Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Jump to content

Sudan

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
Republika ti Sudan
جمهورية السودان
Jumhūrīyat as-Sūdān
Wagayway ti Sudan
Wagayway
Kayarigan ti Sudan
Kayarigan
Napili a pagsasao: النصر لنا
"Kukuatayo ti Panagballigi"
Nailian a kanta: نحن جند الله جند الوطن
"Nahnu Jund Allah Jund Al-watan"
Lokasion ti  Sudan  (nangisit nga asul) – idiay Aprika  (nakusnaw nga asul ken nangisit a kolor dapo) – idiay ti Kappon ti Aprika  (nakusnaw nga asul)
Lokasion ti  Sudan  (nangisit nga asul)

– idiay Aprika  (nakusnaw nga asul ken nangisit a kolor dapo)
– idiay ti Kappon ti Aprika  (nakusnaw nga asul)

KapitolioKhartoum
15°38′N 032°32′E / 15.633°N 32.533°E / 15.633; 32.533
Kadakkelan a siudadOmdurman[1][2]
Opisial a sasaoArabiko,
Ingles
Nagan dagiti umiliSudanes, Sudani, Taga-Sudan
GobiernoPederal a presidensial a republika
Abdel Fattah Abdelrahman Burhan (عبد الفتاح عبد الرحمن البرهان)
Mohamed Hamdan Dagalo (محمد حمدان دقلو)
Abdalla Hamdok (عبدالله حمدوك)
LehislaturaNailian a Lehislatura
• Akinngato a kamara
Konseho dagiti Estado
• Akinbaba a kamara
Nailian nga Asermblia
Pannakabangon
• Pagpagarian a Nubiano
3500 BC
1504[3]
1821
1899
• Wayawaya
1 Enero 1956
9 Enero 2005
Kalawa
• Dagup
1,886,068 km2 (728,215 sq mi) (Maika-16)
Populasion
• Senso idi 2008
30,894,000 (naisuppitan)[4] (Maika-40)
• Densidad
16.4/km2 (42.5/sq mi)
GDP (PPP)Karkulo idi 2011
• Dagup
$177.678 bilion[5]
GDP (nominal)Karkulo idi 2018
• Dagup
$53.267 bilion[5]
• Tunggal maysa a tao
$808[6]
Gini (2014)34.2[7]
kalalainganna
HDI (2019)steady 0.510[8]
ababa · Maika-166
KuartaLibra ti Sudan (SDG)
Sona ti orasUTC+3 (Oras ti Daya nga Aprika)
• Kalgaw (DST)
UTC+3 (saan a mapalpaliiw)
Pormat ti petsaaa/bb/tttt
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag249
Kodigo ti ISO 3166SD
TLD ti internet.sd

Ti Sudan (Arabiko: السودان‎, as-Sūdān), opisial a ti Republika iti Sudan[9] (Arabiko: جمهورية السودان‎, Jumhūrīyat as-Sūdān), ken sagpaminsan a natawtawagan a kas ti Amianan a Sudan,[10][11][12] ket maysa a Arabo nga estado idiay Amianan nga Aprika (daytoy ket naipanunotan pay a kas paset ti Tengnga a Daya).[13] Daytoy ket nabeddengan babaen ti Ehipto iti amianan, ti Baybay Nalabbaga iti amainan a daya, ti Eritrea ken Etiopia iti daya, ti Abagatan a Sudan iti abagatan, ti Republika ti Tengnga nga Aprika iti abagatan alaud, ti Chad iti laud, ken ti Libya iti amianan a laud. Ti populasion ti Sudan ket ti nagtitiponan dagiti patneng nga agtataeng iti Tanap ti Nilo, ken dagiti kaputotan dagiti immalis manipud iti Arabiano a Peninsula. Gapu ti pamay-an a Arabisasion a kadawyan iti amin a kadagupan ti Arabo a lubong, ti Arabo a kultura ket isu tatan ti kaaduan idiay Sudan. Kaaduan ti populasion ti Sudan ket sumusurotda iti Islam. Ti Nilo ket bingbingayenna ti pagilian iti akindaya ken akinlaud a gugudua.[14]

Dagiti tattao ti Sudan ket addaanda iti atiddog a pakasaritaan a gumay-at manipud iti kina-ugma a naidebdedan iti pakasaritaan iti Ehipto. Ti Sudan ket nagsagsagaba ti sangapulo ket pito a tawtawen ti sibil a gubat idi las-ud ti Umuna a Sudanes a Sibil a Gubat (1955–1972) a sinarunuan babaen dagiti etniko, relihioso ken ekonomiko a suppiatan a nagbaetan dagiti Muslim nga Arabo iti Akin-amianan a Sudan ken ti kaaduannga animista ken Kristiano a Nilotes iti Abagatan a Sudan.[15][16] Daytoy ket gapuanan ti Maikadua a Sudanes a Sibil a Gubat idi 1983. Gapu kadagiti agtultuloy a politiko ken milisia a salisal, ti Sudan ket naagaw idi babaen ti awan ti natnatay a kudeta babaen ni koronel Omar al-Bashir idi 1989, a kalpasan daytoy ket nangirangarang kaniana a kas ti Presidente ti Sudan.[17] Ti sibil a gubat ket nagpatingga ti panakapirma ti maysa a Komprehensibo a Tulagan ti Kappia a nangited daytoy ti katurayan ti akin-abagatan idi a rehion ti pagilian. Kalpasan ti maysa a reperendum a natengngel idi Enero 2011, ti Abagatan a Sudan ket simmina idi 9 Hulio 2011 nga inpalubosan ti Sudan.[18][19]

Kameng daytoy ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ti Sudan ket mangtartaripato pay ti pannakaikamenna iti Kappon ti Aprika, ti Liga ti Arabo, ti Gunglo ti Islamiko a Pagtitinnulongan, ken ti Di nailinia a Tignay, ken agserserbi pay nga agpalpaliiw iti Gunglo ti Sangalubongan a Komersio.[20] Ti kapitoliona ket ti Khartoum, a daytoy ket agserserbi a kas ti politiko, kultura ken komersio a sentro ti pagilian. Daytoy ket opisial a pederal a presidensial a representatibo a demokrasia a republika, dagiti politika iti Sudan ket nawatiwat a naipampanunotan babaen ti sangalubongan a komunidad nga adda ti kaunegan ti maysa a autoritariano a sistema gapu ti panagtengngel ti Partido ti Nailian a Kongreso (NCP) iti ukoman, nga ehekutibo ken lehislatibo a sangsanga ti gobierno.[21]

Dagiti nagibasaran

  1. ^ "Populasion dagiti kapitolio a siudad ken dagiti siudad iti 100 000 wenno ad-adu pay nga agtataeng: ti kinaudi a magun-od a tawen, 1990–2009". Demograpiko a Libro ti Tawen 2009–2010. Nagkaykaysa a Pagpagilian. 2011. pp. 288–289. Naala idi 12 Mayo 2012. (Tabla 8)
  2. ^ "Sudan: Dagiti estado, Dagiti kangrunaan a siudad, Dagiti ili ken Aglomerasion – Dagiti Estadistika ken Mapa iti Populasion ti Siudad". Populasion ti Siudad. 2011. Naala idi 12 Mayo 2012.
  3. ^ Rayah, Mubarak B. (1978). Sibilisasion ti Sudan. Demokratiko a Republika ti Sudan, Ministro ti Kultura ken Pakaammo. p. 64.
  4. ^ "Awan ragsak kadagiti senso ti Sudan". News24. 21 Mayo 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-13. Naala idi 8 Hulio 2011.
  5. ^ a b "Sudan". International Monetary Fund.
  6. ^ "Sudan". International Monetary Fund.
  7. ^ "Gini Index". World Bank. Naala idi 16 June 2021.
  8. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.
  9. ^ "Sudan". CIA World Factbook. 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-02-05. Naala idi 6 Enero 2011.
  10. ^ "Ti Amianan a Sudan ket mangirugrugi ti baro a kuarta iti saan a nasayaat nga ekonomia". Al Bawaba. 25 Hulio 2011. Naala idi 6 Enero 2012.
  11. ^ "Nadadael dagiti Panangipatader kadagiti Simabaan idiay Amianan a Sudan gapu kadagiti umad-ado a Panaggulgulo". Compass Direct. 23 Agosto 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-11-10. Naala idi 6 Enero 2012.
  12. ^ "Amianan a Sudan". Chr. Michelsen Institute. Naala idi 6 Enero 2012.
  13. ^ Davison, Roderic H. (1960). "Ayan kadi ti Tengnga a Daya?". Dagiti Ganganaet a Pannakibiang. 38 (4): 665–675. doi:10.2307/20029452.
  14. ^ Collins, Robert O (2008). Ti Pakasaritaan iti Moderno a Sudan. Pagmalditan ti Unibersidad ti Cambridge (Cambridge, Nagkaykaysa a Pagarian; Siudad ti New York). ISBN 978-0-521-85820-5.
  15. ^ Shami, Seteney Khalid; Herrera, Linda (1999). Nagbaetan ti Pagikabilan ken Teksto , "Dagiti Etiko a Narikut a Kasasaad iti Panagsukimat kadagiti Sudanes idiay Ehipto: Agpatpataud kadagiti Pannakaammo a maipanggep ti Publiko ken ti Pribado" babaen ni Anita Hausermann Fabos. Amerikano nga Unibersidad iti Cairo a Pagmalditan (Cairo). p. 100. ISBN 978-977-424-548-0.
  16. ^ Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (2007). Sudan — Kalpasan ti Suppiat a Panagusig ti Enbironmento. Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (Nairobi). p. 35. ISBN 978-92-807-2702-9.
  17. ^ Staff writer (14 Hulio 2008). "Factbox — Presidente ti Sudan Omar Hassan al-Bashir". Reuters. Naala idi 8 Enero 2011.
  18. ^ McDoom, Opheera (7 Pebrero 2011). "Ti Abagatan a Sudan ket nagbutos ti pannakawayawaya babaen ti guedday". Reuters.uk.reuters.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-02-08. Naala idi 7 Pebrero 2011.
  19. ^ Fick, Maggie (9 Hulio 2011). "Naipangato ti baro a wagayway: Nagrambak ti Abagatan a Sudan ti Panakaipasngayna". Atlanta Journal-Constitution. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-11. Naala idi 9 Hulio 2011.
  20. ^ U.S. Central Intelligence Agency. "The World Factbook: Sudan". ISSN 1553-8133. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-02-05. Naala idi 10 Hulio 2011.
  21. ^ The New York Times. 16 Marso 1996. p. 4.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Sudan iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Sudan&oldid=401662"