը և Յանին և քիչ հայտնի Քրիս Սֆիրիսը և Ստամատիս Սպանուդակիսը։

Երիտասարդների մոտ մեծ ժողովրդականություն է վայելում ռոքը։ Rotting Christ-ը հունական մետալ-ռոք խումբ է, որը հիմնվել է 1987 թվականին Աթենքում, և այն բավականին հայտնի է իր երկրից դուրս։ Մյուս նշանավոր ռոք խմբերից են Septic Flesh-ը և Homo iratus-ը։ Օպերային երգչուհի Մարիա Կալլասը, որը բավականին երկար ժամանակ եղել է Արիստոտել Օնասիսի ընկերուհին, երաժշտական աշխարհի ֆենոմեն է համարվում։ Ժամանակակից հայտնի հույն օպերային երգիչ է Մարիոս Ֆրանգուլիսը։ Անտիգոնի Գոնին ժամանակակից համաշխարհային ճանաչում ունեցող կիթառիստուհի է։

Համեմատաբար երիտասարդ «Սիրտակի» պարը համարվում է Հունաստանի խորհրդանիշերից մեկը։

Կինո

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի կինեմատոգրաֆիա

Հույն ռեժիսոր Թեոդորոս Անգելոպուլոս

Կինոն Հունաստանում առաջին անգամ հայտնվել է 1896 թվականին, բայց առաջին կինոթատրոնները սկսեցին բացվել 1907 թվականին։ 1914 թվականին հիմնվեց Ասթի կինոընկերությունը և Հունաստանում սկսեցին արտադրել լիամետրաժ ֆիլմեր։ Գոլֆոն (Γκόλφω), որը պատմում է ավանդական սիրո մասին, համարվում է Հունաստանի առաջին լիամետրաժ ֆիլմը, չնայած այն բանին, որ նրանից առաջ եղել են մի քանի ֆիլմերի փոքրիկ թողարկումներ։ 1931 թվականին Դաֆնիս և Խլոե (Δάφνις και Χλόη) կինոընկերության կողմից նկարահանված Օրեստիս Լասկոս ֆիլմը Եվրոպայի պատմության մեջ առաջին ֆիլմն էր, որը մերկ տեսարաններ էր պարունակում։ Բացի այդ այն նաև առաջին ֆիլմն էր, որը ցուցադրվեց Հունաստանի սահմաններից դուրս։ 1944 թ.ին Կատինա Պակսինո արժանացավ Օսկարի երկրորդ պլանի լավագույն դերասանուհի անվանակարգում «Ու՞մ մահն է գուժում զանգը ֆիլմի համար։

Շատերի կարծիքով 1950-ականները և 1960-ականների սկիզբը Հունական կինոյի Ոսկե դարն էր։ Այդ ժամանակաշրջանի դերասանները և ռեժիսորները Հունաստանի պատմության կարևորագույն անձանց մեկն են համարվում և նրանցից շատերն ունեն համաշխարհային ճանաչում։ Հատկանշական է նշել Միխալիս Կակոյաննիս, Ալեքոս Սակելարիոս, Մելինա Մերկուրի, Նիկոս Ծիֆորոս, Յակովոս Կամբանելիս, Կատինա Պակսինո, Նիկոս Կոունդոուրոս, Էլլի Լամբերտի, Իրեն Պապաս անունները։ Ամեն տարի նկարահանվում էր մոտ տասնվեց ֆիլմ, որոնցից շատերը պարունակում էին նվարի տարրեր։ Նշանավոր ֆիլմերից են ռեժիսոր Ջորջ Ծավելասի «Կեղծ մետաղադրամներ» (1955, Η κάλπικη λίρα), Գրիգորիոս Գրիգորիոյի «Դառը հաց» (1951, Πικρό Ψωμί), Նիկոս Կոունդոուրոսի «Օ Դրակոս» (1956) և Կամփանելիսի սցենարի հիման վրա ռեժիսոր Կակոյանիսի «Ստելլա» (1955) ֆիլմերը։ Կակոյանիսը Էնթոնի Քուինի հետ համատեղ եղել է «Հույն Զոռբա» ֆիլմի ռեժիսորը, որի համար ստացել է Լավագույն ռեժիսոր, Լավագույն ադապտացված սցենար մրցանակները, իսկ ֆիլմը ներկայացվել է որպես Լավագույն ֆիլմ։ Ֆինոս ֆիլմ կինոընկերությունն այս ժամանակաշրջանում ևս բազմաթիվ հաջող ֆիլմեր նկարահանեց, որոնցից են «Λατέρνα, Φτώχεια και Φιλότιμο», «Մադալենա», «Η Θεία από το Σικάγο», «Փայտը եկել է դրախտից» ֆիլմերը։ 1970–1980 թթ. նշանավոր ռեժիսոր էր Թեոդորոս Անգելոպուլոսը, որը բավականին արժեքավոր ֆիլմեր ունի, որոնց մի մասն արժանացել է պարգևների։ Նրա «Հավերժություն և օրը» ֆիլմը արժանացել է Ոսկե Դափնի մրցանակի և ժյուրիի հատուկ մրցանակ 1998 թվականի Կաննի կինոփառատոնում։

Հունական սփյուռքից շատ հայտնի կինոգործիչ է ամերիկահույն Էլիա Կազանը։

Սպորտ

Հիմնական հոդված՝ Սպորտը Հունաստանում

Օլիմպիական հրավառություն «Աթենք 2004»-ի բացման արարողության ժամանակ

Հունաստանը համարվում է սպորտի հայրենիքը, քանի որ հենց Հունաստանում են ծնունդ առել օլիմպիական խաղերը՝ Ք. ա. 776 թվականին՝ Օլիմպիա քաղաքում։ Հունաստանը մի քանի անգամ դարձել է ժամանակակից օլիմպիական խաղերի հյուրընկալող երկիր՝ 1870, 1875, 1896 և 2004 թվականներին։

Բավականին զարգացած է ֆուտբոլ սպորտաձևը։ Հունաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը, 2012 թվականի դրությամբ, զբաղեցնում է 14-րդ տեղը ՖԻՖԱ-ի վարկանիշային աղհուսակում։ Միակ նշանակալի ձեռքբերումը հավաքականի պատմության մեջ թերևս կարելի է համարել Եվրո 2004-ում առաջին տեղը զբաղեցնելը (եզրափակիչ խաղում պարտության մատնելով Պորտուգալիայի հավաքականին)։ Երկրի գլխավոր առաջնությունն է Հունաստանի բարձրագույն լիգան՝ բաղկացած 16 ակումբներից, որոնցից առավել հաջող հանդես եկողներն են «Օլիմպիակոսը», «Պանատինաիկոսը» և «ԱԷԿ Աթենքը»։

Բարձր մակարդակի վրա է գտնվում բասկետբոլ սպորտաձևը. 2012 թվականի դրությամբ Հունաստանի բասկետբոլի ազգային հավաքականը ՖԻԲԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղհուսակում զբաղեցնում է 4-րդ տեղը։ Հավաքականը երկու անգամ հաղթել է Եվրոպայի առաջնությունը (ԵվրոԲասկետ)՝ 1987 և 2005 թվականներին և վերջին չորս ՖԻԲԱ-ի աշխարհի առաջնություններում երեք անգամ հասել մինչև 1/4 եզրափակիչ, ընդ որում՝ դառնալով աշխարհի փոխչեմպիոն 2006-ին։ Հունաստանի բասկետբոլի բարձրագույն լիգան կոչվում է Ա1 Էթնիկի՝ բաղկացած 14 ակումբներից, որոնցից առավել հաջող հանդես եկողներն են «Օլիմպիակոսը», «Պանատինայկոսը», «ԱԵԿ Աթենքը» և «Արիս Սալոնիկը»։

Տարածված սպորտաձևեր են նաև, ջրային պոլոն, վոլեյբոլը, կրիկետը և հանդբոլը։

Ծանոթագրություններ

Նշումներ

Արտաքին հղումներ

• Հայաստանի հունական համայնքների միություն
• Հունաստանի դեսպանատունը Հայաստանում

Վիքիբառարան

Ընթերցե՛ք «Հունաստան» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Հունաստան   Եվրոպական միություն   Եվրոպա

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հունաստան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հունաստան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 656)։