Historia de Espania

Historia de Espania
instantia de: history of a country or state[*], disciplina academic[*]
subclasse de: history of Europe[*]
parte de: history of Europe[*]
Commons: History of Spain

Le historia de Espania es le proprie de un nation europee, circumfere tanto le periodo comprehendite ab le prehistoria e le creation del Hispania roman, passante per le Hispania visigothic, Al-Andalus, le regnos christian, le Monarchia Hispanic e le formation e cadita del Imperio Espaniol, usque le formation del moderne Stato-nation e le instauration del actual Regno Constitutional espaniol.

Etate Antique

Theatro Roman de Mérida, provincia de Badajoz

Forte celta del nord de Espania

Le iberos esseva le prime populo que occupava le peninsula iberic del qual on conserva registros scripte. On sape que il habeva populationes pre-iberic del que on ha solmente vestigios archeologic, proque le grecos e phenicios, qui lassava le prime scriptos, nunquam entrava in contacto con illes. In iste categoria on debe probabilemente includer le bascos.

Circa le anno 1200 adC, tribos celtic, includente probabilemente le cantabros e astures, entrava in le peninsula del Nord e se establiva in grande parte de su territorio, miscente se con le iberos. Le populationes que occupava un ample frangia inter iste duo citates es cognoscite como celtiberos. Il pare que le montanias ubi viveva le populo basc nunquam esseva invadite. Le origine de iste gente es considerate incerte. Certo illo es multo antique, e su lingua etiam. Possibilemente il se tracta de un population pre-iberic.

Circa le anno1100 adC le phenicios arrivava al peninsula e fundava colonias. Le plus importante esseva Gadir, le Gades roman, que hodie es Cádiz. A su vice le grecos fundava lor colonias in le costa mediterranee de Iberia, nomine que designava tote le peninsula.

Durante le prime e le secunde Guerras Punic inter Roma e Carthago, le carthagineses invadeva le peninsula. Illes establiva lor colonias, le plus importante in le insula Ibiza e in Cartagena, nomine que certo faceva referentia al nove Carthago. Post le disfacta de Carthago, Roma initiava un occupation progressive del peninsula, que se prolongava durante quasi 200 annos. Durante quasi le prime tres decades del occupation le romanos debeva facer fronte a Numantia, citate iberic situate super le ripas del fluvio Duero, in le proximitate del actual Soria, e a guerrilleros commandate per le chef lusitan Viriato. Post le morte de Viriato (139 a.c.), le lucta del iberos contra Roma deveniva plus dismembrate e sporadic, sed non se terminava totalmente usque le tempore del imperator Augusto. Le occupation culminava in le plen submission del peninsula sub le poter de Roma e in su conversion in provincia sub le nomine de Hispania.

Hispania adoptava le cultura, lingua e leges roman, e acquireva grande importantia intra le imperio, usque le puncto que tres imperatores roman, Trajano, Adriano e Teodosio, nasceva in le peninsula.

Medievo

Interior del Moschea-Cathedral de Córdoba

Le Muralia de Avila, provincia de Avila, construite in le medioevo

In le anno 409, tribos germanic de suevos, alanos e vandalos invadeva le peninsula iberic. Post alicun annos, in 416, altere tribo germanic, le visigothos, entrava in Hispania como alliatos de Roma, expelleva le alanos e vandalos, e confinava le suevos in Gallecia. Le visigothos fundava un regno que perdurava usque al seculo 8, durante le qual occurreva lor conversion del arianismo al catholicismo e le luctas contra le suevos, le byzantinos, le francos e le bascos. Le character elective del monarchia visigothic causava quasi semper un enorme instabilitate politic characterisate per rebelliones constante e assassinatos.

In le anno 711 comenciava le invasion musulman del peninsula, le qual se converteva in un emirato, o provincia del imperio arabe, nominate Al-Andalus.

Le avantiamento musulman esseva rapide. In 712 cadeva Toledo, le capital visigothic. Le musulmanes avantiava progressivemente verso le nord, e omne citates capitulava. In 716 illes dominava tote le peninsula, ben que lor dominio in le nord esseva plus nominal que militar. Tunc, le musulmanes orientava lor effortios verso le altere latere del Pyreneos, contra le regno carolinge. Isto permitteva revoltas in le pauc controlate zona nord-west del Peninsula.

In le anno 718 in Asturias occurreva le prime revolta, sub le commando de un (probabilemente) nobile gotho appellate Don Pelayo. Iste revolta esseva controlate. In 722 ha loco le Battalia de Covadonga, ubi Pelayo vince e funda le regno de Asturias. Ab isse momento e usque a 1492 le Peninsula Iberic esseva dividite in un parte musulman e altere christian.

Le seculos seculo 8 e le seculo 9 apportava un crescente potestate musulman, malgrado le nucleos christian del nord del peninsula. In le seculo 10, Abderraman III converte Al-Andalus in califato independente de Damasco, con autonomia religiose, inaugurante un epocha de grande prosperitate cultural, gratias al innovationes in le scientias e litteras e super toto al special attention que on dedicava al disveloppamento del citates. Le urbes le plus importante esseva Valencia, Zaragoza, Sevilla e Cordova, le qual deveniva in le seculo 10 le major citate de Europa Occidental, contante 500000 habitantes, e centro cultural del epocha. Nonobstante le decadencia arrivava in le seculo 11, quando comenciava un serie de luctas inter le varie familias real musulman. Tunc le califato se dismembrava in un mosaico de pauc regnos, appellate taifas.

Intertanto, presso le Pyreneos appareva altere duo regnos christian, Navarra e Aragon. Durante que le reconquesta avantiava, omne iste regnos se divideva e se refundeva, de sorta que solmente quatro regnos christian remaneva in le peninsula: Castilia, Aragon, Navarra e Portugal, ultra le regno musulman de Granada.

Al fin de iste periodo, in 1402, comencia le invasion de Insulas Canari per seniores normanne que debeva vassallage al corona de Castilia (ben que Portugal etiam habeva pretensiones de dominio super iste territorio). Iste processo de conquesta non finiva ante 1496-1497.

Etate Moderne

Al fin del medievo, duo del grande regnos peninsular, le Corona de Aragon e le regno de Castilia, se alliava e conquireva le regno de Granada in 1492 e illo de Navarra in 1512. Etiam comenciava un politica matrimonial con Portugal que culminava in 1580, quando Philippo II ascendeva al throno, unificante pro le ultime vice le peninsula iberic.

In 1492 on decretava etiam le expulsion del judeos non christian, imitante Philippo IV de Francia e Navarra. Etiam Christophoro Columbo arrivava con su naves a America, lo que provocava le exploration e conquesta del terras american, anque per altere paises como Portugal, Francia e Anglaterra. Tonnas de argento e auro esseva portate del nove continente, e le monarchia hispanic se converteva in un del statos le plus potente in le mundo.

Post le morte de Elisabeth le Catholic, in 1504, su filia Johanna, sposate con Philippo I, la succedeva in le throno de Castilia. Nonobstante, Philippo moriva multo juvene, e on recognosceva le incapacitate de Johanna, a causa de su conducta lunatic.

Su filio Carolo I hereditava le coronas de Castilia e Aragon, malgrado le sacrate Imperio Roman-Germanic. In su etate matur ille decideva retirar se al vita religiose recolligente se in 1556 in le Monasterio de Yuste (Cáceres), lo que determinava le dismembramento del imperio, que se divideva inter le membros del familia de Hapbsburgo, le espaniol (Philippo II, su filio) e le austriac (su fratre).

Finalmente Philippo II, coronante se rege de Portugal in 1580, addeva a su longe lista de titulos illo de "Rege de omne Espanias", e regnava super omne partes del antique Hispania Visigothic. Ille manteneva le ordinal "secunde" pro respectar le via castilian (Philippo I de Castilia esseva Philippo le Belle). Ergo ille pote esser considerate le prime rege de Espania, ben que le prime in le senso actual esseva Philippo V.

Le regnos iberic continuava a prosperar, gratias al commercio con le colonias american, sed al mesme tempore illos susteneva guerras contra Francia, Anglaterra e le Provincias Unite, culminante con le disastrose aventura del Grande e Felicissime Armada in 1588.

Quando le ultime rege del dynastia de Habsburgo, Carolo II de Espania, moriva sin descendentes, Philippo de Borbon, nepote del rege de Francia, Ludovico XIV, le succedeva in le throno con le nomine de Philippo V.

In 1707 le Decreto de Nove Planta de Philippo V creava Espania, unificante le varie regnos in imitation de Castilia. Antea Espania non existeva como ver entitate politic.

Le resto del seculo 17 esseva le seculo del Illuminismo. Ferdinando IV e Carolo III, filios e successores de Philippo V, faceva un politica de renovation que modernisava Espania, durante un periodo que on cognosce como Despotismo Illustrate.

Etate Contemporanee

Post le Revolution Francese, Napoléon prendeva le poter e invadeva Espania con su truppas in 1808, imponente su fratre Joseph I in le throno. Consequentemente comenciava le Guerra de Independentia, que durava cinque annos. Le truppas de Napoleon superate in le battalia de Vitoria, in 1813, Ferdinando VII retornava al throno de Espania, aboliva le constitution de Napoleon, persequeva le liberales constitutionalista e inaugurava un systema de rigide absolutismo.

Le recession economic e le instabilitate politic esseva le consequentia logic del guerra e, post le arrivata al Indias del notitias super le indigne comportamento del rege ante Napoleon, Espania perdeva su colonias de ultramar, con le exception de Porto Rico, Cuba e Philippinas. In ultra, como consequentia del nomination de su filia Elisabeth II como herede, lo que esseva possibile post le derogation del Lege Salic que impediva le succession royal de feminas, su fratres Carolo Maria Isidoro se rebellava contra ille, dante initio al Prime Guerra Carlista.

Le revolution de 1868, denominate Le gloriose, obligava Elisabeth II a renunciar al throno. On convocava Cortes Constituente, que se pronunciava in favor del regime monarchic, e per initiativa de General Prim on offereva le corona a Amadeo de Saboya, filio del rege de Italia. Su breve regno (a causa del fatiga provocate per le politicos contemporanee) aperiva le via al proclamation del Prime Republica, etiam de duration curte, ben que multo agitate (in dece-un menses se succedeva quatro presidentes: Figueras, Pi i Margall, Salmerón e Castelar), e terminate per le colpo de stato del General Pavía, qui dissolveva le parlamento.

Le Restauration proclamava como rege Alphonso XII, filio de Elisabeth II. Espania experimentava un stabilitate politic debite al systema de governamento concipite per Cánovas del Castillo, basate super le alternation del partitos conservator (Canovas del Castillo) e liberal (Sagasta) in le poter. In 1885 moriva Alphonso XII, e su viuda Maria Christina se cargava del regentia usque al majoritate de su filio Alphonso XIII, nascite post le morte de su patre. Le rebellion independentista de Cuba in 1895 induceva le Statos Unite a intervenir in le zona e, post le confuse incidente del explosion del cuirassato Maine le 15 de februario de 1898 in le porto de Havana, iste pais declarava le guerra a Espania. Con le disfacta Espania perdeva su ultime colonias in ultramar (Cuba, Philippinas, Guam e Porto Rico).

Seculo 20

Le seculo 20 comenciava con un grande crise economic e le subsequente instabilitate politic, malgrado le periodo de relative prosperitate commercial gratias al neutralitate espaniol durante le Prime Guerra Mundial. Le succession de crises governamental, le marcha disfavorabile del guerra in le Rif, le agitation social e le discontento de parte del armea produceva le colpo de stato del general Primo de Rivera, le 13 de septembre de 1923, que establiva un dictatura militar con le appoio del rege Alphonso XIII.

Durante le dictatura on supprimeva le libertates e derectos. Le difficile conjunctura economic e le crescimento del partitos republican ante le situation de plus in plus difficile obligava Primo de Rivera a presentar su dimission al rege in 1930 e a partir a Paris, ubi ille moriva post pauc tempore. Le succedeva in le commando del Directorio le general Dámaso Berenguer, qui inaugurava le denominate Dictablanda, e postea, durante breve tempore, le admiral Aznar.

Le electiones municipal del 12 de april de 1931 dava le victoria al candidaturas republican, lo que compelleva le rege ad abandonar le pais e proclamava le Secunde Republica, le 14 de april.

Durante le Republica il habeva grande agitation politic e social, marcate per un drastic radicalisation de gruppos de sinistra e dextra. On boycottava le capites moderate, e cata uno pretendeva crear un Espania a su mesura. Durante le duo prime annos, governava un coalition de partitos republican e socialista. In le electiones occurrite in 1933 triumphava le derectas e in 1936 le sinistras. On affrontava un crescente unda de violentia, durante le qual on ardeva ecclesias e experimentava le sublevation monarchic de Sanjurjo, le revolution de 1934 e numerose attentatos contra capites rival.

Le 17 de julio se sublevava le guarnitiones del Africa Espaniol, producente le Guerra Civil. Espania se divideva in duo zonas, le un sub le autoritate del governamento republican e le altere controlate per le sublevatos (inter illes se trovava le general Francisco Franco, qui postea esseva nominate chef de stato). Le appoio german e italian al sublevatos, multo plus firme que le supporto del Union Sovietic al Espania republican, e le continue querelas inter le factiones republican, permitteva le victoria del sublevatos le 1 de april de 1939.

Le victoria del general Franco originava le instauration de un regime autoritari e totalitari. Il se produceva un forte repression contra le adversarios vincite, que obligava milles de espanioles a cercar exilio e condemnava altere milles al morte o al internamento in campos de travalio. Ben que Franco manteneva le pais neutral durante le II Guerra Mundial, su non dissimulate appoio al potentias del Axe menava Espania a un isolamento international de character politic e economic. Nonobstante, le restrictiones del guerra frigide inter le Statos Unite e le Union Sovietic provocava le fin del isolamento e permitteva le signatura de accordos con le Statos Unite, con le consequente installation de bases militar conjuncte de Espania e Statos Unite in Espania. In 1956 Marocco, que habeva essite un protectorato espaniol e francese, acquireva su independentia e interprendeva un plano de stabilisation economic del pais. In 1969 Franco nominava Juan Carlos de Borbon, nepote de Alphonso XIII e prince de Espania, como successor al titulo de rege.

Le dictator moriva in 1975, e Juan Carlos I esseva proclamate rege. Comenciava un periodo cognoscite como Transition, que culminava in le establimento de un Monarchia Constitutional in 1978, post le renuncia de D. Juan de Borbón, patre del rege, a su derectos historic. Post le prime electiones democratic, Adolfo Suárez, del partito Union de Centro Democratic, esseva eligite prime ministro e introduceva importante reformas politic. Il comenciava le negotiationes pro le entrata de Espania in le Communitate Economic Europee. Post su dimission in 1981, in le proprie ceremonia de investitura de su successor, Leopoldo Calvo Sotelo, le 23 de februario (23-F), occurreva un tentativa de colpo de stato, conducite in le Congresso de Deputatos por le tenente colonnello Tejero e promovite per varie militares de alte rango, le qual esseva abortate post un die.

In le electiones sequente (1982), vinceva le Partito Socialista del Laboratores Espaniol (Partido Socialista Obrero Español), con Felipe González como prime ministro, e se manteneva in le poter durante le tres sequente legislaturas. In 1985 Espania entrava in le OTAN e in 1986 in le Communitate Economic Europee. In 1992 Espania appareva visibilemente super le scenario international con le celebration del Jocos Olympic in Barcelona, le declaration de Madrid como capital cultural europee e le celebration del Exposition Universal EXPO 92 in Sevilla. Le electiones de 1996 dava le victoria al Partito Popular, con José María Aznar como prime ministro, carga que ille exerceva usque le electiones general de 2004.

Seculo 21

Le seculo 21 comenciava con le effectos del 11 de septembre de 2001, que apportava Espania a duo guerras: le guerra de Afghanistan (que expelleva le talibanes del poter) e le Guerra de Irak. Iste conflicto, addite al attentato de Al Qaeda in Madrid, augmentava le distantia inter le governamento e grande parte del opinion public espaniol, lo que produceva un cambio de governamento post le electiones democratic del 14 de martio de 2004.

Le euro, moneta official in le appellate "Zona euro" de Europa ab 1999, se converteva in le moneta de cambio quotidian le 1 de Januario de 2002, arrivante al bursas del citatanos, qui comenciava a usar lo in le vita de cata die, malgrado le protestos contra le subite augmento de precios provocate per iste cambio de moneta.

Al fin del secunde legislatura del governamento del Partito Popular, le 11 de martio de 2004, il habeva un horribile attentato terrorista (revindicate per Al Qaeda) contra trainos in Madrid, que falcava le vita de 192 personas. Post iste attentato le pais viveva dies de grande mobilisation civil, con accusationes cruciate in referentia a iste actiones, inter le partito que appoiava le governamento in le poter e le altere partitos parlamentari, polemica que mesmo hodie remane active.

Le Partito Socialista del Laboratores Espaniol ganiava le electiones del 14 de martio de 2004, e José Luis Rodríguez Zapatero deveniva le quinte prime ministro del regime democratic. Zapatero como prime ministro debeva respectar su compromisso electoral e ergo ordinava le retraite de truppas de Irak, frigidante del relationes diplomatic con le Statos Unite. On signava le Constitution Europee e realisava le referendum del Constitution Europee, in le qual le citatanos espaniol approbava le tractato. On approbava anque le matrimonio homosexual, inter altere reformas de character social previste in le programma de iste governamento.