Նեոֆաշիզմ
Նեոֆաշիզմ, արմատական կազմակերպություն և շարժում, որը գաղափարական և քաղաքական առումով ժառանգել է 1920-1940-ականների ֆաշիստական կազմակերպությունների գործունեությունը, որոնք լուծարվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Նեոֆաշիստները ունեն քաղաքական ծայրահեղականության հակում, կիրառում են գործունեության ահաբեկչական ձևեր[1]։
Տարբերակիչ հատկություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ձգտելով հաճախ մեկուսանալ անցյալի ֆաշիստական շարժումներից, նեոֆաշիստները գործնականում, այնուամենայնիվ, բացահայտում են իրենց գաղափարական և քաղաքական կապը ֆաշիզմի ձևերի հետ, որոնք զարգացել են երկու համաշխարհային պատերազմների միջև։ Շատ նեոֆաշիստական քաղաքական շարժումների և կազմակերպությունների ամենակարևոր տարբերակիչ առանձնահատկություններն են՝ ազգայնականություն, շովինիզմ, այլատյացություն, քննադատություն խորհրդարանական համակարգի շրջանակներում գործող կառավարությունների ծայրահեղ աջ դիրքերից, քաղաքական պայքարի բռնի, ահաբեկչական մեթոդների կիրառում։ Նեոֆաշիզմը թշնամաբար է վերաբերվում հումանիզմին, մշակում է իռացիոնալիզմ, հաճախ օգտագործում է ֆաշիստական պահեստամասեր (սև համազգեստ, ֆասիա և այլն)։ Օգտագործելով սոցիալական և ազգայնական դեմագոգիայի փոփոխված (զարգացող քաղաքական իրավիճակի հետ կապված) մեթոդներ՝ նեոֆաշիստները փորձում են իրենց ազդեցությամբ ընդգրկել բնակչության մի մասին (առաջին հերթին՝ փոքր ձեռներեցներ, միջին չինովնիկներ, երիտասարդության որոշ շերտեր և այլն)[2][3]։ Սոցիալական հասկացությունները պահպանվում են համերաշխությանը համահունչ։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին անգամ նեոֆաշիզմ տերմինը հայտնվել է Իտալիայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո և կապված էր ֆաշիստական շարժումը այս կամ այն ձևով վերակենդանացնելու փորձերի հետ։ Երկար ժամանակ իտալացի արմատականների ամենամեծ կազմակերպությունը «Իտալական սոցիալական շարժում» կուսակցությունն էր (ISD), որը ստեղծվել է 1946 թվականին և այդպես է կոչվել ի հիշատակ պատերազմի ավարտին Մուսոլինիի կողմից ստեղծված Իտալական Սոցիալական Հանրապետության։ Դրա առաջնորդներն էին մուսոլինյան ռեժիմի նախկին ֆունկցիոներներ Արտուրո Միկելինին և Ջորջո Ալմիրանտեն։ Կուսակցությունը ձգտում էր հասնել ֆաշիստական ռեժիմի վերականգնմանը՝ իր կազմում ընդգրկելով նախկին ֆունկցիոներներին։ 1994 թվականից այս կուսակցությունը ստացել է «Ազգային դաշինք» անվանումը և աստիճանաբար հեռացել ծայրահեղ ծայրահեղականությունից՝ զարգանալով պահպանողական ուղղությամբ։ Ջորջիո Ալմիրանտեն նույնիսկ ճանաչվում է որպես ժամանակակից իտալական ժողովրդավարության ստեղծողներից մեկը։
Արտահամակարգային նեոֆաշիզմի առաջատար գործիչներն էին Ստեֆանո Դելե Կիայը[4], Մարիո Մերլինոն[5], Պինո Ռաուտին, Պիերլուիջի Կոնկուտելին, Ֆրանկո Ֆրեդան։ Նեոֆաշիստների ավելի երիտասարդ սերնդին էին պատկանում 1978-1982 թվականների ծայրահեղ աջ ահաբեկչական «Հեղափոխական զինված բջիջները»․ Ալեսանդրո Ալիբրանդի, Վալերիո Ֆիորավանտի, Ֆրանչեսկա Մամբրո, Ջիլբերտո Կավալինի, Մասիմո Կարմինատի։ Նեոֆաշիստները ահաբեկչական պայքար էին մղում կոմունիստների, ձախերի և լիբերալ պետության դեմ։ Որպես դրական գաղափար նրանք առաջարկում էին ֆաշիստական կորպորատիզմի սինթեզ մաֆիոզ-պոպուլիստական համակարգի հետ՝ «հեղափոխական ավազակության բներ»[6]։
Նեոֆաշիստական «լարվածության ռազմավարության» շրջանակներում իրականացվել են ահաբեկչությունների շարք։ Այսպիսով, 1969 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Միլանի Պիացցա Ֆոնտանայում բանկի տարածքում պայթյուն է տեղի ունեցել, որի զոհ է դարձել 16 մարդ, 1974 թվականի օգոստոսին Բրեշիայում ձախ կուսակցությունների ցույցի մասնակիցների վրա նետված ռումբից զոհվել է 9 մարդ, նույն ամսին ևս 12 մարդ զոհվել է «Իտալիկուս» երկաթուղային էքսպրեսի պայթյունի հետևանքով առաջացած վթարի հետևանքով։ Իտալացի նեոֆաշիստների ամենամեծ հանցագործությունը համարվում է 1980 թվականի օգոստոսին Բոլոնիայի երկաթուղային կայարանի պայթյունը։ Այս ահաբեկչական գործողությունը խլել է 80 մարդու կյանք, ավելի քան 200 մարդ վիրավորվել է (Աջ ուժերը առաջ էին քաշում այս ահաբեկչության համար պատասխանատվության այլընտրանքային վարկածներ։ Դատապարտված նեոֆաշիստներ Ֆիորավանտին և Մամբրոն չեն ընդունել իրենց մեղքը)։
1990-2000-ական թվականների ընթացքում իտալական նեոֆաշիզմը նկատելի վերափոխման է ենթարկվել։ Ծայրահեղ աջերի զգալի մասը (օրինակ՝ 1922-1943 թվականների ֆաշիստական բռնապետի թոռնուհին՝ Ալեսանդրա Մուսոլինին) միացել է Սիլվիո Բեռլուսկոնիի շարժմանը։ Այնուամենայնիվ, այնպիսի կուսակցություններում, ինչպիսիք են «Աջերը» (La Destra; Ֆրանչեսկո Ստորաչե), «Սոցիալական ազգային ճակատը» (Ադրիանո Թիլգեր), «Fiamma Tricolore» (Պինո Ռաուտի, որին հաջորդում են Լյուկա Ռոմանյոլին և Ատիլիո Կարելին), «Նոր ուժը» (Forza Nuova; Ռոբերտո Ֆիորե), «Ֆաշիզմ և ազատություն» (Fascismo e Libertà; Կառլո Գարիլո) հավատարիմ են մնում ֆաշիստական ավանդույթներին։
Արևմտյան Եվրոպայի այլ երկրներում նեոֆաշիզմը (չպետք է շփոթել գերմանական նեոնացիզմի և իսպանական նեոֆալանգիզմի հետ) առավել նկատելի զարգացում ստացավ Ֆրանսիայում։ Ամենավառ օրինակը «Ազգայնական հեղափոխական երիտասարդությունն է» (JNR; Սերժ Այուբ)[7]։
1950-ականների և 1980-ականների սկզբի Լատինական Ամերիկայի որոշ երկրներում (Պարագվայ, Արգենտինա, Ուրուգվայ, Գվատեմալա, որոշ չափով Չիլի) հաստատվել են ֆաշիստական և նեոֆաշիստական առանձնահատկություններով ռեժիմներ։ Այս միտումն առավել դրսևորվեց Բոլիվիայում 1980-1981 թվականներին՝ գարսիամեսիզմի ռազմա-քրեական ռեժիմը բացահայտ համագործակցում էր Եվրոպական նեոֆաշիզմի նշանավոր գործիչների հետ։ Նեոֆաշիստական բնույթը կրում էին ծայրահեղ աջ պարամիլիտար կազմավորումները Չիլիում (Patria y Libertad), Արգենտինայում (Triple A), Կոլումբիայում (AUC), Գվատեմալայում (Mano Blanca), Սալվադորում (մահվան ջոկատներ), Մեքսիկայում (Tecos):
Բացահայտ նեոֆաշիստական բնույթ ունի Թուրքիայի ազգային շարժում կուսակցությունը (Պատմական առաջնորդը Ալփարսլան Թյուրքեշն է, այժմյան՝ Դևլեթ Բահչելին)՝ իր ռազմականացված թևով մոխրագույն գայլեր (այլ անվանումներ՝ «իդեալիստների կորպուս», «իդեալիստական օջախներ»)։ 1950-ականների սկզբին Իրանում նշանավոր դերակատարում ունեցավ Իրանի ազգային սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցությունը՝ Դավուդ Մոնշիզադեի գլխավորությամբ։ Նրա անդամները ակտիվ մասնակցություն են ունեցել Մոսադեղի կողմնակիցների և Իրանի ժողովրդական կուսակցության դեմ փողոցային բռնություններին։
Նեոֆաշիզմի տեսակները ներկա փուլում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Մոդեռնիստական» (ռևիզիոնիստական) նեոֆաշիզմը հեռանում է ոչ միայն «դասական» ձևերից, այլև 20-րդ դարի երկրորդ կեսի նեոֆաշիզմից։ Այս տեսակի կազմակերպությունները դեկլարատիվ կերպով ճանաչում են ժողովրդավարական ինստիտուտները և հատկապես ազատ շուկայի տնտեսական սկզբունքները, դիրքավորվում են որպես ազգային-պահպանողական և նույնիսկ ազգային-ժողովրդավարական շարժումներ։ Բայց այս տեսակի ժողովրդավարությունը զուգորդվում է ավտորիտար-պոպուլիստական և կորպորատիվ գծերի հետ։
Հակակոմունիզմը շարունակում է մնալ նեոֆաշիստական գաղափարախոսության կարևոր տարր։ Այնուամենայնիվ, ժամանակակից նեոֆաշիզմը առաջնահերթություն է տալիս միջազգային ֆինանսական կապիտալի և պետական բյուրոկրատիայի քննադատությանը։ Այս զարգացումով նեոֆաշիստական գաղափարախոսության մեջ ուժեղանում են ձախ տարրերը, որոնք սկիզբ են առնում դասական ֆաշիզմի սինդիկալիստական աղբյուրներից[8]։ Այս միտումները հատկապես նկատելի էին իտալացի ծայրահեղ աջ և բոլիվիացի գարսիամեսիստների մոտ։ Ներկայումս նրանք առաջին պլան են մղվում՝ ստեղծելով անարխիզմի ֆենոմենը աջ կողմում[9]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Террор и террористы. Словарь. Ланцов С. А. Изд-во Санкт-Петербург. гос. ун-та, 2004
- ↑ Большая советская энциклопедия/Неофашизм
- ↑ История фашизма в Западной Европе. Под ред. Г. С. Филатова. М.: Наука, 1978.
- ↑ «Орел эпохи Кондора». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (օգնություն); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (օգնություն) - ↑ «Итальянский анархо-фашист говорит вам». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (օգնություն); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (օգնություն) - ↑ «Всё ещё бессмертна, но уже не та». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ «Эрик Крещенский. Многогранный правый край». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ Устрялов Н. В. Италия — колыбель фашизма. М.: Алгоритм, 2012. — 240 с. — ISBN 978 5443802213
- ↑ «Интервью с Пьером Луиджи Конкутелли». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (օգնություն); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (օգնություն)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Readings on Fascism and National Socialism
- Фашизм / Галкин А. А. // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27).
- Фашизм / Белоусов Л. С. // Уланд — Хватцев. — М. : Большая российская энциклопедия, 2017. — С. 214—217. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 33). — ISBN 978-5-85270-370-5.
- Ланцов С. А. Террор и террористы: Словарь. — СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004.
- Умланд А. Современные концепции фашизма в России и на Западе // Неприкосновенный запас. 2003. № 5(31).
- Умланд А. Фашизм и неофашизм в сравнении: западные публикации 2004—2006 гг. // Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2007. T. 4. № 1.
- Шеховцов А. В. Новый правый радикализм в Европе как предмет исследования в отечественной и зарубежной историографии // Науковий вісник «Гілея» : Збірник наукових праць. —К., 2007. — В. 9. — С. 299—312. — ISSN 2076-1554.
- Шнирельман В. А. Арийский миф в современном мире. — М.: Новое литературное обозрение, 2015. — (Библиотека журнала «Неприкосновенный запас»).
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նեոֆաշիզմ» հոդվածին։ |
| ||||||
