Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Jump to content

Աբորտ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աբորտ
բժշկական գործողության տեսակ Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաբժշկական միջամտություն, հղիություն վիժման ելքով, ֆետիցիդ, հրաժարում Խմբագրել Wikidata
Բժշկական մասնագիտությունմանկաբարձություն Խմբագրել Wikidata
Միանում էմարդու իրավունքներ Խմբագրել Wikidata
Հիմնական կարգավորիչ տեքստԳերմանիայի քրեական օրենսգիրք, Ռուսաստանի քրեական օրենսգիրք, 1978 թվականի մայիսի 22-ի թիվ 194 օրենք Խմբագրել Wikidata
Ով է կիրառումաբորտ իրականացնող Խմբագրել Wikidata

Աբորտ (լատին․՝ abortus՝ «վիժում» բառից), հղիության ընդհատում՝ պտուղի հեռացում կնոջ արգանդից բնական կամ արհեստական ճանապարհով առաջին 28 շաբաթվա (7 լուսնամսի) ընթացքում։ Հղիության բնական ընդհատումը կոչվում է վիժում]կամ ինքնաբեր աբորտ, և այն տեղի է ունենում հղիության 30-50%-ի դեպքում[1][2]։ Իսկ հղիության կանխամտածված ընդհատումը կոչվում է արհեստական խթանված աբորտ։ Սովորաբար աբորտ տերմինն օգտագործում են նկարագրելու համար միայն խթանված տեսակը[3]:Այն միջամտությունը, որից հետո պտուղը կարող է արգանդից դուրս գոյատևել, կոչվում է հղիության ուշացած ընդհատում[4]։ Ժամանակակից բժշկության մեջ լայն կիրառություն ունեն տարբեր դեղամիջոցներ և վիրաբուժական միջամտություններ դրդված վիժման համար։ Այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են միֆեպրիստոնը (mifepristone) և պրոստագլադինը (prostaglandin), արդյունավետությամբ չեն զիջում վիրաբուժական միջամտությանը առաջին եռամսյակում[5]։

Բոլոր այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրենքով թույլատրելի է, այն համարվում է ամենաանվտանգ միջամտություններից մեկը բժշկության ոլորտում[6][7]։ Ժամանակակից մեթոդներն իրենց մեջ ներառում են դեղորայքային կամ վիրաբուժական տեսակները[8]։ Միֆեպրիստոնը պրոստագլանդինի հետ համակցված համարվում է նույնքան անվտանգ և արդյունավետ, որքան վիրաբուժական մեթոդն է հղիության առաջին և երկրորդ եռամսյակներում[8][9]։ Ամենատարված վիրաբուժական միջամտությունը կատարվում է արգանդի պարանոցի դիլատացիայով և արտածծող սարքով[10]։ Դեղահաբերը կամ ներարգանդային պարույրները, որոնք օգտագործում են հետագա հղիություններից խուսափելու համար, կարող են օգտագործվել հղիության արհեստական ընդհատումից անմիջապես հետո[9]։ Հղիության արհեստական ընդհատումները, երբ կատարվում են օրենքի սահմաններում և անվտանգ են, չեն հանգեցնում հետագա մտավոր կամ ֆիզիկական ռիսկերի բարձրացմանը[11]։ Ի տարբերություն դրա, մեկ տարվա ընթացքում 5 միլիոն ոչ հուսալի աբորտների միջամտության արդյունքում գրանցվել է 47.000 մահվան դեպք[11][12]։ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը երաշխավորում է օրենքով թույլատրելի և հուսալի միջամտությունների հասանելիությունը կանանց համար[13]։

Ամեն տարի աշխարհում կատարվում է մոտավոր 56 միլիոն հղիության արհեստական ընդհատում[14], որից 45%-ը կատարվել է ոչ հուսալի կերպով[15]։ 2003-2008 թվականների ընթացքում հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշները փոփոխվել են[16]։ Ըստ 2008 թվականի տվյալների, աշխարհի կանանց 40%-ը հնարավորություն է ունեցել կատարել հղիության արհեսատական ընդհատում՝ առանց սահմանափակումների[17]։ Այն երկրներում, որտեղ թույլատրված է հղիության արհեստական ընդհատումը, ունեն որոշակի սահմանափակումներ, օրինակ՝ թե որ գեստացիոն շաբաթում է կատարվում այն[17]։

Հին ժամանակներում հղիության արհեստական ընդհատումներ կատարելու համար օգտագործվել են խոտաբույսեր, կատարվել մերսումներ կամ այլ ավանդական մեթոդներ[18]։ Աբորտի վերաբերյալ օրենքները և մշակութային կամ կրոնական հայացքները աշխարհում տարբեր են։ Որոշ տեղամասերում այն օրենքով թույլատրելի է միայն հատուկ դեպքերում[19]։ Շատ տեղերում այն բարոյական, էթիկական և օրինական մակարդակներով բուռն քննարկման թեմա է հանդիսանում[20][21]։ Նրանք, ովքեր դեմ են աբորտին, պնդում են, որ էմբրիոնը կամ պտուղը մարդ է, ով ունի կյանքի իրավունք, և այն համարում են մարդասպանություն[22][23]։ Իսկ նրանք, ովքեր կողմ են աբորտի օրինականացմանը, պնդում են, որ կինը իրավունք ունի որոշում կայացնել այն հարցերի շուրջ, որոնք առնչվում են իր մարմնի հետ[24]։ Մյուսներն էլ պնդում են, որ աբորտի օրենքով թույլատրելիությունը կարող է նպաստել հանրային առողջության պահպանմանը[25]։

Տեսակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիժումը լինում է 2 տեսակի՝ ինքնաբեր և արհեստական։

Ինքնաբեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնաբեր աբորտը, ոչ կոչվում է նաև վիժում, առաջանում է արգանդի պատի և պտղաձվի կապի խախտումից և կարող է տեղի ունենալ մինչև գեստացիոն 24-րդ շաբաթը։ Այն կոչվում է նաև վաղաժամ ծնունդ, եթե տեղի է ունենում 24-ից մինչև 37-րդ գեստացիոն շաբաթը[26]։ Եթե պտուղը մահանում է արգանդում ծննդիընթացքում, այն կոչվում է մեռելածին[27]։ Վաղաժամ ծնունդը և մեռելածնությունը մեծ մասամբ չեն համարվում վիժում, չնայած, այս տերմինների օգտագործումը երբեմն կարող է համընկնել[28]։ Հղիության առաջին եռամսյակում ամենահաճախ հանդիպող ինքնաբեր աբորտի պատճառները էմբրիոնի կամ պտղի քրոմոսոմալ անոմալիաներն են[29][30], որոնք հանգեցնում են վաղ հղիության ընդհատման[31]։ Հայտնի հղիությունների 15-30%-ը կլինիկորեն ավարտվում են վիժումով, որը կախված է հղի կնոջ տարիքից և առողջական վիճակից[32], իսկ շատ հղիություններ էլ ընդհատվում են՝ մինչ բժիշկները կնկատեն էմբրիոնը[33]։ Ինքնաբեր աբորտների մոտ 80%-ը հանդիպում է հղիության առաջին եռամսյակի ընթացքում[34]։

Այլ հանդիպող պատճառներ են՝ մոր մոտ հանդիպող հիվանդությունը (գրիպ, տիֆ, սիֆիլիս, տուբերկուլյոզ, արյան հիվանդություններ, սրտի արատ, հիպերտոնիկ հիվանդություն, A, E վիտամինների պակաս), սննդային և դեղորայքային թունավորումը, ճառագայթային հիվանդությունը, սեռական օրգանների հիվանդությունը (արգանդի հավելումների բորբոքում և անոմալիա[35], ուռուցք, թերզարգացում), ֆիզիկական վնասվածքները (ծանրություն բարձրացնելը, որովայնի վնասվածքը), հոգեկան ապրումները[36], անոթային պաթոլոգիաները (օրինակ՝ համակարգային կարմիր գայլախտը), շաքարային դիաբետը և հորմոնալ դիսբալանսը։

Ինքնաբեր աբորտի նշաններից են արգանդային արյունահոսությունը, որովայնի ցավերը, մկանների ցավերը, շուրջպտղային ջրերի վաղաժամ արտահոսքը, արյան խցանումը և հեշտոցով անցնող հյուսվածքները[37][38][39]։ Արյունահոսությունը կարող է լինել վիժման ախտանիշ, բայց շատ կանայք արյունահոսություն ունենում են վաղ հղիության ընթացքում և չեն կորցնում պտուղը։ Հղիության առաջին կիսամյակի ընթացքում արյունահոսությունը կարող է որակվել որպես պոտենցիալ ինքնաբեր աբորտ[40]։ Վնասվածքը կարող է հայտնաբերվել ուլտրաձայնային հետազոտության ընթացքում կամ սերիական Մարդու խորիոնային գոնադոտրոպինի (HCG) թեստի միջոցով։

Գլխավոր նախապայմանները, որոնք հանդիսանում են ռիսկի գործոն ինքնաբեր աբորտի համար, մոր տարիքն է և նախկինում հանդիպած ինքնաբեր աբորտների քանակը[41]։

Արհեստական ընդհատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արհեստական աբորտը պտղաձվի հեռացումն է պտղաձվի կամ հղի կնոջ օրգանիզմի վրա անմիջաբար ներգործելու միջոցով, և, աբորտները մեծ մասամբ անցանկալի հղիության հետևանք են։ Տարբերում են օրինական (բժշկական) և ապօրինի (կրիմինալ) արհեստական աբորտներ։

Հայաստանում աբորտը թույլատրվում է ժառանգաբար փոխանցվող ծանր հիվանդությամբ տառապելու, վտանգավոր հղիության, ինչպես նաև անցանկալի հղիության դեպքում[42][43], շատ անգամ չվնասելու համար հղի կնոջ մտավոր և հոգեկան առողջությունը։ Հակացուցումներն են՝ գոնորեան, սեռական օրգանների սուր և ենթասուր բորբոքումները, թարախային օջախների առկայությունը, վարակիչ հիվանդությունները և այլ առողջական խնդիրները։ Աբորտը կատարվում է բժշկական մանրակրկիտ հետազոտություններից հետո՝ հղիության առաջին 12 շաբաթվա ժամկետում։ Ապօրինի է համարվում արտահիվանդանոցային պայմաններում (նույնիսկ բժշկի կողմից) կատարվող ամեն մի աբորտ։ Ապօրինի աբորտը վտանգավոր է կյանքի համար, այն կարող է արգանդի պատռվածքի, ներարգանդային արյունահոսության և ներքին օրգանների վնասվածքների պատճառ դառնալ։

Իրավիճակներով պայմանավորված՝ աբորտը կարելի է համարել թերապևտիկ, եթե այն կատարվում է հղի կնոջ կամ պտղի առողջական վիճակներից ելնելով, և էլեկտիվ, եթե կան այլ պատճառներ[44]։

Չնախատեսված հղիության և աբորտների տարեկան միջին թիվը Հայաստանում՝ 15–49 տարեկան 1000 կնոջ հաշվով


Աղբյուրը՝ guttmacher.org

Մեթոդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղորայքային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղորայքային աբորտը դարձավ ալտերնատիվ մեթոդ, երբ սկսեցին կիրառել պրոստագլանդինի անալոգները 1970-ականներին և հակապրոգեստագեն միֆեպրիստոնը 1980-ականներին[45][46][47][48][49]։

Հղիության առաջին եռամսյակում՝ մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը, աբորտը մակածելու համար ստեղծում են դեղորայքային կոմբինացիա՝ օգտագործելով միֆեպրիստոնը և պրոստագլանդինի անալգոգները՝ միզոպրոստոլը կամ գեմեպրոստը, մեթոտրեքսատը և պրոստագլանդինի անալոգները՝ մինչև 7-րդ գեստացիոն շաբաթը, կամ միայն պրոստագլանդինի անալոգները[47]։

Միֆեպրիստոն-միզոպրոստոլ համակցումը ավելի արագ և արդյունավետ է գործում ուշ գեստացիոն շաբաթներում, քան մեթոտրեքսատը-միզոպրոստոլ զույգը, և էլ ավելի էֆեկտիվ, քան միայն միզոպրոստոլը[48]։ Այս տարբերակը էֆեկտիվ է երկրորդ եռամսյակի դեպքում[50]։

Դեղորայքային աբորտի մեկ այլ տեսակ, երբ կիրառվում է միֆեպրիստոնը, այնուհետև՝ միզոպրոստոլը թշային տարբերակով, 24 ժամվա ընթացքում և 48 ժամ հետո, էֆեկտիվ է, երբ այն կատարվում է մինչև գեստացիոն 63-րդ օրը[51]։

Մինչև գեստացիոն 7-րդ շաբաթը դեղորայքային աբորտը՝ միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի համակցումով, ավելի արդյունավետ է, քան վիրաբուժական աբորտը (վակուումային արտածծում), հատկապես, երբ կլինիկական պրակտիկան չի ներառում արտածծված հյուսվածքի մանրակրկիտ հետազոտությունը[52]։ Վաղ դեղորայքային աբորտը, երբ միֆեպրիստոնն օգտագործվում է թշային կամ հեշտոցային տարբերակներով միզոպրոստոլի կիրառումից հետո, տալիս է 98% էֆեկտիվություն մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը[53]։ Եթե դեղորայքային աբորտը ձախողվում է, ապա պարտադիր կատարվում է վիրաբուժական միջամտություն՝ պրոցեսն ավարտին հասցնելու համար[54]։

Վաղ դեղորայքային աբորտը՝ մինչև 9-րդ գեստացիոն շաբաթ, աբորտների մեծ մասն է կազմում Բրիտանիայում[55][56], Ֆրանսիայում[57], Շվեյցարիայում[58] և այլ Հյուսիսային երկրներում[59]։ Ըստ 2014 թվականի տվյալների՝ Միացյալ Նահանգներում վաղ դեղորայքային աբորտի տոկոսային ցուցանիշը մոտ 30% է[60]։ Կանադայում, Եվրոպայի մեծ մասում, Չինաստանում և Հնդկաստանում[49], երկրորդ եռամսյակի ընթացքում դեղորայքային աբորտները մեծ մասամբ կատարվում են միֆեպտրիստոնի և պրոստագլանդինի անալոգների զուգակցմամբ, ի տարբերություն Միացյալ Նահանգների, որտեղ 96% դեպքերում երկրորդ եռամսյակի ընթացքում հղիության արհեստական ընդհատումը կատարվում է դիլատացիայի և էվակուացիայի միջոցով[61]։

Վիրաբուժական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վակուումային ասպիրացիա 8-րդ գեստացիոն շաբաթում 1: Ամնիոտիկ թաղանթ 2: Էմբրիոն 3: Արգանդի լորձաթաղանթ 4:Հայելի 5:Վակուումային սարք 6: Սարքին կցված պոմպ

Մինչև գեստացիոն 15-րդ շաբաթը, վակուումային արրտածծումը համարվում է ամենաարդյունավետ մեթոդը[62]։

Մանուալ (կառավարվող) վակուումային ասպիրացիան (արտածծում) ներառում է պտղի կամ էմբրիոնի, պլացենտայի և թաղանթների հեռացումը՝ օգտագործելով կառավարվող ասեղ, մինչ էլեկտրական վակուումային ասպիրացիայի դեպքում օգտագործում է էլեկտրական պոմպ։

Կառավարվող վակուումային ասպիրացիան կարող է կիրառվել շատ վաղ հղիության դեպքում և չի ներառում արգանդի պարանոցի բացումը (դիլատացիան)։

Դիլատացիան և կյուրետաժը՝ երկրորդ ամենահաճախ կիրառվող մեթոդը, ստանդարտ գինեկոլոգիական պրոցես է, որը, բացի աբորտից, կատարվում է նաև մի շարք ախտաբանական պրոցեսներ պարզաբանելու համար, ինչպիսիք են՝ արյունահոսությունը և հնարավոր չարորակ նորագոյացությունները։

Կյուրետաժի ընթացքում կատարվում է արգանդի պատերի մաքրում կյուրետի միջոցով։ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության կողմից այս եղանակը երաշխավորվում է, երբ կառավարվող վակուումային ասպիրացիան տվյալ դեպքում հասանելի չէ[63]։

15-րդ շաբաթից մինչև 26-րդ գեստացիոն շաբաթը արդեն կիրառվում են այլ մեթոդներ։

Դիլատացիան և էվակուացիան(դուրսբերում) ներառում են արգանդի պարանոցի բացումը և դատարկումը՝ օգտագործելով վիրաբուժական գործքիներ։ Գեստացիոն 16-րդ շաբաթից հետո աբորտը կարելի է մակածել նաև ինտակտ դիտալացիայի և առանձնացման (ԻԴԱ) միջոցով, որի ընթացքում կատարվում է պտղի գլխի վիրաբուժական դեկոմպրեսացիա նախքան էվակուացիան։ ԻԴԱ-ն երբեմն անվանում են նաև մասնակի-ծնունդ աբորտ, որը Միացյալ Նահանգներում սահմանադրությամբ արգելված մեթոդ է։

Հղիության երրորդ եռամսյակում մակածված աբորտը կատարվում է ինտակտ դիլատացիայի և առանձնացման կամ հյուսվածքահատման միջոցով։ Հյուսվածքահատման մեթոդը բավականին նման է կեսարյան հատմանը, կատարվում է ընդհանուր անզգայացման տակ՝ հղիության ուշ ժամկետներում[64]։

Առաջին եռամսյակի ընթացքում պրոցեդուրան մեծ մասամբ կատարվում է տեղային անզգայացմամբ, այնինչ, երկրորդ եռամսյակում խորը սեդացիայի և ընդհանուր անզգայացման պահանջ կարող է առաջանալ[65]։

Հղիության ընդհատում ծննդաբերության դրդման եղանակով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ մեթոդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին ժամանակներում ավանդական բժշկության մեջ մեծ կիրառում ունեին մի շարք խոտաբույսեր, որոնք կիրառվում էին հղիության արհեստական ընդհատման համար։ Դրանցին են մեղվամուշկը, անանուխը, սև ագռավագին և այլևս գոյություն չունեցող սիլֆիումը[66]։

1978թ-ին Կոլորադոյում մեկ կին մահացել է, իսկ մեկ ուրիշը ծանր վնասվել, երբ փորձել են հղիության արհեստական ընդհատում կատարել՝ օգտագործելով անանուխի յուղը[67]։ Նպանատիպ խոտաբույսերի օգտագործումը երաշխավորված չէ բժիշկների կողմից,քանի որ սրանք բացի իրենց ուղղակի ազդեցությունից թողնում են նաև լետալ կողմնակի էֆեկտներ, ինչպին է պոլիօրգանային անբավարարությունը[68]։

Երբեմն որովայնին վնասվածք հասցնելով նույնպես հնարավոր է կատարել հղիության արհեստական ընդհատում։ Եթե վնասվածը բավականին ծանր է, այն կարող է պատճառ դառնալ ներքին վնասվածքների՝ առանց վիժման արդյունքի[69]։ Հարավարևելյան Ասիայում վիժումը կատարում են հնուց եկած ավանդական մերսումների միջոցով[70]։ Կամբոջայում գտնվող Անկգոր Վաթի տաճարը զարդարող քանդակներից մեկը պատկերում է դևին, որը անդրաշխարհ ժամանած կնոջը հղիության արհեստական ընդհատում է կատարում[70]։

Ոչ հուսալի հայտնի մեթոդներից է նաև միզոպրոստոլի չարաշահումը և ոչ վիրաբուժական միջամտությունները, ինչիպիք են հյուսող ասեղների և կտորների տեղադրումը արգանդի մեջ։ Այս մեթոդների միջոցով ընդհատված հղիությունը կոչվում է մակածված վիժում, և դրանք հազվադեպ են կիրառվում այն երկրներում, որտեղ վիրաբուժական եղանակով հղիության արհեստական ընդհատումն օրենքով թույլատրելի է և հասանելի[71]։

Անվտանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջության ռիսկերը կախված են նրանից, թե ինչքանով է անվտանգ կատարված միջամտությունը։ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը վտանգավոր է համարում բոլոր այն աբորտները, որոնք կատարվում են ոչ բավարար գիտելիքներին տիրապետող անհատների կողմից, ոչ հուսալի սարքավորումներով և վատ սանիտարահիգիենիկ պայմաններ ունեցող հաստատություններում[72]։

Աբորտի գովազդ Հարավային Աֆրիկայում

Զարգացած երկրներում կատարվող օրինական աբորտները բժշկության ամենաապահով միջամտությունների շարքին են դասվում[7][73]։ Միացյալ Նահանգներում մայրական մահացության ռիկսի հավանականությունը հավասար է 0.7-ի 100.000 միջամտությունների ընթացքում[74], աբորտը 13 անգամ ավելի ապահով է, քան մանկածնությունը (մայրական մահացությունը հավասար է 8.8-ի 100.000-ի դեպքում)[75][76]։ 2000-2009 թթ. աբորտի արդյունքում մահացության մակարդակն ավելի ցածր է եղել, քան պլաստիկ վիրաբուժության ոլորտում[77]։

Աբորտ կախյալ մահացության ռիսկը գեստացիոն տարիքի հետ ավելի է մեծանում, բայց այն ավելի ցածր է, քան 21-րդ գեստացիոն շաբաթում ծննդաբերության դեպքում[78][79][80]։ Ամբուլատոր աբորտը անվտանգ և էֆեկտիվ է ինչպես գեստացիոն 57-63 օրերի ընթացքում, այնպես էլ՝ 64-70 օրերի ընթացքում[81]։ Դեղորայքային աբորտը անվտանգ և էֆեկտիվ է մինչև գեստացիոն 6-րդ շաբաթը[82]։

Վակուումային արտածծումը՝ առաջին եռամսյակի ընթացքում, վիրաբուժական աբորտի ամենաանվտանգ մեթոդն է, և կարող է կատարվել բժշկական հիմնարկներում և հիվանդանոցներում։ Բարդությունները, որոնք հազվադեպ են, կարող են լինել արգանդային արյունահոսությունը, կոնքային շրջանի ինֆեկցիան և բեղմնավորման արգասիքները, և պահանջել այլ միջամտություններ դրանք վերացնելու համար[83]։

Միացյալ Նահագներում ինֆեկցիաները աբորտ-կախյալ մահացության մեկ երրորդն մասն են կազմում[84]։ Վակուումային ասպիրացիոն մեթոդի կիրառման դեպքում առաջին եռամսյակի ընթացքում բարդությունների հանդիպման հաճախականությունը կախված չէ, թե որտեղ է այն կատարվել. հոսպիտալում, վիրաբուժական կենտրոնում, թե գրասենյակում[85]։ Դոքսիցիկլինը կամ մետրոնիդազոլը համարվում են կանխարգելիչ հակաբիոտիկներ և նշանակվում են մինչև միջամտությունը[86], քանի որ դրանք իջեցնում են հետվիրահատական ինֆեկցիաների ռիկսը[65][87]։

Ձախողված միջամտությունների ցուցանիշը, մեծ մասամբ կախված չէ նրանից, թե աբորտն ում կողմից է կատարվել. բժշկի թե միջին պրակտիկայի անձնակազմի կողմից[88]։

Երկրորդ եռամսյակում կատարված աբորտների բարդությունները նման են առաջին եռամսյակի հետվիրահատական բարդություններին և կախված են նրանից, թե ինչ մեթոդ է ընտրված եղել։ Երկրորդ եռամսյակում կատարվող աբորտները հիմնականում լավ տանելի են[89]։

Առաջին եռամսյակում՝ մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը, էֆեկտիվության և անվտանգության փոքրիկ տարբերություն կա դեղորայքային (երբ կիրառվում է միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի կոմբինացիան) և վիրաբուժական միջամտության (վակուումային ասպիրացիա) միջև[52]։ Դեղորայքային աբորտը, երբ կիրառվում է միայն պրոստագլանդինի անալոգ միզոպրոստոլը, քիչ էֆեկտիվ է և ավելի ցավոտ քան միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի կոմբինացված տարբերակը կամ վիրաբուժական աբորտը[90][91]։

Աբորտի կանխատեսելի ռիսկերին առաջին հերթին անդրադառնում են հակաաբորտային խմբերը[92][93], սակայն որին չի բավարարում գիտական ապացույցը[93]։ Օրինակ, մակածված աբորտի և կրծքագեղձի քաղցկեղի միջև եղած կապը մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է։ Ավագ բժշկական և գիտական մարմինները եզրակացրել են, որ աբորտը կրծքագեղձի քաղցկեղի չի հանգեցնում[94]։

Անցյալում, անգամ անօրինական լինելու փաստը չէր վկայում այն մասին, որ աբորտը վտանգավոր է։ Միացյալ Նահանգների պատմաբան Լինդա Գորդոնի մեջբերումներից. «Իրականում, անօրինական աբորտները այս երկրում բավական տվապորիչ անվտանգ ցուցանիշներ ունեն»[95]։

Մարդկանց մեծ մասի կողմից, որոնք մտահոգված էին աբորտով և պետքական քաղաքականությամբ, ստեղծվել էր մի միֆ, ըստ որի, մինչև աբորտի օրինականացումը, այն կատարողները կեղտոտ և վտանգավոր մսագործներ են։ Պատմական արձանագրությունները չեն հաստատում այդ փաստը[96]։

Ջերոմ Բեյթսը և Էդվարդ Զավացկին իրենց աշխատանքներում ներկայացրել են մի ապօրինի աբորտ իրականացնողի մասին, ով 20-րդ դարի սկզբներում ապրում էր Միացյալ Նահանգներում և հաջողությամբ իրականանցրել էր 13,844 աբորտ առանց մահացու ելքի[97]։

1870 թվականներին Նյու Յորքում հանրահայտ աբորտ կատարող մանկաբարձուհի Մադամ Ռեսթելլը (Աննա Լոհման), ինչպես հայտնի է, ավելի քիչ կանանց է կորցրել իր 100,000 այցելուների թվում[98], որը նշանակում է, որ մահացության ռիսկը աբորտների արդյունքում ավելի ցածր է եղել, քան մանկածնության։

1936 թվակականին մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի հայտնի պրոֆեսսոր Ֆրեդերիկ Թաուսիգը նշել է, որ տարիների ընթացքում Միացյալ Նահանգներում ապօրինիության պատճառով մահացության բարձր մակարդակի պատճառ է.

«Նախորդող 50 տարիների ընթացքում ամեն տասնամակ արգանդի պերֆորացիայի պատահարների շատացումը, քանի որ, առաջին հերթին գործիքային միջամտություններով կատարվող աբորտներն են շատացել, երկրորդ՝ այն կատարող բժիշկների քանակն է բարձրացել, և երրորդ՝ արգանդը մաքրելիս մատների օգտագործման փոխարեն գործիքների օգտագործման նկատմամբ տենդենցը»[99]։

Մտավոր առողջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայիս հետազոտությունները ոչ մի կապ չեն գտել մտավոր առողջության[11][100] և մակածված աբորտների միջև ի տարբերություն ոչ ցանկալի հղիության[101]։ Ամերիկյան Հոգեբանական Ասոցիացիայի տվյալներով եզրակացվել է, որ կանանց առաջին աբորտը սպառնալիք չի հանդիսանում մտավոր առողջության համար, երբ այն կատարվում է առաջին եռամսյակի ընթացքում, և այդպիսի կանանց մոտ մտավոր առողջության խնդիրներ առաջանալու հավանականությունն այնքան էլ մեծ չէ, որքան որ կարող է հանդիպել այն կանանց մոտ, ովքեր ոչ ցանկալի հղիությունը պահպանում են. երկրորդ աբորտի արդյուքնում մտավոր առողջության ելքը այնքան էլ հուսալի չէ[101][102]։ Այնինչ, ավելի հին տվյալները վկայում են, որ աբորտը հանդիսանում է ռիսկի գործոն հոգեբանական խնդիրների համար[103], սակայն, նրանք կոնկտրետ ստուգիչ խմբեր չեն օգտագործել հետազոտությունների ժամանակ[104]։

Չնայած նրան, որ որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս մտավոր առողջության բացասական արդյունքներ այն կանանց մոտ,ովքեր առաջին եռամսյակից հետո դիմել են աբորտի պտղի զարգացման անոմալիաների դեպքում[105], հարկավոր են ավելի մեծածավալ աշխատանքներ հստակ եզրակացություններ կազմելու համար[106]։

Հակաաբորտային փաստաբանները առաջարկեցին «հետաբորտային սինդրոմ» տերմինը, որը նկարագրում է կնոջ վիճակի վրա ազդող բացասական հոգեբանական էֆեկտները աբորտից հետո, սակայն Միացյալ Նահանգներում այդ տերմինը չճանաչվեց բժշկական կամ հոգեբանական մասնագետների կողմից[107]։

Վտանգավոր աբորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պաստառ 1925թ., զգուշացում հղիության արհեստական ընդհատում կատարող մանկաբարձուհիներին: Գրվածքի թարգմանությունը. «Հղիության արհեստական ընդհատումը, որը կատարվում է վերապատրաստված կամ ինքնուսուց մանկաբարձուհիների կողմից, կարող է ոչ միայն վնասել կնոջը, այլ նաև մահվան պատճառ դառնալ:»

Կանայք, ովքեր ցանկանում են ընդհատել իրենց հղիությունը, երբեմն դիմում են վտանգավոր մեթոդների, մասնավորապես, երբ օրինական ճանապարհով աբորտին հասնելը դանռում է անհնար։ Նրանք դա կարող են կատարել ինքնուրույն, կամ դիմել մեկին, ով չունի պատշաճ բժշկական հմտություններ։ Հենց այս քայլերն էլ ծանր բարդությունների առաջացման միտում ունեն, ինչպիսիք են՝ թերի աբորտը, սեպսիսը, արյունահոսությունները կամ ներքին օրգանների վնասվածքները[108]։

Ամբողջ աշխարհում կանանց մահացության ամենահաճախ հանդիպող պատճառներից մեկը հենց վտանգավոր աբորտն է։ Չնայած նրան, որ տվյալներն այդքան էլ հստակ չեն, տարեկան կատարվում է մոտ 20 միլիոն աբորտ, որից 97%-ը՝ զարգացող երկրներու։ Ոչ հուսալի աբորտը կարող է միլիոնավոր վնասվածքների պատճառ հադնիսանալ[109]։ Կախված մեթոդից՝ մահացության ցուցանիշները տարբեր են, և նախորդ տասնամյակում տատանվում են 37,000-ից մինչև 70,000-ը[110][111], ոչ հուսալի աբորտների արդյունքում կանանց մահացության թիվը կազմում է ընդհանուր մայրական մահացության շուրջ 13%-ը[112]։

Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը վկայում է, որ մահացության ցուցանիշները նվազել են 1990-ականներից սկսած[113]։

2012 թվականին Դուբլինի Դեկլարացիայի կողմից ստորագրված հռչակագրում նշվում է, որ «աբորտի արգելումը ոչ մի կերպ չի ազդում հղի կանանց օպտիմակ խնամքի հասանելիության վրա»[114]։

Ներկայումս հանրային առողջության կազմակերպությունները նախաձեռնում են բուժանձնակազմի վերապատրաստումներ, փորձում են նպաստել աբորտների օրինականացմանը, ապահովում վերարտադրողական առողջության ծառայությունների հասանելիությունը՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել ոչ հուսալի աբորտների քանակը[115]։

Հիմնականում աբորտրների իրավական դիրքորոշումով է պայմանավորված, դրանք կարվեն հուսալի ճանապարհներով թե ոչ։ Այն երկրներում, որտեղ աբորտը ոչ միշտ է հասանելի հանրությանը, ավելի մեծ ցուցանիշներ են գրանցված համեմատած այն երկրների, որտեղ աբորտը օրինական է և հասանելի[110][116][117][118][119][120]։

Օրինակ՝ 1996 թ-ին աբորտի օրինականացումը Հարավային Աֆրիկայում անմիջապես իր դրական ազդեցությունը թողեց աբորտով պայմանավորված բարդությունների հանդիպման հաճախականության վրա[121]՝ իջեցնելով այն ավելի քան 90%-ով[122]։ Աբորտի օրինականացմամբ պայմանավորված՝ մայրական մահացության մակարդակի նմանատիպ իջեցում է նկատվել այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Ռումինիան և Նեպալը[123]։

2011 թվականի հետազոտությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ Միացյալ Նահանգներում, որոշ նահանգների աբորտների իրականացման դեմ օրենքները կորելացվում են այդ նահանգներում կատարվող աբորտների ցածր ցուցանիշների հետ[124]։ Տվյալները, իհարկե, բոլոր նահանգների ցուցանիշներին չեն համապատասխանում[125]։

Բացի դրանից, էֆեկտիվ հակաբեղմնավորիչներ բացակայությունը նույնպես ոչ հուսալի աբորտների պատճառ է հադնիսանում։ Հաստատվել է, որ ոչ հուսալի աբորտների քանակը կարելի է կրճատել 75%-ով, եթե ընտանիքի պլանավորման և մոր առողջության պահպանման ժամանակակից ծառայությունները հասանելի լինեն ամբողջ աշխարհով մեկ[126]։

Սակայն, այս տվյալները բացարձակ ճշգրիտ չեն կարող լինել, քանի որ իրավիճակները կարող են տարբեր կերպ մեկնաբանված լինել մասնագետների կողմից. օրինակ՝ ինքնաբեր վիժում կամ ուշացած-կասեցված մենստրուացիա[127][128]։

Աշխարհում կանանց 40%-ին է հասանելի թերապևտիկ և էլեկտիվ աբորտը գեստացիոն տարիքի սահմաններում[129], մինչդեռ լրացուցիչ 35%-ն էլ ունի այդ հնարավորությունը, եթե նրանք համապատասխանում են որոշակի ֆիզիկական, մտավոր կամ սոցիալական չափանիշներին[130]:Մինչ մայրական մահացության մակարդակը քչանում է հուսալի աբորտներից, ոչ հուսալի աբորտների դեպքում արձանագրվել է 70.000 մահ և 5 միլիոն հաշմանդամության դեպք մեկ տարվա ընթացքում[110]։ Երկրորդային անպտղությունը, որի պատճառն է ոչ հուսալի աբորտը, հանդիպում է մոտ 24 միլիոն կանանց շրջանում[118]։ Ոչ հուսալի աբորտների ցուցանիշը աճել է 44%-ից մինչև 49% 1995-2008 թվականների ընթացքում[116]։ Միայն ընտանիքի պլանավորման նախատեսմամբ, կրթական մակարդակի բարձրացմամբ և առողջապահական համակարգի բարելավմամբ է հնարավոր տվյալ երևույթների ցուցանիշները հասցնել նվազագույնի[131]։

Կենդանի ծնունդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած, որ այն շատ քիչ է հանդիպում, կանայք, ովքեր կատարում են վիրաբուժական աբորտ 18-րդ գեստացիոն շաբաթից հետո, երբեմն ծննդաբերում են պտուղ, որը կարող է որոշ ժամանակ գոյատևել[132][133][134]։ 22-րդ շաբաթից հետո պտուղն ավելի երկար կարող է ապրել[135]։

Եթե բուժանձնակազմը կյանքի նշաններ է հայտնաբերում, նրանք պետք է օգնություն ցուցաբերեն՝ անհետաձգելի բժշկական օգնություն, եթե պտուղը ապրելու մեծ շանսեր ունի, և պալիատիվ, եթե շանսեր չկան[136][137][138]։ Այս ամենից խուսափելու համար, եթե աբորտը կարատվում է 20-21-րդ շաբաթից հետո, խորհուրդ է տրվում սպանել պտղին նախքան աբորտը[139][140][141][142][143]։

Միացյալ Նահանգներում 1999-2013 թվականների ընթացքում Հիվանդությունների Կառավարման և Կանխարգելման Կենտրոնը գրանցել է նորածինների այդիսի մահվան 531 դեպք[144]. մոտավորապես 4-ը 100,000 աբորտի արդյուքնում[145]։

Պատահար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունի պատահարների գնահատման երկու մեթոդ

  • Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշ – 1000 կանանց դեպքում կատարված աբորտների թիվը 15-44 տարեկան միջակայքում
  • Հղիության արհեստական ընդհատման տոկոսային հարաբերություն – 100 հղիությունների ելքում կատարված աբորտների թիվը

Շատ վայրերում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրինական չէ կամ անընդունելի հասարակության կողմից, բժշկական հաշվետվություններն այդքան էլ հուսալի չեն[117]։ Այդ պատճառով պատահարների գնահատումը պետք է կատարվի առանց ստանդարտ սխալի որոշման[116]։

Վերջին տարիներում արհեստական վիժման դեպքերի պատահարները կայուն թիվ են ներկայացնում. 2003թ-ին իրականացվել է 41.6 միլիոն աբորտ և 43.8 միլիոն՝ 2008թ-ին[116]։ Ամբողջ աշխարհով մեկ հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշը 28 է 1000 կանանց դեպքում, չնայած զարգացած երկրներում այն 24 է 1000-ի դեպքում և 29՝ զարգացող երկրներում[116]։

2012թ-ին կատարված նույն հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ 2008թ-ին տոկոսային հարաբերությունը ամբողջ աշխարհում կազմում է 21%, զարգացած երկրներում՝ 26%, իսկ զարգացող երկրներում՝ 20%[116]:

Այն երկրներում, որտեղ արհեստական ընդհատումն ունի օրենքով որոշակի սահմանափակումներ, պատահարների ցուցանիշները բավականին նման են, և, նույն կերպ, օրենքով թույլատրելի երկրներում դիտվում են նմանատիպ ցուցանիշներ։

Սակայն, արհեստական ընդհատման օրենքով սահմանափակումը ուղղակի կապի մեջ է ոչ հուսալի կատարված աբորտների տոկոսային թվի աճի հետ[129][146]։ Զարգացող երկրներում վտանգավոր աբորտների ցուցանիշները մասամբ վերագրվում են հակաբեղմնավորիչների հասանելիությանը։ Ըստ Գուտտմախերի Ինստիտուտի տվյալների՝ ամբողջ աշխարհում հակաբեղմնավորիչների հասանելիության շնորհիվ արհեստական աբորտների և դրանց հետևանքով մահվան դեպքերի ավելի քիչ ցուցանիշներ են գրանցվում, համապատասխանաբար՝ տարեկան 14.5 միլիոնով և 38.000-ով ավելի քիչ դեպք[147]։

Աշխարհում օրինական աբորտների ցուցանիշները բավականին տարբեր են։ Ըստ 2008թ-ի Գուտտմախերի Ինստիտուտի կատարած հետազոտությունների՝ պարզ է դարձել, որ ցուցանիշը 7 է 1000 կնոջ դեպքում Գերմանիայում և Շվեյցարիայում, 30՝ Էստոնիայում։ Հղիությունների տոկոսային մասնաբաժինը, որոնք ավարտվել են արհեստական ընդհանտումով, տատանվում են 10%-ից (Իսրայել,Նիդեռլանդներ և Շվեյցարիա) 30%-ի (Էստոնիա) սահմաններում, չնայած, որ այն կարող էր լինել այնքան բարձր, ինչքան որ Հունգարիայում և Ռումինիայում է՝ 36%, որոնց վիճակագրությունները թերի են հաշվվել[148][149]։ Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշը նաև կարող է արտահայտված լինել որպես կնոջ ռեպրոդուկտիվ տարիքի ընթացքում կատարված աբորտների թվաբանական միջին, որն ընդունված է անվանել աբորտի ամբողջական ցուցանիշ։

Գեստացիոն տարիք և մեթոդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշները նաև փոխվում են՝ կախված նրանից, թե հղիությունը որ փուլում է, և, թե ինչ եղանակով է այն կատարվել։ Ըստ 2003 թվականի Հիվանդությունների Վերահսկողության և Կանխարգելման Կենտրոնի՝ Միացյալ Նահանգներում հղիության արհեստական ընդհատման 26%-ի դեպքում ընդհատումը կատարվել է գեստացիոն 6-րդ շաբաթը չլրացած, 18%-տ՝ 7-րդ շաբաթում, 15%-ը 8-րդ շաբաթում, 18%-ը՝ 9-10-րդ շաբաթների ընթացքում, 9.7%-ը՝ 11-12 շաբաթականում, 6.2%-ը 13-15 շաբաթականում, 4.1%-ը 16-20 շաբաթականում, 1.4%-ը 21 շաբաթականից հետո։

Նպատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանայք դիմում են արհեստական աբորտի տարբեր պատճառներով։ Դրանք զանազան են ողջ աշխարհում։ Հիմնական պատճառները, այնուամենայնիվ, հետևյալներն են․

Անձնական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբորտի դիմելու անձնական պատճառներն ամենատարածվածն են։ Կանայք երբեմն հետաձգում են երեխա ունենալու ավելի հարմար ժամանակի, քանի որ ներկայում չունեն բավականաչափ ֆինանսական կարողություն ու ռեսուրսներ, կամ էլ եղածը կարողանում է բավանակացնել միայն առկա երեխայի/երեխաների վրա։ Տարածված պատճառներ են նաև ծնողների երիտասարդ տարիքը, երեխա մեծացնելու անկարողությունը, անաշխատունակությունը, ընտանետակն բռնությունը, ուսումը շարունակելը, կարիերա ստեղծելը կամ պարզապես երեխա ունենալու ցանկության բացակայությունը[150]։ Հավելյալ պատճառ կարող է լինել նաև այն, որ կինը չի կարողանում իրեն պատկերացնել մոր դերում բարեկամի կամ այլ անձի կողմից բռնության ենթարկված լինելու հետևանքով[151][152]։

Սոցիալական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբեմն աբորտը սոցիալական ճնշման արդյունք է․ կինը կատարում է հղիության արհեստական ընդհատում սեռով, ռասսայով պայմանավորված[153]։ Սոցիալական պատճառների շարքում է նաև այն հանգամանքը, որ կանայք հղիանում են երիտասարդ տարիքում և երբեմն դառնում միայնակ մայրեր։ Այդ վախից կինը կարող է կատարել աբորտ։ Բնակչության թիվը կարգավորելու կամ ղեկավարելու ջանքերը աբորտի մեկ այլ սոցիալական պատճառ է. օրինակ՝ Չինաստանում մեկ երեխայի քաղաքականությունը, որի արդյունքում չինացի զույգերը մեկ երեխայից ավելի չպետք է ունենային հակառակ դեպքում նրանք օրենքով կպատժվեին՝ վճարելով տուգանք։ Այս գործոնները երբեմն կարող են հասցնել հարկադրական աբորտի[153]։

Մոր և պտղի առողջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի 27 երկրներում կատարված հարցումները ցույց են տվել, որ աբորտի դիմող կանանց մի մասի համար պատճառ է եղել նաև իրենց առողջությունը[154][155]։

Քաղցկեղ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության ընթացքում քաղցկեղի առաջացման ցուցանիշը 0.02-1% է, և շատ դեպքերում, մոր ուռուցքը պատճառ է հանդիսանում աբորտի՝ մոր կյանքը պաշտպանելու համար, կամ, երբ հենց բուժումը կարող է պտղին անմիջական վնաս հասցնել։ Սա մասամբ ճշմարիտ է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի համար. ամենահաճախ հանդիպող տեսակը, որն առաջանում է ամեն 2.000-13.000 հղիություններից 1-ի ժամանակ, և որի բուժման նախաձեռնությունը համատեղելի չէ պտղի կյանքի պահպանման հետ։ Պարանոցի քաղցկեղը շատ վաղ փուլում կարող է բուժվել ռադիկալ հիստերեկտոմիայի և կոնքային ավշային հանգույցների հեռացման միջոցով, ճառագայթային թերապիայով, կամ երկուսի համակցմամբ, մինչդեռ քաղցկեղի ուշ փուլերում բուժումը ճառագայթային մեթոդով է։ Զուգահեռ կարող է կատարվել նաև քիմիաթերապիա։ Միայն քիմիաթերապիայի իրառումը բարձրացնում է տերատոգեն էֆեկտների ռիկսը 7.5-17%-ով։ Ավելի քան 40 Gy ճառագայթումով բուժումը սովորաբար հանգեցնում է ինքնաբեր վիժման։ Առաջին եռամսյակում օգտագործվող ավելի ցածր դոզաները, մասնավորապես զարգացման 8-15 շաբաթների ընթացքում, կարող են հանգեցնել մտավոր հետամնացության կամ միկրոցեֆալիայի, իսկ ավելի ուշ՝ ներարգանդային աճի դանդաղեցման և պտղի քաշի նվազման։

Ծննդաբերությունը հենց մոր համար ռիսկ է հանդիսանում։ Հեշտոցային ծծնդաբերությունը կարող է հանգեցնել նեոպլաստիկ բջիջների անցմանը ավշանոթային ուղիներ, արյունահոսության, արգանդի պարանոցի պատռման, մինչդեռ որովայնային ծննդաբերությունըը կարող է հետաձգել ոչ վիրահատական բուժման նախաձեռնումը[156]։

Պատմություն և կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռ վաղ ժամանակներից սկսած կան ապացույցներ,որ հղիությունն ընդհատելու բազմաթիվ եղանակներ են եղել՝ ներառյալ վիժում առաջացնող բույսերի կիրառությունը, սուր գործիքների օգտագործումը, որովայնի վրա ճնշում գործադրելը և շատ այլ մեթոդներ[157]։

Արհեստական վիժումների ամենավաղ արտացոլումը արվեստի մեջ կարելի է գտնել Անգկոր Վաթ ռելիեֆի վրա։ Հինդու և բուդիստական մշակույթներում կարելի է գնտել քանդակների շարք, որտեղ պատկերված է դատաստանը՝ մահից հետո, այդտեղ տեղ է գտել նաև որովայնային վիժման մեթոդը

Քանդակ Անկգոր Վաթում, Կամբոջա, 1150թ., պատկերված է դև, որը պատռելով հղի կնոջ որովայնը, կատարում է աբորտ[70][158]:

Կան բժշկագետներ և արհեստական վիժման օպոնենտներ, որոնք պնդում են,որ Հիպոկրատի երդումը արգելում էր հնագույն ժամանակների հույն վիրաբույժներին արհեստական վիժումների պրակտիկայով զբաղվել, այլ գիտնականներ համաձայն չեն այս մեկնաբանության հետ և պնդում են, որ Հիպոկրատական Կորպուսի տեքստերը, երդմանը զուգընթաց, պարունակում են նաև արհեստական վիժման տարբեր եղանակների նկարագրությունը։

Վիրաբույժ Սկրիբոնիուս Լարգուսը մ.թ. 43-ին գրում է, որ Հիպոկրատի Երդումը արգելում է հղիության արհեստական ընդհատումը, նույնը նշում է Սորանուսը, չնայած, ակնհայտորեն, ոչ բոլոր բժիշկներն էին այդ ժամանակներում դրան ենթարկվում։

Ըստ Սորանուսի՝ մ.թ. առաջին կամ երկրորդ դարում գրված «Գինեկոլոգիա» աշխատության՝ բժշկական գործունեություն ծավալող մարդկանցց մի մասն արգելում էր հղիության արհեստական վիժում առաջացնող բոլոր միջոցների կիրառությունը, ինչպես դա պահանջում էր Հիպոկրատի երդումը, իսկ մյուս մասը, որոնց պատկանում էր նաև ինքը, պատրաստ էր իրականացնել հղիության արհեստական ընդհատում, բայց միայն եթե դա արվում էր հանուն մոր առողջության։

Սելեկտիվ աբորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբեմն հղիությունն արհեստականորեն ընդհատվում է, քանի որ պտուղը տարբեր պատճառներով ցանկալի չէ կամ արգանդում մի քանի պտուղ է ձևավորվել։ Սելեկտիվ աբորտը լինում է 3 տեսակի․

  • Սեռով պայմանավորված աբորտ
  • Գեներով պայմանավորված աբորտ
  • Սելեկտիվ «կրճատում»

Սեռով պայմանավորված աբորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեռով պայմանավորված աբորտը հղիությունը դադարեցնելու տեսակ է՝ հիմնվելով նորածնի կանխատեսված սեռի վրա։ Կանանց պտղի սելեկտիվ աբորտը ամենատարածվածն է, երբ տղա երեխաները ավելի են կարևորվում, քան աղջիկ երեխաները, հատկապես Արևելյան Ասիայի և Հարավային Ասիայի մասերում (մասնավորապես, այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը, Հնդկաստանը և Պակիստանը), ինչպես նաև Կովկասում, Արևմտյան Բալկաններում, իսկ ավելի քիչ չափով ՝ Հյուսիսային Ամերիկայում[159][160][161]։

Սեռով պայմանավորված աբորտն առաջին անգամ գրանցվել է 1975 թ.-ին[162] և սովորական է դարձել արդեն 1980-ականների վերջին Հարավային Կորեայում և Չինաստանում իսկ շուտով նաև Հնդկաստանում։

Սեռով կատարվող աբորտն ազդում է մարդկանց սեռերի հարաբերակցության վրա[163][164]։ Օրինակ աշխարհի երկու առավել բնակեցված երկրներում՝ Չինաստանում և Հնդկաստանում, գենդերային հարաբերակցություններն անհասավար են։

Սեռով պայմանավորված աբորտին վերաբերող ուսումնասիրությունները և զեկույցները հիմնականում վիճակագրական են. ենթադրում է, որ սեռերի քանակի հարաբերակցությունը ծննդյան շրջանում տարածաշրջանային բնակչության համար սեռական սեռով պայամանվորված աբորտի ցուցանիշ է։ Սակայն այս ենթադրությունը հարցականի տակ է դրված որոշ գիտնականների կողմից[165]։

Հայաստանում օրենքն արգելում է 12-րդ շաբաթից հետո հղիության արհեստական ընդհատումը առանց որևէ հիմնավոր պատճառի (օր․՝ մոր առողջությունը), քանի որ այդ ժամանակ արդեն հայտնի է դառնում երեխայի սեռը, և արհեստական աբորտը կարող է ընկալվել որպես սեռով պայմանավորված։

Գենետիկայով պայմանավորված աբորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենետիկայի և աբորտների հարցը աբորտի քննարկման և հաշմանդամության իրավունքի շարժման ընդլայնումն է։ Նախածննդյան ախտորոշման ձևերը, ինչպիսիք են ամնիոկենթեզը և ուլտրաձայնային հետազոտությունը, հնարավոր են դարձել պտղի մեջ բնածին խանգարումների առկայությունը հայտանաբերելը նախքան ծննդյան պահը։ Գենետիկայով պայմանավորված աբորտը այն պտղի հեռացումն է, որը նախածննդյան թեստավորման միջոցով հայտնաբերվում է որոշակի մտավոր կամ ֆիզիկական թերություններով[166]։ Նախածննդյան շատ թեստեր այսօր համարվում են սովորական, օրինակ ՝ Դաունի համախտանիշի արյան թեստը։ Կանայք, որոնք կրում են հաշմանդամություն ունեցող պտուղներ, հաճախ կանգնում են խնդրի առաջ՝ վիժել կամ պատրաստվել և լույս աշխարհ բերել հաշմանդամություն ունեցող երեխայի[166]։

Սելեկտիվ «կրճատում»

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սելեկտիվ կրճատումը `բազմակի հղիության ընթացքում պտղերի թվի կրճատման պրակտիկան է, ասենք քառյակի, եռյակի կամ երկվորյակների դեպքում։ Ընթացակարգը կոչվում է նաև բազմաֆետալ հղիության կրճատում[167]։ Այն ամենահաճախը կատարվում է, որպեսզի բազմակի հղիության ընթացքում պտղի քանակը հասցվի անվտանգ թվաքանակի, երբ բազմակի հղիությունը օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների օգտագործման արդյունք է. արդյունքներն ինչպես մոր, այնպես էլ նորածինների համար ընդհանուր առմամբ ավելի վատ կարող են լինել, քան պտղի քանակը[168]։ Այս կարգը օգտագործվում է նաև բազմաթիվ հղիությունների դեպքում, երբ պտղից մեկը ունի լուրջ և անբուժելի հիվանդություն, կամ այն դեպքում, երբ պտուղներից մեկը գտնվում է արգանդի սահմաններից դուրս։ Այս դեպքում այն կոչվում է ընտրովի դադարեցում[168]։

Աբորտի ընթացակարգը նաև ունի ռիսկեր․ օրինակ՝ արյունահոսություն, որը պահանջում է տրանսֆուզիա, արգանդի քայքայում, ընկերքի ծննդի ուշացում, վարակ, վիժում և մեմբրանների նախածննդյան պատռվածք։ Դրանցից յուրաքանչյուրը, սակայն, հազվադեպ է տեղի ունենում[168]։

Սելեկտիվ կրճատումը մշակվել է 1980-ականների կեսերին, քանի որ օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիայի բնագավառում մարդիկ տեղեկացել են բազմաթվ հղիությունների՝ մոր և պտղի համար կրող ռիսկերի մասին։

Քննարկումներ արհեստական աբորտի վերաբերյալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ բազմաթիվ հակասական կարծիքներ կան թե՛ կրոնի, թե՛ բարոյականության, թե՛ օրենքի տեսանկյունից։ Քննարկումների և բանավեճերի արդյունքում երկու ուղղություն է ձևավորվել՝ պրո-չոյս (անգլ․՝ pro-choice) կամ ընտրության իրավունքի կողմնակից և պրո-լայֆ (անգլ․՝ pro-life) կամ հակաաբորտ՝ կյանքի կողմնակից[169]։ Յուրաքանչյուր դեպքում, տարբեր արդյունքներ ունենալով՝ կողմնակիցները ձգտում են ազդել հանրային կարծիքի վրա և իրավաբանական աջակցություն ստանալ իրենց դիրքի համար։

Շատերի համար աբորտը, ըստ էության, բարոյական խնդիր է, որը վերաբերում է մարդ էակի ստեղծմանը, պտղի իրավունքներին և կնոջ իրավունքներին սեփական մարմնի նկատմամբ։ Տարաձայնությունները որոշ երկրներում ստացել են քաղաքական և իրավական երանգ։ Ընդ որում, աբորտների դեմ պայքարի կողմնակիցները ձգտում են ընդունել, պահպանել և ընդարձակել հակաբեղմնավորման մասին օրենքները, մինչդեռ հղիության արհեստական ընդհատման պաշտպանները փորձում են վերացնել կամ թեթևացնել նման օրենքները, կամ օրինացնել աբորտը տվյալ երկրում։ Աբորտի մասին օրենքները զգալիորեն տարբերվում են տարբեր երկրներում։ Ապահով աբորտի հնարավորությունը նույնպես տարբեր է ողջ աշխարհում։

Պրո-լայֆ կամ հակաաբորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբորտի դեմ ուղղված շարժումներն անվանում են պրո-լայֆ։ Աբորտի քննարկումների մյուս կողմը ներկայացնում են երևույթի «հակառակորդները»։ Նրանք հիմնականում պայքարում են հղիության արհեստական ընդհատման նկատմամբ սահմանափակումներ ունենալու համար և կամ օրենքով արգելելու համար։ Շատ աբորտային շարժումներ սկսվել են որպես հակափաստարկ՝ ի պատասխան ընտրովի աբորտների օրինականացման։

Պրո-չոյս կամ աբորտի իրավունք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության արհեստական ընդհատումների կողմնակիցները, որոնք ստացել են պրո-չոյս անվանումը, պաշտպանում են աբորտի ծառայությունների օրինական հասանելիությունը։

Հղիության արհեստական ընդհատման հարցը շարունակում է մնալ բաժանարար հանրային կյանքում։ Խոսքն օրինական հղիության արհեստական ընդհատումների ազատականացման կամ սահմանափակման մասին է։ Աբորտի իրավունքի կողմնակիցները, սակայն, ևս բաժանվում են տարբեր խմբերի՝ ըստ իրենց տեսակետների, ինչպես օրինակ՝ հղիության արհեստական ընդհատման ծառայությունների կամ հղիության տարբեր ժամանակահատվածների հանգամանքների մասին։

Հղիության արհեստական ընդհատման կողմ մարդկանց հանդեպ կիրառվող բռնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի շարք դեպքերում հղիության արհեստական ընդհատում տրամադրող մարդիկ և այն կենտրոնները, որտեղ դրանք իրականացվում են, ենթարկվել են բռնության տարբեր դրսևորումներին՝ ներառյալ սպանություն, սպանության փորձ, առևանգում, դանակահարում, հարձակում, հրկիզում և ռմբակոծություն։ Այսպիսի բռնությունը կառավարական և գիտական աղբյուրներում դասակարգվում է որպես ահաբեկչություն[170][171]։ Արհեստական վիժմանը դեմ մարդկանց շատ փոքր թիվն է դիմում բռնության։

Միացյալ Նահանգներում սպանվել է հղիության արհեստական ընդհատում կատարող 4 բժիշկ՝ Դեյվիդ Գաննը (1993), Ջոն Բրիտոնը (1994), Բարնեթ Սլեպիանը (1998) և Ջորջ Թրիլլերը (2009)։ Միացյալ Նահանգներում և Ավստրալիայում սպանվել են նաև բժշկական անձնակազմից այլ մարդիկ՝ ընդունարանի աշխատողներ և անվտանգության աշխատակիցներ, ինչպիսիք են Ջեյմս Բարեթը, Շենոն Լոունին, Լիլ Անն Նիկոլսը և Ռոբերտ Սանդերսոնը։ Միացյալ Նահանգներում և Կանադայում եղել են նաև անձնակազմին ֆիզիկական վնաս հասցնելու (օրինակ՝ Գարսոն Ռոմալիս ) և սպանության փորձեր ևս։ Տեղի են ունեցել ռմբակոծության, հրկիզման, ծծմբաթթվով այրելու, ներխուժումների, վանդալիզմի այլ դրսևորումների հարյուրավոր դեպքեր[172][173]։

Որոշ երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն օրինական է, քայլեր են ձեռնարկվում ընդհատումն իրականացնող կլինիկաներին օրենքի ուժով պաշտպանելու համար։

Սակայն ավելի հաճախ բռնությունը ոչ թե ֆիզիկական է, այլ հոգեբանական

Ժամանակակից օրենքներ հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայիս օրենքները հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ շատ տարբեր են։ Կրոնական, բարոյական և մշակութային գործոնները շարունակում են ազդել աշխարհի տարբեր կողմերում ընդունվող օրենքներին հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ։ Կյանքի իրավունքը, ազատության իրավունքը, անձի անվտանգության իրավունքն ու վերարտադրողական առողջության իրավունքը մարդու իրավունքների ամնեկարևոր խնդիրներն են, որոնք երբեմն հիմք են ստեղծում հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ օրենքների գոյության կամ դրանց բացակայության համար։

Այն իրավական համակարգերում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն օրինական է, կան պահանջներ, որոնց պետք է բավարարել, որպեսզի կինը ստանա անվտանգ, օրինական բուժօգնություն՝ հղիությունն ընդհատելու համար (արհեստական վիժումը, որը կատարվում է առանց հղի կնոջ համաձայնության, կոչվում է ֆետիցիդ)։ Այդ պահանջները սովորաբար կախված են լինում պտղի ժամկետից, և հաճախ վիժման օրինականությունը որոշվում է՝ կախված նրանից, թե որ եռամսյակում է հղիությունը, կամ էլ, ինչպես, օրինակ Միացյալ Նահանգներում, ըստ նրա, թե ինչպես է բժիշկը գնահատում պտղի կենսունակությունը։ Որոշ իրավական համակարգերում պահանջվում է սպասել նախքան միջամտությունը, հետևել պտղի զարգացմանը կամ էլ կապվել ծնողների հետ, թեթ անչափահաս աղջիկ է դիմում հղիության արհեստական ընդհատման[174]։

Այլ համակարգեր կարող են պահանջել, որ կինը, նախքան պտուղը հեռացնելը, ստանա պտղի հոր համաձայնությունը, կամ որպեսզի վիժումն իրականացնողները կնոջն իրազեկեն այն առողջական ռիսկերի մասին, որոնք գործընթացը կարող է ունենալ՝ ներառյալ այնպիսի ռիսկերը, որոնք բժշկական գրականության մեջ չեն նկարագրվովւմ, կամ էլ, որպեսզի մի քանի բժշկական հեղինակություններ վկայեն, որ արհեստական վիժումը բժշկական կամ սոցիալական տեսանկյունից արդարացված է։ Հրատապ իրավիճակներում այս սահմանափակումներից շատերն են շրջանցվում։ Չինաստանում, որը հրաժարվել է մեկ երեխայի քաղաքականությունից[175] և հիմա վարում է երկու երեխայի քաղաքականություն[176][177], երբեմն գործադրել է հարկադրված վիժումների մեթոդը՝ որպես բնակչության վերահսկողության ռազմավարության միջոց[178]։

Այլ իրավական համակարգերում հղիության արհեստական ընդհատումը գրեթե ամբողջությամբ արգելված է։ Շատ համակարգերում, բայց ոչ բոլորի դեպքում, գոյություն ունեն հանգամանքներ, երբ արհեստական վիժումը համարվում է օրինական։ Այդ հանգամանքները համակարգից համակարգ տարբերվում են, բայց դրանցից են, օրինակ, իրավիճակները, երբ հղիությունը բռնաբարության կամ ինցեստի արդյունք է, երբ պտղի զարգացումը կանգնել է, կամ էլ վտանգված է հղի կնոջ մտավոր կամ ֆիզիկական առողջությունը, կամ՝ գոյություն ունեն այնպիսի սոցիալ-տնտեսական նախադրյալներ, որոնք բարդացնում են երեխա ունենալը[130]։

Այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն ամբողջությամբ արգելված է, ինչպիսին է, օրինակ, Նիկարագուան, բժշկական ծառայությունները արձանագրել են մայրերի մահացության թվի աճ, որն ուղղակիորեն և ոչ ուղղակիորեն կապված է հղիության հետ, ինչպես նաև մահվան դեպքեր, որոնց հիմքում բժիշկների՝ դատվելու վախն է, եթե նրանք բուժեն այլ գինեկոլոգիական հրատապ խնդիրներ[179][180]։

Որոշ երկներ, ինչիպիսին Բանգլադեշն է, որոնք պաշտոնապես արգելում են հղիության արհեստական ընդհատումը, նաև աջակցում են այնպիսի կլինիկաների գործունեությանը, որոնք վիժումներ են կատարում՝ թաքցնելով դրանք մենստրուալ հիգիենայի ծառայության տակ[181]։ Սրա համար նաև գոյություն ունի տերմինաբանություն ավանդական բժշկության մեջ[182]։ Այն վայրերում, որտեղ արհեստական վիժումը օրինական չէ կամ էլ խարազանվում է հասարակության կողմից, հղի կանայք բժշկական տուրիզմի միջոցով մեկնում են այն երկրներ, որտեղ նրանք կարող են ընդհատել հղիությունը[183]։ Այն կանայք, ովքեր իրենց չեն կարող թույլ տալ ճամփորդել, դիմում են անօրինական կենտրոններին, որոնք վիժում են իրականացնում, կամ էլ փորձում են ինքնուրույն անել դա[184]։

«Կանայք ալիքների վրա» (Women on Waves) կազմակերպությունը 1999թվականից իրազեկում է մարդկանց դեղորայքային վիժման մասին։ Այս հասարակական կազմակերպությունը շարժական բժշկական կլինիկա է ստեղծել հատուկ կոնտեյների մեջ, որը հնարավոր է տեղափոխել նավերով։ Այս կոնտեյները նավերով ճամփորդում է դեպի երկրներ, որոնք օրենքով սահմանափակում են արհեստական վիժումը։ Քանի որ նավերը գրանցված են Նիդերլանդներում, գերիշխում է նիդերլանդական օրենքը, երբ նավը միջազգային ճամփորդությունների մեջ է։ Նավահանգիստներում կազմակերպությունը անվճար դասընթացներ է տրամադրում, և գտնվելով միջազգային ջրերում՝ բժշկական անձնակազմը իրավաբանորեն կարող է տրամադրել խորհրդատվություն և նշանակել դեղորայքային վիժում առաջացնող միջոցները[185][186][187]:

«Ֆրանսիական Պարբերական տեղահատեր»1845թ. Հունվար, Boston Daily Times-ի կողմից հրատարակված գովազդ

Ֆեմինիստական տեսությունը աբորտի վերաբերյալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեպետ այսօր ֆեմինիզմը բավական դրական արձագանք է տալիս արհեստական աբորտի օրինականացմանը, տարիներ առաջ մի շարք ֆեմինիստներ այլ կարծիքի էին։ Արմատական ֆեմինիստ Սյուզան Բ. Էնթոնին հղիության արհեստական ընդհատումը անվանում էր «երեխաների սպանություն» և դա դիտում էր որպես կանանց և երեխաների շահագործման միջոց[188]։

Իսկ Ալիս Փոլը, որը կազմել է «Իրավունքների հավասարության փոփոխության» սկզբնական տարբերակը, հղիության արհեստական ընդհատումը անվանել է «կանանց գերագույն շահագործում»[188]։

Այսօր այնուամենայնիվ ֆեմինիստական շարժումն ու ֆեմինիստները մեծ մասամբ պրո-չոյսի կողմակիցներ են, և նրանք հաճախ են անդրադարձ կատարում կանանց՝ հղիությամբ և երեխայի խնամքով պայմանավորված ժամանակավոր անաշխատունակ համարվելու իրավունքին։ Ֆեմինիստները ձգտում են կանանց համար հասանելի դարձնել օրինական ճանապարհով աբորտը։

Ֆեմինիստական շարժումը մեծապես հակված է այն հանգամանքին, որ կնոջ մարմինն իրեն է պատկանում, և ինքը պետք է որոշի՝ արդյոք ցանկանում է ունենալ երեխա, թե արհեստական աբորտի դիմի։

Իհարկե, կան նաև պրո-լայֆի կողմնակից ֆեմինիստներ, որոնք կարծում են, որ արհեստական աբորտը կանանց վնասում է ավելի, քան օգուտ է բերում։ Ոմանք նաև այն համարում են գործիք կանանց համար, որ օգտագործում են ըստ իրենց ցանկության՝ հաշվի չառնելով այլ հանգամանքներ։

Այլ կենդանիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնաբեր վիժումը հանդիպում է շատ կենդանիների մոտ։ Օրինակ՝ ոչխարների հետ դա կարող է տեղի ունենալ լարվածության կամ ֆիզիկական ջանք գործադրելու պատճառով, օրինակ՝ դռների միջով բոլորով անցնելու կամ էլ շներից հետապնդվելու պարագայում[189]։ Կովերի դեպքում վիժում կարող է տեղի ունենալ վարակիչ հիվանդությունների պատճառով, ինչպիսիք են բրուցելյոզը կամ կամպիլոբակտերը, սակայն դրանք հնարավոր է վերահսկել պատվաստումների միջոցով[190]։ Սոճու ասեղները կուլ տալը ևս կարող է ինքնաբեր վիժում առաջացնել կովերի պարագայում[191][192]։ Որոշ բույսեր էլ եղջերավորների, ոչխարների և այծերի պտղի մոտ կարող են առաջացնել դեֆորմացիաներ և վիժում[193]։ Ձիերի մոտ պտուղը կարող է հեռանալ օրգանիզմից կամ ներծծվել, եթե այն ունի մահաբեր սպիտակ համախտանիշ (բնածին աղիքային ագանգլիոզ)։ Այն սաղմերը, որոնք հոմոզիգոտ են և կրում են դոմինանտ սպիտակ գենը՝ WW, տեսականորեն կամ հեռանում են օրգանիզմից վիժման միջոցով կամ ներծծվում[194]։ Շնաձկների և սկատերի շատ տեսակների դեպքում հաճախ են պատահում լարվածությամբ պայմանավորված վիժումները[195]։

Շների դեպքում վիժում կարող է առաջացնել վիրուսային վարակը[196]։ Կատուների դեպքում ինքնաբեր վիժում կարող է լինել բազմաթիվ պատճառներով, այդ թվում՝ հորմոնալ դիսբալանսով։ Հղի կատուների դեպքում կիրառում են միաժամանակ արհեստական վիժման և ստերիլիզացման մեթոդները, որպեսզի խուսափեն կատվի անցանկալի ձագերի ծնվելուց[197][198][199]։ Էգ կրծողները կարող են ավարտել սեփական հղիությունը, եթե զգում են անծանոթ արուի հոտ։ Սա կոչվում է Բրյուսի էֆեկտ[200]։

Վիժումը նաև պատահում է կենդանիների մոտ գյուղատնտեսության համատեքստում։ Օրինակ՝ այն զամբիկների դեպքում, որոնց զուգավորումը հաջող չի ընթացել, կամ որոնց տերը գնել է հղի վիճակում՝ առանց դա հասկանալու, կամ էլ որոնց հղի են մեկից ավելի պտղով, հավանական է ինքնաբեր վիժման վտանգը[201]։ Ֆետիցիդ կարող է տեղի ունենալ ձիերի և զեբրաների մոտ, որոնք ենթարկվում են արուների կողմից հալածանքի, կամ էլ որոնց փորձում են բռնի զուգավորել[202][203][204], չնայած սրա հաճախականությունը վայրի բնության մեջ հարցականի տակ է[205]։ Միագույն երկարաքիթ կապիկների արուները կարող են հարձակվել էգերի վրա, և դրա արդյունքում առաջանում է վիժում[206]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ The Johns Hopkins Manual of Gynecology and Obstetrics (4 ed.). Lippincott Williams & Wilkins. 2012. pp. 438–439. ISBN 9781451148015. Archived from the original on September 10, 2017.
  2. ↑ "How many people are affected by or at risk for pregnancy loss or miscarriage?". www.nichd.nih.gov. July 15, 2013. Archived from the original on April 2, 2015. Retrieved March 14, 2015.
  3. ↑ «Abortion (noun)». Oxford Living Dictionaries. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 8-ին. «[mass noun] The deliberate termination of a human pregnancy, most often performed during the first 28 weeks of pregnancy»
  4. ↑ Grimes, DA; Stuart, G (2010). «Abortion jabberwocky: the need for better terminology». Contraception. 81 (2): 93–6. doi:10.1016/j.contraception.2009.09.005. PMID 20103443.
  5. ↑ Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (2011 թ․ նոյեմբերի 9). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane database of systematic reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  6. ↑ Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (2014 թ․ նոյեմբեր). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–479. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  7. ↑ 7,0 7,1 Grimes, DA; Benson, J; Singh, S; Romero, M; Ganatra, B; Okonofua, FE; Shah, IH (2006). «Unsafe abortion: The preventable pandemic» (PDF). The Lancet. 368 (9550): 1908–1919. doi:10.1016/S0140-6736(06)69481-6. PMID 17126724. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 29-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (2011 թ․ նոյեմբերի 9). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  9. ↑ 9,0 9,1 Kapp, N; Whyte, P; Tang, J; Jackson, E; Brahmi, D (2013 թ․ սեպտեմբեր). «A review of evidence for safe abortion care». Contraception. 88 (3): 350–63. doi:10.1016/j.contraception.2012.10.027. PMID 23261233.
  10. ↑ «Abortion - Women's Health Issues». Merck Manuals Consumer Version. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 12-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Lohr, PA; Fjerstad, M; Desilva, U; Lyus, R (2014). «Abortion». BMJ. 348: f7553. doi:10.1136/bmj.f7553.
  12. ↑ Shah, I; Ahman, E (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 16-ին.
  13. ↑ World Health Organization (2012). Safe abortion: technical and policy guidance for health systems (PDF) (2nd ed.). Geneva: World Health Organization. էջ 8. ISBN 9789241548434. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 16-ին.
  14. ↑ Sedgh, Gilda; Bearak, Jonathan; Singh, Susheela; Bankole, Akinrinola; Popinchalk, Anna; Ganatra, Bela; Rossier, Clémentine; Gerdts, Caitlin; Tunçalp, Özge; Johnson, Brooke Ronald; Johnston, Heidi Bart; Alkema, Leontine (2016 թ․ մայիս). «Abortion incidence between 1990 and 2014: global, regional, and subregional levels and trends». The Lancet. 388: 258–67. doi:10.1016/S0140-6736(16)30380-4. PMC 5498988. PMID 27179755.
  15. ↑ «Worldwide, an estimated 25 million unsafe abortions occur each year». World Health Organization. 2017 թ․ սեպտեմբերի 28. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  16. ↑ Sedgh G, Henshaw SK, Singh S, Bankole A, Drescher J (2007 թ․ սեպտեմբեր). «Legal abortion worldwide: incidence and recent trends». International Family Planning Perspectives. 33 (3): 106–116. doi:10.1363/ifpp.33.106.07. PMID 17938093. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Culwell KR, Vekemans M, de Silva U, Hurwitz M (2010 թ․ հուլիս). «Critical gaps in universal access to reproductive health: Contraception and prevention of unsafe abortion». International Journal of Gynecology & Obstetrics. 110: S13–16. doi:10.1016/j.ijgo.2010.04.003. PMID 20451196.
  18. ↑ Paul, M; Lichtenberg, ES; Borgatta, L; Grimes, DA; Stubblefield, PG; Creinin, MD; Joffe, Carole (2009). «1. Abortion and medicine: A sociopolitical history». Management of Unintended and Abnormal Pregnancy (PDF) (1st ed.). Oxford, United Kingdom: John Wiley & Sons, Ltd. ISBN 978-1-4443-1293-5. OL 15895486W. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  19. ↑ Boland, R.; Katzive, L. (2008). «Developments in Laws on Induced Abortion: 1998–2007». International Family Planning Perspectives. 34 (3): 110–120. doi:10.1363/ifpp.34.110.08. PMID 18957353. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  20. ↑ Paola, Adolf; Walker, Robert; LaCivita, Lois (2010). Nixon, Frederick (ed.). Medical ethics and humanities. Sudbury, Mass.: Jones and Bartlett Publishers. էջ 249. ISBN 9780763760632. OL 13764930W. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  21. ↑ Johnstone, Megan-Jane (2009). Bioethics a nursing perspective (5th ed.). Sydney, N.S.W.: Churchill Livingstone/Elsevier. էջ 228. ISBN 9780729578738. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. «Although abortion has been legal in many countries for several decades now, its moral permissibilities continues to be the subject of heated public debate.»
  22. ↑ Pastor Mark Driscoll (2013 թ․ հոկտեմբերի 18). «What do 55 million people have in common?». Fox News. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 2-ին.
  23. ↑ Hansen, Dale (2014 թ․ մարտի 18). «Abortion: Murder, or Medical Procedure?». The Huffington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 2-ին.
  24. ↑ Sifris, Ronli Noa (2013). Reproductive freedom, torture and international human rights: challenging the masculinisation of torture. Hoboken: Taylor & Francis. էջ 3. ISBN 9781135115227. OCLC 869373168. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  25. ↑ Swett, C. (2007). Unsafe abortion : global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003 (5th ed.). World Health Organization. ISBN 9789241596121.
  26. ↑ Annas, George J.; Elias, Sherman (2007). «51. Legal and Ethical Issues in Obstetric Practice». In Gabbe, Steven G.; Niebyl, Jennifer R.; Simpson, Joe Leigh (eds.). Obstetrics: Normal and Problem Pregnancies (5 ed.). Churchill Livingstone. էջ 669. ISBN 978-0-443-06930-7. «A preterm birth is defined as one that occurs before the completion of 37 menstrual weeks of gestation, regardless of birth weight.»
  27. ↑ Stillbirth. Oxford University Press. 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. «birth of a fetus that shows no evidence of life (heartbeat, respiration, or independent movement) at any time later than 24 weeks after conception» {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)
  28. ↑ «7 FAM 1470 Documenting Stillbirth (Fetal Death)». United States Department of State. 2011 թ․ փետրվարի 18. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 12-ին.
  29. ↑ Schorge, John O.; Schaffer, Joseph I.; Halvorson, Lisa M.; Hoffman, Barbara L.; Bradshaw, Karen D.; Cunningham, F. Gary, eds. (2008). «6. First-Trimester Abortion». Williams Gynecology (1 ed.). McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0-07-147257-9.
  30. ↑ Stöppler, Melissa Conrad. Shiel, William C., Jr. (ed.). «Miscarriage (Spontaneous Abortion)». MedicineNet.com. WebMD. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  31. ↑ Jauniaux E, Kaminopetros P, El-Rafaey H (1999). «Early pregnancy loss». In Whittle MJ, Rodeck CH (eds.). Fetal medicine: basic science and clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. էջ 837. ISBN 978-0-443-05357-3. OCLC 42792567.(չաշխատող հղում)
  32. ↑ Stovall, Thomas G. (2002). «17. Early Pregnancy Loss and Ectopic Pregnancy». In Berek, Jonathan S. (ed.). Novak's Gynecology (13 ed.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3262-8.
  33. ↑ Katz, Vern L. (2007). «16. Spontaneous and Recurrent Abortion – Etiology, Diagnosis, Treatment». In Katz, Vern L.; Lentz, Gretchen M.; Lobo, Rogerio A.; Gershenson, David M. (eds.). Katz: Comprehensive Gynecology (5 ed.). Mosby. ISBN 978-0-323-02951-3.
  34. ↑ Cunningham, F. Gary; Leveno, Kenneth J.; Bloom, Steven L.; Spong, Catherine Y.; Dashe, Jodi S.; Hoffman, Barbara L.; Casey, Brian M.; Sheffield, Jeanne S., eds. (2014). Williams Obstetrics (24th ed.). McGraw Hill Education. ISBN 978-0-07-179893-8.
  35. ↑ Stöppler, Melissa Conrad. Shiel, William C., Jr. (ed.). «Miscarriage (Spontaneous Abortion)». MedicineNet.com. WebMD. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  36. ↑ «Fetal Homicide Laws». National Conference of State Legislatures. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 7-ին.
  37. ↑ "How do health care providers diagnose pregnancy loss or miscarriage?". www.nichd.nih.gov. Retrieved November 7, 2017.
  38. ↑ Li L, Dou L, Leung PC, Wang CC (May 2012). "Chinese herbal medicines for threatened miscarriage". The Cochrane Database of Systematic Reviews (5): CD008510. doi:10.1002/14651858.cd008510.pub2. PMID 22592730.
  39. ↑ Hoffman, p. 176.
  40. ↑ Lee HJ, Norwitz E, Lee B (August 2018). "Relationship between threatened miscarriage and gestational diabetes mellitus". BMC Pregnancy and Childbirth. 18 (1): 318. doi:10.1186/s12884-018-1955-2. PMC 6080503. PMID 30081861.
  41. ↑ Jauniaux E, Kaminopetros P, El-Rafaey H (1999). «Early pregnancy loss». In Whittle MJ, Rodeck CH (eds.). Fetal medicine: basic science and clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. էջ 837. ISBN 978-0-443-05357-3. OCLC 42792567.(չաշխատող հղում)
  42. ↑ Bankole; և այլք: (1998). «Reasons Why Women Have Induced Abortions: Evidence from 27 Countries». International Family Planning Perspectives. 24 (3): 117–127 & 152. doi:10.2307/3038208. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հունվարի 17-ին.
  43. ↑ Finer, Lawrence B.; Frohwirth, Lori F.; Dauphinee, Lindsay A.; Singh, Susheela; Moore, Ann M. (2005). «Reasons U.S. Women Have Abortions: Quantitative and Qualitative Perspectives» (PDF). Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 37 (3): 110–118. doi:10.1111/j.1931-2393.2005.tb00045.x. PMID 16150658. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2006 թ․ հունվարի 17-ին.
  44. ↑ «Abortion - medical». US National Library of Medicine (Medline Plus). 2018 թ․ հուլիսի 9.
  45. ↑ Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (2011 թ․ նոյեմբերի 9). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  46. ↑ Kapp, N; Whyte, P; Tang, J; Jackson, E; Brahmi, D (2013 թ․ սեպտեմբեր). «A review of evidence for safe abortion care». Contraception. 88 (3): 350–63. doi:10.1016/j.contraception.2012.10.027. PMID 23261233.
  47. ↑ 47,0 47,1 Kulier R, Kapp N, Gülmezoglu AM, Hofmeyr GJ, Cheng L, Campana A (2011). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11 (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  48. ↑ 48,0 48,1 Creinin MD, Gemzell-Danielsson K (2009). «Medical abortion in early pregnancy». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 111–134. ISBN 1-4051-7696-2.
  49. ↑ 49,0 49,1 Kapp N, von Hertzen H (2009). «Medical methods to induce abortion in the second trimester». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 178–192. ISBN 1-4051-7696-2.
  50. ↑ Wildschut, H; Both, MI; Medema, S; Thomee, E; Wildhagen, MF; Kapp, N (2011 թ․ հունվարի 19). «Medical methods for mid-trimester termination of pregnancy». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD005216. doi:10.1002/14651858.CD005216.pub2. PMID 21249669.
  51. ↑ Chen, MJ; Creinin, MD (2015 թ․ հուլիս). «Mifepristone With Buccal Misoprostol for Medical Abortion: A Systematic Review». Obstetrics and Gynecology. 126 (1): 12–21. doi:10.1097/AOG.0000000000000897. PMID 26241251.
  52. ↑ 52,0 52,1 WHO Department of Reproductive Health and Research (2006 թ․ նոյեմբերի 23). Frequently asked clinical questions about medical abortion (PDF). Geneva: World Health Organization. ISBN 92-4-159484-5. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.(subscription required)
  53. ↑ Fjerstad M, Sivin I, Lichtenberg ES, Trussell J, Cleland K, Cullins V (2009 թ․ սեպտեմբեր). «Effectiveness of medical abortion with mifepristone and buccal misoprostol through 59 gestational days». Contraception. 80 (3): 282–286. doi:10.1016/j.contraception.2009.03.010. PMC 3766037. PMID 19698822. The regimen (200 mg of mifepristone, followed 24–48 hours later by 800 mcg of vaginal misoprostol) previously used by Planned Parenthood clinics in the United States from 2001 to March 2006 was 98.5% effective through 63 days gestation—with an ongoing pregnancy rate of about 0.5%, and an additional 1% of women having uterine evacuation for various reasons, including problematic bleeding, persistent gestational sac, clinician judgment or a woman's request. The regimen (200 mg of mifepristone, followed 24–48 hours later by 800 mcg of buccal misoprostol) currently used by Planned Parenthood clinics in the United States since April 2006 is 98.3% effective through 59 days gestation.
  54. ↑ Holmquist S, Gilliam M (2008). «Induced abortion». In Gibbs RS, Karlan BY, Haney AF, Nygaard I (eds.). Danforth's obstetrics and gynecology (10th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 586–603. ISBN 978-0-7817-6937-2.
  55. ↑ «Abortion statistics, England and Wales: 2010» (PDF). London: Department of Health, United Kingdom. 2011 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  56. ↑ «Abortion statistics, year ending 31 December 2010» (PDF). Edinburgh: ISD, NHS Scotland. 2011 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  57. ↑ Vilain A, Mouquet MC (2011 թ․ հունիսի 22). «Voluntary terminations of pregnancies in 2008 and 2009» (PDF). Paris: DREES, Ministry of Health, France. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  58. ↑ «Abortions in Switzerland 2010». Neuchâtel: Office of Federal Statistics, Switzerland. 2011 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  59. ↑ Gissler M, Heino A (2011 թ․ փետրվարի 21). «Induced abortions in the Nordic countries 2009» (PDF). Helsinki: National Institute for Health and Welfare, Finland. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  60. ↑ Jones, Rachel K.; Jerman, Jenna (2017 թ․ հունվարի 17). «Abortion incidence and service availability in the United States, 2014». Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 49 (1): 17–27. doi:10.1363/psrh.12015. PMC 5487028. PMID 28094905.96% of all abortions performed in nonhospital facilities × 31% early medical abortions of all nonhospital abortions = 30% early medical abortions of all abortions; 97% of nonhospital medical abortions used mifepristone and misoprostol—3% used methotrexate and misoprostol, or misoprostol alone—in the United States in 2014.
  61. ↑ Hammond C, Chasen ST (2009). «Dilation and evacuation». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 178–92. ISBN 1-4051-7696-2.
  62. ↑ Healthwise (2004). «Manual and vacuum aspiration for abortion». WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  63. ↑ World Health Organization (2003). «Dilatation and curettage». Managing Complications in Pregnancy and Childbirth: A Guide for Midwives and Doctors. Geneva: World Health Organization. ISBN 978-92-4-154587-7. OCLC 181845530. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  64. ↑ McGee, Glenn; Jon F. Merz. «Abortion». Encarta. Microsoft. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  65. ↑ 65,0 65,1 Templeton, A.; Grimes, D. A. (2011). «A Request for Abortion». New England Journal of Medicine. 365 (23): 2198–2204. doi:10.1056/NEJMcp1103639. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
  66. ↑ Riddle, John M. (1997). Eve's herbs: a history of contraception and abortion in the West. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-27024-4. OCLC 36126503.
  67. ↑ Sullivan, John B.; Rumack, Barry H.; Thomas, Harold Jr (1979), «Pennyroyal oil poisoning and hepatoxicity», Journal of the American Medical Association, 242 (26): 2873–2874, doi:10.1001/jama.1979.03300260043027
  68. ↑ Ciganda C, Laborde A (2003). «Herbal infusions used for induced abortion». Journal of Toxicology: Clinical Toxicology. 41 (3): 235–239. doi:10.1081/CLT-120021104. PMID 12807304.
  69. ↑ Smith JP (1998). «Risky choices: The dangers of teens using self-induced abortion attempts». Journal of Pediatric Health Care. 12 (3): 147–151. doi:10.1016/S0891-5245(98)90245-0. PMID 9652283.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Potts, M.; Graff, M.; Taing, J. (2007). «Thousand-year-old depictions of massage abortion». Journal of Family Planning and Reproductive Health Care. 33 (4): 233–234. doi:10.1783/147118907782101904. PMID 17925100.
  71. ↑ Thapa, S. R.; Rimal, D.; Preston, J. (2006). «Self induction of abortion with instrumentation». Australian Family Physician. 35 (9): 697–698. PMID 16969439. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 8-ին.
  72. ↑ «The Prevention and Management of Unsafe Abortion» (PDF). World Health Organization. 1992 թ․ ապրիլ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  73. ↑ Grimes, DA; Creinin, MD (2004). «Induced abortion: an overview for internists». Annals of Internal Medicine. 140 (8): 620–6. doi:10.7326/0003-4819-140-8-200404200-00009. PMID 15096333. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
  74. ↑ Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (2014 թ․ նոյեմբեր). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–479. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  75. ↑ Raymond, E. G.; Grimes, D. A. (2012). «The Comparative Safety of Legal Induced Abortion and Childbirth in the United States». Obstetrics & Gynecology. 119 (2, Part 1): 215–219. doi:10.1097/AOG.0b013e31823fe923. PMID 22270271.
  76. ↑ Grimes DA (2006 թ․ հունվար). «Estimation of pregnancy-related mortality risk by pregnancy outcome, United States, 1991 to 1999». American Journal of Obstetrics & Gynecology. 194 (1): 92–4. doi:10.1016/j.ajog.2005.06.070. PMID 16389015.
  77. ↑ Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (2014 թ․ նոյեմբեր). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–79. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  78. ↑ Bartlett LA; Berg CJ; Shulman HB; և այլք: (2004 թ․ ապրիլ). «Risk factors for legal induced abortion-related mortality in the United States». Obstetrics & Gynecology. 103 (4): 729–37. doi:10.1097/01.AOG.0000116260.81570.60. PMID 15051566.
  79. ↑ Trupin, Suzanne (2010 թ․ մայիսի 27). «Elective Abortion». eMedicine. Արխիվացված օրիգինալից 2004 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 1-ին. «At every gestational age, elective abortion is safer for the mother than carrying a pregnancy to term.»
  80. ↑ Pittman, Genevra (2012 թ․ հունվարի 23). «Abortion safer than giving birth: study». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 4-ին.
  81. ↑ Abbas, D; Chong, E; Raymond, EG (2015 թ․ սեպտեմբեր). «Outpatient medical abortion is safe and effective through 70 days gestation». Contraception. 92 (3): 197–99. doi:10.1016/j.contraception.2015.06.018. PMID 26118638.
  82. ↑ Kapp, Nathalie; Baldwin, Maureen K.; Rodriguez, Maria Isabel (2017 թ․ սեպտեմբերի 18). «Efficacy of medical abortion prior to 6 gestational weeks: a systematic review». Contraception. 97: 90–99. doi:10.1016/j.contraception.2017.09.006. ISSN 1879-0518. PMID 28935220.
  83. ↑ Westfall JM, Sophocles A, Burggraf H, Ellis S (1998). «Manual vacuum aspiration for first-trimester abortion». Arch Fam Med. 7 (6): 559–62. doi:10.1001/archfami.7.6.559. PMID 9821831. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ ապրիլի 5-ին.
  84. ↑ Dempsey, A (2012 թ․ դեկտեմբեր). «Serious infection associated with induced abortion in the United States». Clinical Obstetrics and Gynecology. 55 (4): 888–92. doi:10.1097/GRF.0b013e31826fd8f8. PMID 23090457.
  85. ↑ White, Kari; Carroll, Erin; Grossman, Daniel (2015 թ․ նոյեմբեր). «Complications from first-trimester aspiration abortion: a systematic review of the literature». Contraception. 92 (5): 422–438. doi:10.1016/j.contraception.2015.07.013. PMID 26238336.
  86. ↑ ACOG Committee on Practice Bulletins—Gynecology (2009 թ․ մայիս). «ACOG practice bulletin No. 104: antibiotic prophylaxis for gynecologic procedures». Obstetrics & Gynecology. 113 (5): 1180–9. doi:10.1097/AOG.0b013e3181a6d011. PMID 19384149.
  87. ↑ Sawaya GF, Grady D, Kerlikowske K, Grimes DA (1996 թ․ մայիս). «Antibiotics at the time of induced abortion: the case for universal prophylaxis based on a meta-analysis». Obstetrics & Gynecology. 87 (5 Pt 2): 884–90. PMID 8677129.
  88. ↑ Barnard, S; Kim, C; Park, MH; Ngo, TD (2015 թ․ հուլիսի 27). «Doctors or mid-level providers for abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (7): CD011242. doi:10.1002/14651858.CD011242.pub2. PMID 26214844.
  89. ↑ Lerma, Klaira; Shaw, Kate A. (2017 թ․ սեպտեմբերի 15). «Update on second trimester medical abortion». Current Opinion in Obstetrics and Gynecology. 29: 413–418. doi:10.1097/GCO.0000000000000409. ISSN 1473-656X. PMID 28922193.
  90. ↑ Chien P, Thomson M (2006 թ․ դեկտեմբերի 15). «Medical versus surgical methods for first trimester termination of pregnancy: RHL commentary». Reproductive Health Library. Geneva: World Health Organization. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 1-ին.
  91. ↑ Grossman D (2004 թ․ սեպտեմբերի 3). «Medical methods for first trimester abortion: RHL commentary». Reproductive Health Library. Geneva: World Health Organization. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  92. ↑ Schneider, A. Patrick II; Zainer, Christine; և այլք: (2014 թ․ օգոստոս). «The breast cancer epidemic: 10 facts». The Linacre Quarterly. Catholic Medical Association. 81 (3): 244–77. doi:10.1179/2050854914Y.0000000027. PMC 4135458. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 11-ին. «an association between [induced abortion] and breast cancer has been found by numerous Western and non-Western researchers from around the world. This is especially true in more recent reports that allow for a sufficient breast cancer latency period since an adoption of a Western life style in sexual and reproductive behavior.»
  93. ↑ 93,0 93,1 Jasen P (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Breast cancer and the politics of abortion in the United States». Medical History. 49 (4): 423–44. doi:10.1017/S0025727300009145. PMC 1251638. PMID 16562329.
  94. ↑ Position statements of major medical bodies on abortion and breast cancer include:
  95. ↑ Gordon, Linda (2002). The Moral Property of Women. University of Illinois Press. ISBN 0-252-02764-7.
  96. ↑ Solinger, Rickie (1998), «Introduction», in Solinger, Rickie (ed.), Abortion Wars: A Half Century of Struggle, 1950–2000, University of California Press, էջեր 1–9, ISBN 978-0-520-20952-7
  97. ↑ Bates, Jerome E.; Zawadzki, Edward S. (1964). Criminal Abortion: A Study in Medical Sociology. Charles C. Thomas. ISBN 978-0-398-00109-4.
  98. ↑ Keller, Allan (1981). Scandalous Lady: The Life and Times of Madame Restell. Atheneum. ISBN 978-0-689-11213-3.
  99. ↑ Taussig, Frederick J. (1936). Abortion Spontaneous and Induced: Medical and Social Aspects. C.V. Mosby.
  100. ↑ Horvath, S; Schreiber, CA (2017 թ․ սեպտեմբերի 14). «Unintended Pregnancy, Induced Abortion, and Mental Health». Current Psychiatry Reports. 19 (11): 77. doi:10.1007/s11920-017-0832-4. PMID 28905259.
  101. ↑ 101,0 101,1 «APA Task Force Finds Single Abortion Not a Threat to Women's Mental Health» (Press release). American Psychological Association. 2008 թ․ օգոստոսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  102. ↑ «Report of the APA Task Force on Mental Health and Abortion» (PDF). Washington, DC: American Psychological Association. 2008 թ․ օգոստոսի 13. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 15-ին.
  103. ↑ Coleman, PK (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Abortion and mental health: quantitative synthesis and analysis of research published 1995–2009». The British Journal of Psychiatry. 199 (3): 180–86. doi:10.1192/bjp.bp.110.077230. PMID 21881096.
  104. ↑ Horvath, S; Schreiber, CA (2017 թ․ սեպտեմբերի 14). «Unintended Pregnancy, Induced Abortion, and Mental Health». Current Psychiatry Reports. 19 (11): 77. doi:10.1007/s11920-017-0832-4. PMID 28905259.
  105. ↑ «Mental Health and Abortion». American Psychological Association. 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 18-ին.
  106. ↑ Steinberg, J. R. (2011). «Later Abortions and Mental Health: Psychological Experiences of Women Having Later Abortions—A Critical Review of Research». Women's Health Issues. 21 (3): S44–S48. doi:10.1016/j.whi.2011.02.002. PMID 21530839.
  107. ↑ Kelly, Kimberly (2014 թ․ փետրվար). «The spread of 'Post Abortion Syndrome' as social diagnosis». Social Science & Medicine. 102: 18–25. doi:10.1016/j.socscimed.2013.11.030.
  108. ↑ Okonofua, F. (2006). «Abortion and maternal mortality in the developing world» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 28 (11): 974–79. PMID 17169222. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 11-ին.
  109. ↑ Haddad, LB; Nour, NM (2009). «Unsafe abortion: unnecessary maternal mortality». Reviews in Obstetrics & Gynecology. 2 (2): 122–26. PMC 2709326. PMID 19609407.
  110. ↑ 110,0 110,1 110,2 Shah, I; Ahman, E (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 16-ին.
  111. ↑ Lozano, R (2012 թ․ դեկտեմբերի 15). «Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010». Lancet. 380 (9859): 2095–128. doi:10.1016/S0140-6736(12)61728-0. hdl:10536/DRO/DU:30050819. PMID 23245604.
  112. ↑ Darney, Leon Speroff, Philip D. (2010). A clinical guide for contraception (5th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. էջ 406. ISBN 1-60831-610-6.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  113. ↑ World Health Organisation (2011). Unsafe abortion: global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2008 (PDF) (6th ed.). World Health Organisation. էջ 27. ISBN 978-92-4-150111-8. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 28-ին.
  114. ↑ «Translations». Dublin Declaration. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  115. ↑ Berer M (2000). «Making abortions safe: a matter of good public health policy and practice». Bulletin of the World Health Organization. 78 (5): 580–92. PMC 2560758. PMID 10859852.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 116,3 116,4 116,5 Sedgh, G.; Singh, S.; Shah, I. H.; Åhman, E.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. (2012). «Induced abortion: Incidence and trends worldwide from 1995 to 2008» (PDF). The Lancet. 379 (9816): 625–632. doi:10.1016/S0140-6736(11)61786-8. PMID 22264435. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 6-ին. «Because few of the abortion estimates were based on studies of random samples of women, and because we did not use a model-based approach to estimate abortion incidence, it was not possible to compute confidence intervals based on standard errors around the estimates. Drawing on the information available on the accuracy and precision of abortion estimates that were used to develop the subregional, regional, and worldwide rates, we computed intervals of certainty around these rates (webappendix). We computed wider intervals for unsafe abortion rates than for safe abortion rates. The basis for these intervals included published and unpublished assessments of abortion reporting in countries with liberal laws, recently published studies of national unsafe abortion, and high and low estimates of the numbers of unsafe abortion developed by WHO.»
  117. ↑ 117,0 117,1 Sedgh G, Henshaw S, Singh S, Ahman E, Shah IH (2007). «Induced abortion: estimated rates and trends worldwide». Lancet. 370 (9595): 1338–45. CiteSeerX 10.1.1.454.4197. doi:10.1016/S0140-6736(07)61575-X. PMID 17933648.
  118. ↑ 118,0 118,1 «Unsafe abortion: Global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003» (PDF). World Health Organization. 2007. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 7-ին.
  119. ↑ Berer M (2004 թ․ նոյեմբեր). «National laws and unsafe abortion: the parameters of change». Reproductive Health Matters. 12 (24 Suppl): 1–8. doi:10.1016/S0968-8080(04)24024-1. PMID 15938152.
  120. ↑ Culwell, Kelly R.; Hurwitz, Manuelle (2013 թ․ մայիս). «Addressing barriers to safe abortion». International Journal of Gynecology & Obstetrics. 121: S16–S19. doi:10.1016/j.ijgo.2013.02.003.
  121. ↑ Jewkes R, Rees H, Dickson K, Brown H, Levin J (2005 թ․ մարտ). «The impact of age on the epidemiology of incomplete abortions in South Africa after legislative change». BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology. 112 (3): 355–9. doi:10.1111/j.1471-0528.2004.00422.x. PMID 15713153.
  122. ↑ Bateman C (2007 թ․ դեկտեմբեր). «Maternal mortalities 90% down as legal TOPs more than triple». South African Medical Journal. 97 (12): 1238–42. PMID 18264602. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  123. ↑ Conti, Jennifer A.; Brant, Ashley R.; Shumaker, Heather D.; Reeves, Matthew F. (2016 թ․ նոյեմբեր). «Update on abortion policy». Current Opinion in Obstetrics and Gynecology: 1. doi:10.1097/GCO.0000000000000324.
  124. ↑ New, M.J. (2011 թ․ փետրվարի 15). «Analyzing the Effect of Anti-Abortion U.S. State Legislation in the Post-Casey Era». State Politics & Policy Quarterly. 11 (1): 28–47. doi:10.1177/1532440010387397.
  125. ↑ Medoff, M.H.; Dennis, C. (2014 թ․ հուլիսի 21). «Another Critical Review of New's Reanalysis of the Impact of Antiabortion Legislation». State Politics & Policy Quarterly. 14 (3): 269–76. doi:10.1177/1532440014535476.
  126. ↑ «Facts on Investing in Family Planning and Maternal and Newborn Health» (PDF). Guttmacher Institute. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 24-ին.
  127. ↑ Grimes, David A. «Unsafe Abortion - The Preventable Pandemic*». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 16-ին.
  128. ↑ Nations, MK (1997). «Women's hidden transcripts about abortion in Brazil». Social Science & Medicine. 44: 1833–45. doi:10.1016/s0277-9536(96)00293-6. PMID 9194245.
  129. ↑ 129,0 129,1 Shah I, Ahman E (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges». Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. «However, a woman's chance of having an abortion is similar whether she lives in a developed or a developing region: in 2003 the rates were 26 abortions per 1000 women aged 15 to 44 in developed areas and 29 per 1000 in developing areas. The main difference is in safety, with abortion being safe and easily accessible in developed countries and generally restricted and unsafe in most developing countries»
  130. ↑ 130,0 130,1 Boland, R.; Katzive, L. (2008). «Developments in Laws on Induced Abortion: 1998–2007». International Family Planning Perspectives. 34 (3): 110–120. doi:10.1363/ifpp.34.110.08. PMID 18957353. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  131. ↑ «Packages of interventions: Family planning, safe abortion care, maternal, newborn and child health». 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. {{cite web}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  132. ↑ «The Care of Women Requesting Induced Abortion. Evidence-Based Clinical Guideline no. 7» (PDF). Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. 2011 թ․ նոյեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. «Recommendation 6.21 Feticide should be performed before medical abortion after 21 weeks and 6 days of gestation to ensure that there is no risk of a live birth.»
  133. ↑ Society of Family Planning (2011 թ․ փետրվար). «Clinical Guidelines, Labor induction abortion in the second trimester». Contraception. 84 (1): 4–18. doi:10.1016/j.contraception.2011.02.005. «Transient survival with misoprostol for labor induction abortion at greater than 18 weeks ranges from 0% to 50% and has been observed in up to 13% of abortions performed with high-dose oxytocin.»
  134. ↑ Fletcher; Isada; Johnson; Evans (1992 թ․ օգոստոս). «Fetal intracardiac potassium chloride injection to avoid the hopeless resuscitation of an abnormal abortus: II. Ethical issues». Obstetrics and Gynecology. 80 (2): 310–13. PMID 1635751. « following later abortions at greater than 20 weeks, the rare but catastrophic occurrence of live births can lead to fractious controversy over neonatal management.»
  135. ↑ «Termination of Pregnancy for Fetal Abnormality» (PDF). Royal College of Obstetricians and Gynaecologists: 29–31. 2010 թ․ մայիս. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  136. ↑ Nuffield Council on Bioethics (2007). «Critical care decisions in fetal and neonatal medicine: a guide to the report» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. «Under English law, fetuses have no independent legal status. Once born, babies have the same rights to life as other people.» {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  137. ↑ Gerri R. Baer; Robert M. Nelson (2007). «Preterm Birth: Causes, Consequences, and Prevention. C: A Review of Ethical Issues Involved in Premature Birth». Institute of Medicine (US) Committee on Understanding Premature Birth and Assuring Healthy Outcomes. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. «In 2002, the 107th U.S. Congress passed the Born-Alive Infants Protection Act of 2001. This law established personhood for all infants who are born "at any stage of development" who breathe, have a heartbeat, or "definite movement of voluntary muscles", regardless of whether the birth was due to labor or induced abortion.»
  138. ↑ Chabot, Steve (2002 թ․ օգոստոսի 5). «H.R. 2175 (107th): Born-Alive Infants Protection Act of 2002». govtrack.us. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. «The term "born alive" is defined as the complete expulsion or extraction from its mother of that member, at any stage of development, who after such expulsion or extraction breathes or has a beating heart, pulsation of the umbilical cord, or definite movement of the voluntary muscles, regardless of whether the umbilical cord has been cut, and regardless of whether the expulsion or extraction occurs as a result of natural or induced labor, cesarean section, or induced abortion.»
  139. ↑ «Practice Bulletin: Second-Trimester Abortion» (PDF). Obstetrics & Gynecology. 121 (6): 1394–1406. 2013 թ․ հունիս. doi:10.1097/01.AOG.0000431056.79334.cc. PMID 23812485. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. «With medical abortion after 20 weeks of gestation, induced fetal demise may be preferable to the woman or provider in order to avoid transient fetal survival after expulsion.»
  140. ↑ Higginbotham Susan (2010 թ․ հունվար). «Clinical Guidelines: Induction of fetal demise before abortion» (PDF). Contraception: a publication of Society of Family Planning. 81: 8. doi:10.1016/j.contraception.2010.01.018. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. «Inducing fetal demise before induction termination avoids signs of live birth that may have beneficial emotional, ethical and legal consequences.»
  141. ↑ Committee on Health Care for Underserved Women (2014 թ․ նոյեմբեր). «Committee Opinion 613: Increasing Access to Abortion». Obstetrics & Gynecology. 124: 1060–65. doi:10.1097/01.aog.0000456326.88857.31. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. «"Partial-birth" abortion bans – The federal Partial-Birth Abortion Ban Act of 2003 (upheld by the Supreme Court in 2007) makes it a federal crime to perform procedures that fall within the definition of so-called "partial-birth abortion" contained in the statute, with no exception for procedures necessary to preserve the health of the woman...physicians and lawyers have interpreted the banned procedures as including intact dilation and evacuation unless fetal demise occurs before surgery.»
  142. ↑ «2015 Clinical Policy Guidelines» (PDF). National Abortion Federation. 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. «Policy Statement: Medical induction abortion is a safe and effective method for termination of pregnancies beyond the first trimester when performed by trained clinicians in medical offices, freestanding clinics, ambulatory surgery centers, and hospitals. Feticidal agents may be particularly important when issues of viability arise.»
  143. ↑ Milliez Jacques (2008). «FIGO Committee Report: Ethical aspects concerning termination of pregnancy following prenatal diagnosis». International Journal of Gynecology and Obstetrics. 102 (1): 97–98. doi:10.1016/j.ijgo.2008.03.002. PMID 18423641. «Termination of pregnancy following prenatal diagnosis after 22 weeks must be preceded by a feticide.»
  144. ↑ «Underlying Cause of Death 1999–2013 on CDC WONDER Online Database, released 2015». Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. Data are from the Multiple Cause of Death Files, 1999–2013, as compiled from data provided by the 57 vital statistics jurisdictions through the Vital Statistics Cooperative Program. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 12-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ location (link)
  145. ↑ Pazol, Karen; և այլք: (2009 թ․ նոյեմբերի 27). «Abortion Surveillance – United States, 2006». Morbidity and Mortality Weekly Report Surveillance Summaries. 58 (SS08): 1–35. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  146. ↑ Rosenthal, Elizabeth (2007 թ․ հոկտեմբերի 12). «Legal or Not, Abortion Rates Compare». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 18-ին.
  147. ↑ «Facts on Investing in Family Planning and Maternal and Newborn Health» (PDF). Guttmacher Institute. 2010 թ․ նոյեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  148. ↑ National Institute of Statistics, Romanian Statistical Yearbook, chapter 2, page 62, 2011
  149. ↑ Sedgh, G.; Singh, S.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. (2011). «Legal Abortion Worldwide in 2008: Levels and Recent Trends». Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 43 (3): 188–198. doi:10.1363/4318811. PMID 21884387. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7-ին.
  150. ↑ Copelon, Rhonda (1990). "From Privacy to Autonomy: The Conditions for Reproductive and Sexual Freedom". In Fried, Marlene Gerber (ed.). From Abortion to Reproductive Freedom: Transforming a Movement. South End Press. pp. 27–43. ISBN 9780896083875. The prevalence of economically influenced abortions and the sterilization campaigns against poor, minority, and disabled women show us that autonomy is impossible without eradication of discrimination and poverty. Racism, sexism, and poverty can make the difference between abortions that reflect choice and those reflecting bitter necessity.
  151. ↑ Finer, L.B.; Frohwirth, L.F.; Dauphinee, L.A.; Singh, S.; Moore, A. M. (2005). "Reasons U.S. Women Have Abortions: Quantitative and Qualitative Perspectives". Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 37 (3): 110–18. doi:10.1111/j.1931-2393.2005.tb00045.x. PMID 16150658. Archived from the original on 7 January 2012.
  152. ↑ Oster, Emily (September 2005). "Explaining Asia's "Missing Women": A New Look at the Data". Population and Development Review. 31 (3): 529–535. doi:10.1111/j.1728-4457.2005.00082.x. Archived from the original on 7 February 2019. Retrieved 5 February 2019. Households have variously resorted to female infanticide and postnatal withholding of health care; and since the mid-1980s, when technology permitting fairly low-cost determination of the sex of fetuses became available, there has been a shift toward prenatal sex selection by means of induced abortion.
  153. ↑ 153,0 153,1 Restivo Sal P., ed. (2005)։ Science, Technology, and Society: An Encyclopedia։ Oxford University Press։ էջ 2։ ISBN 9780195141931։ Արխիվացված օրիգինալից մարտի 15, 2015-ին
  154. ↑ "The limitations of U.S. statistics on abortion". Issues in Brief. New York: The Guttmacher Institute. 1997. Archived from the original on 4 April 2012.
  155. ↑ Bankole, Akinrinola; Singh, Susheela; Haas, Taylor (1998). "Reasons Why Women Have Induced Abortions: Evidence from 27 Countries". International Family Planning Perspectives. 24 (3): 117–27, 152. doi:10.2307/3038208. JSTOR 3038208. Archived from the original on 17 January 2006.
  156. ↑ Li WW, Yau TN, Leung CW, Pong WM, Chan MY (2009). "Large-cell neuroendocrine carcinoma of the uterine cervix complicating pregnancy". Hong Kong Medical Journal. 15 (1): 69–72. PMID 19197101.
  157. ↑ Paul, M; Lichtenberg, ES; Borgatta, L; Grimes, DA; Stubblefield, PG; Creinin, MD; Joffe, Carole (2009). «1. Abortion and medicine: A sociopolitical history». Management of Unintended and Abnormal Pregnancy (PDF) (1st ed.). Oxford, United Kingdom: John Wiley & Sons, Ltd. ISBN 978-1-4443-1293-5. OL 15895486W. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  158. ↑ Mould R (1996). Mould's Medical Anecdotes. CRC Press. էջ 406. ISBN 978-0-85274-119-1.
  159. ↑ Goodkind, Daniel (1999). "Should Prenatal Sex Selection be Restricted?: Ethical Questions and Their Implications for Research and Policy". Population Studies. 53 (1): 49–61. doi:10.1080/00324720308069. JSTOR 2584811.
  160. ↑ A. Gettis, J. Getis, and J. D. Fellmann (2004). Introduction to Geography, Ninth Edition. New York: McGraw-Hill. pp. 200. ISBN 0-07-252183-X
  161. ↑ HIGH SEX RATIO AT BIRTH IN SOUTHEAST EUROPE Christophe Z Guilmoto, CEPED, Université Paris-Descartes, France (2012)
  162. ↑ "China's New Birth Rule Can't Restore Missing Women and Fix a Population".
  163. ↑ Kumm, J.; Laland, K.N.; Feldman, M.W. (December 1994). "Gene-Culture Coevolution and Sex-Ratios: The Effects of Infanticide, Sex-Selective Abortion, Sex Selection, and Sex-Biased Parental Investment on the Evolution of Sex Ratios". Theoretical Population Biology. 46 (3): 249–278. doi:10.1006/tpbi.1994.1027. PMID 7846643.
  164. ↑ Gammage, Jeff (June 21, 2011). "Gender imbalance tilting the world toward men". The Philadelphia Inquirer. Retrieved June 27, 2013.
  165. ↑ James, William H. (2008). "Evidence that mammalian sex ratios at birth are partially controlled by parental hormone levels around the time of conception". Journal of Endocrinology. 198 (1): 3–15. doi:10.1677/JOE-07-0446. PMID 18577567.
  166. ↑ 166,0 166,1 Lawson, K. (2006). Expectations of the parenting experience and willingness to consider selective termination for Down Syndrome. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 24(1), 43-59.
  167. ↑ "Opinion Number 719: Multifetal Pregnancy Reduction". American College of Obstetricians and Gynecologists’ Committee on Ethics. September 2017.
  168. ↑ 168,0 168,1 168,2 Legendre, Claire-Marie; Moutel, Grégoire; Drouin, Régen; Favre, Romain; Bouffard, Chantal (2013). "Differences between selective termination of pregnancy and fetal reduction in multiple pregnancy: A narrative review". Reproductive BioMedicine Online. 26 (6): 542–54. doi:10.1016/j.rbmo.2013.02.004. PMID 23518032. open access
  169. ↑ For example: "Wall Street Journal style guide: Vol. 23, No. 1". The Wall Street Journal. 31 January 2010. Retrieved 4 November 2011.
  170. ↑ Smith, G. Davidson (1998). «Single Issue Terrorism Commentary». Canadian Security Intelligence Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  171. ↑ Wilson, M.; Lynxwiler, J. (1988). «Abortion clinic violence as terrorism». Studies in Conflict & Terrorism. 11 (4): 263–273. doi:10.1080/10576108808435717.
  172. ↑ «The Death of Dr. Gunn». New York Times. 1993 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  173. ↑ «Incidence of Violence & Disruption Against Abortion Providers in the U.S. & Canada» (PDF). National Abortion Federation. 2009. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 9-ին.
  174. ↑ Theodore J. Joyce; Stanley K. Henshaw; Amanda Dennis; Lawrence B. Finer; Kelly Blanchard (2009 թ․ ապրիլ). «The Impact of State Mandatory Counseling and Waiting Period Laws on Abortion: A Literature Review» (PDF). Guttmacher Institute. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  175. ↑ Phillips, Tom (2015 թ․ հոկտեմբերի 29). «China ends one-child policy after 35 years». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  176. ↑ Buckley, Chris (2015 թ․ հոկտեմբերի 29). «China Ends One-Child Policy, Allowing Families Two Children». The New York Times. ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  177. ↑ «China to end one-child policy and allow two». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2015 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  178. ↑ Restivo, Sal P., ed. (2005). Science, Technology, and Society: An Encyclopedia. Oxford University Press. էջ 2. ISBN 9780195141931. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 15-ին.
  179. ↑ «European delegation visits Nicaragua to examine effects of abortion ban». Ipas. 2007 թ․ նոյեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 15-ին. «More than 82 maternal deaths had been registered in Nicaragua since the change. During this same period, indirect obstetric deaths, or deaths caused by illnesses aggravated by the normal effects of pregnancy and not due to direct obstetric causes, have doubled.»
  180. ↑ «Nicaragua: "The Women's Movement Is in Opposition"». Montevideo: Inside Costa Rica. IPS. 2008 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 6-ին.
  181. ↑ «Surgical Abortion: History and Overview». National Abortion Federation. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  182. ↑ Nations MK, Misago C, Fonseca W, Correia LL, Campbell OM (1997 թ․ հունիս). «Women's hidden transcripts about abortion in Brazil». Social Science & Medicine. 44 (12): 1833–45. doi:10.1016/s0277-9536(96)00293-6. PMID 9194245. «Two folk medical conditions, "delayed" (atrasada) and "suspended" (suspendida) menstruation, are described as perceived by poor Brazilian women in Northeast Brazil. Culturally prescribed methods to "regulate" these conditions and provoke menstrual bleeding are also described ...»
  183. ↑ Henshaw, S. K. (1991). «The Accessibility of Abortion Services in the United States» (PDF). Family Planning Perspectives. 23 (6): 246–263. CiteSeerX 10.1.1.360.6115. doi:10.2307/2135775. JSTOR 2135775.
  184. ↑ Bloom, Marcy (2008 թ․ փետրվարի 25). «Need Abortion, Will Travel». RH Reality Check. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 15-ին.
  185. ↑ Gomperts, Rebecca (2002). «Women on Waves: Where next for the abortion boat?». Reproductive Health Matters. 10 (19): 180–183.
  186. ↑ Best, Alyssa (2005). «Abortion Rights along the Irish-English Border and the Liminality of Women's Experiences». Dialectical Anthropology (անգլերեն). 29 (3–4): 423–437. doi:10.1007/s10624-005-3863-x. ISSN 0304-4092.
  187. ↑ Lambert-Beatty, Carrie (2008). «Twelve miles: Boundaries of the new art/activism». Signs: Journal of Women in Culture and Society. 33 (2): 309–327.
  188. ↑ 188,0 188,1 «Abortion and the early feminists».
  189. ↑ Spencer, James B. (1908). Sheep Husbandry in Canada. էջ 114. OCLC 798508694.
  190. ↑ «Beef cattle and Beef production: Management and Husbandry of Beef Cattle». Encyclopaedia of New Zealand. 1966. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 1-ին.
  191. ↑ Myers, Brandon; Beckett, Jonathon (2001). «Pine needle abortion». Animal Health Care and Maintenance (PDF). Tucson, AZ: Arizona Cooperative Extension, University of Arizona. էջեր 47–50. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 10-ին.
  192. ↑ Kim, Ill-Hwa; Choi, Kyung-Chul; An, Beum-Soo; Choi, In-Gyu; Kim, Byung-Ki; Oh, Young-Kyoon; Jeung, Eui-Bae (2003). «Effect on abortion of feeding Korean pine needles to pregnant Korean native cows». Canadian Journal of Veterinary Research. Canadian Veterinary Medical Association. 67 (3): 194–197. PMC 227052. PMID 12889725.
  193. ↑ Njaa, Bradley L., editor (2011). Kirkbride's Diagnosis of Abortion and Neonatal Loss in Animals. John Wiley & Sons. ISBN 9780470958520. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  194. ↑ Overton, Rebecca (2003 թ․ մարտ). «By a Hair» (PDF). Paint Horse Journal. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  195. ↑ Adams, Kye R.; Fetterplace, Lachlan C.; Davis, Andrew R.; Taylor, Matthew D.; Knott, Nathan A. (2018 թ․ հունվար). «Sharks, rays and abortion: The prevalence of capture-induced parturition in elasmobranchs». Biological Conservation. 217: 11–27. doi:10.1016/j.biocon.2017.10.010.
  196. ↑ «Herpesvirus in dog pups». petMD. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  197. ↑ «Spaying Pregnant Females». Carol's Ferals. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  198. ↑ Coates, Jennifer (2007 թ․ մայիսի 7). «Feline abortion: often an unnerving necessity». petMD. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  199. ↑ Khuly, Patty (2011 թ․ ապրիլի 1). «Feline abortion: often an unnerving necessity (Part 2)». petMD. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  200. ↑ Schwagmeyer, P. L. (1979). «The Bruce Effect: An Evaluation of Male/Female Advantages». The American Naturalist. 114 (6): 932–938. doi:10.1086/283541. JSTOR 2460564.
  201. ↑ McKinnon, Angus O.; Voss, James L. (1993). Equine Reproduction. Wiley-Blackwell. էջ 563. ISBN 0-8121-1427-2. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 15-ին.
  202. ↑ Pluháček, Jan; Bartos, L (2000). «Male infanticide in captive plains zebra, Equus burchelli» (PDF). Animal Behaviour. 59 (4): 689–694. doi:10.1006/anbe.1999.1371. PMID 10792924. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 18-ին.
  203. ↑ Berger, Joel W; Vuletić, L; Boberić, J; Milosavljević, A; Dilparić, S; Tomin, R; Naumović, P (1983 թ․ մայիսի 5). «Induced abortion and social factors in wild horses». Nature. 303 (5912): 59–61. doi:10.1038/303059a0. PMID 6682487.
  204. ↑ Pluháček, Jan (2005). «Further evidence for male infanticide and feticide in captive plains zebra, Equus burchelli» (PDF). Folia Zoologica. 54 (3): 258–262. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  205. ↑ Kirkpatrick, J. F.; Turner, J. W. (1991). «Changes in Herd Stallions among Feral Horse Bands and the Absence of Forced Copulation and Induced Abortion». Behavioral Ecology and Sociobiology. 29 (3): 217–219. doi:10.1007/BF00166404. JSTOR 4600608.
  206. ↑ Agoramoorthy, G.; Mohnot, S. M.; Sommer, V.; Srivastava, A. (1988). «Abortions in free ranging Hanuman langurs (Presbytis entellus) – a male induced strategy?». Human Evolution. 3 (4): 297–308. doi:10.1007/BF02435859.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Մարգարյան Պ.Հ., Մանկաբարձություն, Ե., 1960։
  • Andrea Dworkin, RIGHT-WING WOMEN, 1983
  • Kate Greasley, Abortion, Feminism, and “Traditional” Moral Philosoph, 2018
  • Աբորտ - Մեդեքս
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբորտ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 38)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աբորտ&oldid=10098925» էջից