Հին հնդկական օրացույց
Հնդկական օրացույցը աստղային տարվա օրացույցի և աստղային օրացույցների մեծամասնության հավաքական անվանումն է, որոնք ավանդաբար օգտագործվում են հինդուիզմում։
Ռեգիոնալիզացիայի գործընթացում հնդկական օրացույցները ենթարկվել են բազմաթիվ փոփոխությունների։ Ավելի նշանավոր ազգային և տարածաշրջանային հնդկական օրացույցները ներառում են հիմալայան երկիր Նեպալի պաշտոնական Նեպալերեն օրացույցը և Հնդկաստանում՝ Փենջաբերեն օրացույցը, Բենգալերեն օրացույցը, Օդիա օրացույցը, Մալայալամ օրացույցը, Տուլու օրացույցը, Թամիլերեն օրացույցը, Վիկրամա Սամվաթ և Շալիվահանա օրացույցները Կարնատակա նահանգում, Տելանգանայում, Մահարաշտայում և Անդհրա Պրադեշում[1]։
Բազմաթիվ տարածաշրջանների հնդկական օրացույցների ընդհանուր առանձնահատկությունն այն է, որ տասներկու ամիսների անունները նույնն են (քանի որ անունները սանսկրիտի վրա են հիմնված)։ Շրջանից շրջան տարվա առաջին ամիսը նույնպես տատանվում է։
Բուդդիստական օրացույցը և Կամբոջայի, Լաոսի, Մյանմայի, Շրի-Լանկայի և Թաիլանդի ավանդական լուսնարեգակնային օրացույցները հիմնված են հին հնդկական տարբերակի վրա։
Հնդկական օրացույցների մեծամասնությունը սկիզբ է առել 5-6-րդ դարերի Գուպտա դարաշրջանի աստղագիտությունից, ինչպես՝ Արյաբատան և Վարահամիհիրան։ Վերջիններս իրենց հերթին հիմնված են եղել Վեդանժա Ջյոտիսայի աստղագիտական ավանդույթի հիման վրա, որոնք նախորդող հարյուրամյակների ընթացքում միօրինականացվել են մի շարք (ոչ պահպանված) ստեղծագործություններում հայտնի Սուրյա Սիդհանտ անվամբ։ Տարածաշրջանային դիվերսիֆիկացիան տեղի է ունեցել միջնադարյան ժամանակաշրջանում։ Աստղագիտական հիմքերն այնուհետև զարգացել են միջնադարյան շրջանում, մասնավորապես Բաշկարա երկրորդի ժամանակաշրջանում(12-րդ դար)։
Տարբերությունները և տարածաշրջանային տատանումները առատ են այս հաշվարկների մեջ, բայց ստորև ներկայացված է ընդհանուր ակնարկ՝ հնդկական լուսնարեգակնային օրացույցի մասին։
Հնդկական ազգային օրացույցը կամ Սակա օրացույցը ստեղծվել է 1957 թվականին՝ ավանդական հնդկական օրացույցների հիման վրա։
Օր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնդկական օրացույցում օրը սահմանված է արևածագի միջնահատվածում։ Ստորև ներկայացված են հինգ "հայեցակարգեր" (aṅgas).
- փուլ(լուսնային օր, 1/30 սինոդիկ ամիս), 59/60 օրվա ընթացքում։
- աշխատանքային օր(Vāsara, vāra), ինչպիսիք են Ravi-vāra, somā-vāra և այլն։
- առանձնատուն(Նակշատրա 1/27 կոնդիկալ ամիս), մոտ 251/27 ժամ։
- "Յոգա (1/27 սինոդիկ ամիս).
- կեսը փուլ(Կարանա, 1/60 սինոդիկ ամիս)
Միասին 5 վերջավորությունները կամ հատկությունները պիտակավորված են որպես pañcāṅgas (սանսկրիտ։ pañca = հինգ)։
Փուլ/Տիտի (լուսնային օր)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լուսնային օրը վերաբերվում է 1/30 սինոդիկ ամսվան, որը համապատասխանում է լուսնի և արևի միջև 12° լայնակի անկյանը։ Լուսնային փուլը մոտավորապես տարբերվում է 19-ից 26 ժամ. [2]
Այս փուլը սահմանում է օրվա և արևածագի միջև ընկած ժամանակամիջոցը։ Եթե տվյալ փուլում գոյություն ունի երկու արևածագ, երկրորդ oրը լրացուցիչ է։ Եթե տվյալ փուլում արևածագը բացակայում է, նշանակում է ազատ ամսաթիվ է։
Նակշատրա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Խավարումը բաժանվում է 27 Նակշատրայի, որոնք այլ կերպ կոչվում են լուսնային տներ կամ աստերիզմներ։ Նրանք արտացոլում են լուսնի ցիկլը անշարժ աստղերին հակառակ, 27 օր և 7¾ ժամ, կոտորակային մասը փոխհատուցվում է ինտերկալարի հաշվին նակաշտրայի 28-րդ օրը՝ Աբխիդժիտ անվամբ։ Նակշատրայի հաշվարկումն, ըստ երևույթին, հայտնի է դարձել Ռիգվեդայի ժամանակաշրջանում (մթա․ 2-րդ - 1–ին հազարամյակ)։
Խավարումը բաժանվում է արևելյան նակշատրաների՝ սկսած կողմնորոշման կետից, որը տեղակայված է ուղիղ Սպիկա աստղին հակառակ և սանսկրիտում հայտնի է Ցիտրա անունով։ (Գոյություն ունեն փոքր-ինչ տարբեր սահմանումներ)։ Սա կոչվում է Մեսադի - "սկիզբը Խոյ": դա այն է, երբ գիշերահավասարը -որտեղ խավարումը հանդիպում է հասարակածին-Խոյում էր (այսօր այն գտնվում է ձկան մեջ, խոյի սկզբնակետից 28 աստիճան հեռավորության վրա)։ Մեսադիի և սույն գիշերահավասարի տարբերությունը կոչվում է Այանամսա, որը ցույց է տալիս, թե որքան է խավարման աստիճանի և ժամանակամիջոցի արձանագրությունը իր ֆիքսված (сидерического) վիճակից։ Հաշվի առնելով 25,800 տարվա գիշերահավասարի գործընթացի շրջագիծը, մ.թ. 285 թ., Սուրյա Սուդախատայի ժամանակաշրջանում գիշերահավասարը գտնվել է ճիշտ Սպիկայի հակառակ կողմում[3][4]։
Յոգա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սանսկրիտ Յոգա բառը նշանակում է "միություն", բայց աստղագիտական հաշվարկներում այն օգտագործվում է "հավասարեցում" իմաստով։ Առաջին- հաշվարկվում է խավարման յուրաքանչյուր օբյեկտի անկյունային հեռավորությունը` հաշվի առնելով խավարման սկիզբը Մեշայից կամ Խոյից (վերը սահմանված Մեշադի անունից)։ Արևի և լուսնի երկայնությունը միացված են և տատանվում են 0-ից 360 կարգավորման արժեքով (եթե ավելին է քան 360-ը, հանվում է 360-ը)։ Այդ գումարը բաժանվում է 27 մասերի։ Յուրաքանչյուր մասը այժմ հավասար կլինի 800 (որտեղ '-ը աղեղարոպեի խորհրդանիշն է, որը նշանակում է 1/60 հարաբերության աստիճանը)։ Այդ մասերը կոչվում են յոգաներ: Նրանք պիտակավորված են։
Դարձյալ, աննշան տարբերություններ կարող են գոյություն ունենալ ։ Յոգան, որը ակտիվ է արևածագի ժամանակ, օրվա ընթացքի գերակշռող յոգան է։
Ամիս/Կենդանակերպ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ամսվա սկզբին զուգընթաց կան երկու ավանդույթներ։ Ամավասյանտ (Ամանտա) ավանդույթով հիմնականում առաջնորդվում են Հնդկաստանի արևմտյան և հարավային նահանգները (այսինքն. Անդհրա-Պրադեշ, Հոա, Հուջարաթի, Կարնատակա, Մահարաշտրա և Թամիլնադ), որը համարվում է լուսնային ամսվա առաջին օրվա նորալուսինը, որը տեղի է ունենում մինչև արևածագը[5]։ Պուրնիմանտ ավանդույթը, մյուս կողմից, դիտարկում է լիալուսնի առաջին օրը որպես լուսնային ամսվա առաջին օր։ Այդ ավանդույթը հիմնականում ուղղորդվում են Հնդկաստանի հյուսիսային և արևելյան նահանգներում (Բիհար, Հիմաչալ-Պրադեշ, Փունջաբ, Մադխյա Պրադեշ, Մահարաշտրա, Օդիշա, Ռաջաստան և Ութար Պրադեշ)[5]։ Գործնականում ունենալով երկու ակտիվ ավանդույթներ` նշանակում է, որ այն ժամանակ, երբ ամսվա անվանումների հնդկական լուսնային օրացույցը մնում է նույնը, ամսվա սկզբնական և վերջնական տարբերությունը երկու ավանդույթների միջև միջինում կազմում է 15 օր։ Ամենամյա կրկնվող միջոցառումների վրա դա ունի իր հետևանքները, ինչպիսին Շրավանայի սուրբ ամիսն է [6]։ Օրինակ, Շրավանա ամսվա կրոնական չափավորությունն ու դիտարկումները Ամավասյանտ ավանդույթի հետևորդների համեմատությամբ հետաձգվում են 15 օրով։
Ամիսը պարունակում է երկու`աճող և նվազող կեսեր (պակսասներ)։ Յուրաքանչյուր կես բաղկացած է 15 փուլերից։ Կան լուսնային օրացույցի ստեղծման երկու տարբեր համակարգեր։
- Ամավասյանտան կամ մուխյա մանան ամսային համակարգ է, որը սկսվում է նորալուսնից և ավարտվում է նորալուսնով (աճող կեսին հաջորդում է նվազող կեսը), որին հիմնականում հետևում են Հարավային Հնդկաստանում։
- Պուրնիմանտա կամ գաունա մանան ամսային համակարգ է, որը սկսվում է լիալուսնով և ավարտվում է լիալուսինով (նվազող կեսը հաջորդում է աճող կեսին), որին հետևում են Հյուսիսային Հնդկաստանում։ Պուրնիմանտան նաև հայտնի է որպես Սուկլանտա Մասա անվամբ, և այս համակարգն առաջադրվում է Վարահամիհիրայի կողմից։
Կենդանակերպը սահմանում է ամիսաթիվը, որտեղ գտնվում է։ Եթե ամսվա մեջ բացակայում է կենդանակերպը, ամիսը լրացուցիչ է։ Եթե մեկ ամսում կա երկու կենդանակերպ, երկրորդ կենդանակերպը որոշում է ազատ ամիս լինելու փաստը։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Time Measurement and Calendar Construction.
- ↑ Defouw, Hart; Robert Svoboda (2003).
- ↑ Chatterjee, S.K. (1998).
- ↑ Chia Daphne and Helmer Aslaksen (April 2001).
- ↑ 5,0 5,1 Drik Panchang (25 May 2016).
- ↑ Drik Panchang (25 May 2016). "2016 Sawan Somwar fasting days for Ujjain, Madhya Pradesh, India".