Nagorno-Karabakh
Nagorno-Karabakh (Akinngato a Karabakh), Artsakh (Արցախ)
| |
|---|---|
 Lokasion ken gay-at ti dati nga Autonomo Oblast ti Nagorno-Karabakh (napuspusasaw a maris). | |
| Relihion | Kristianidad (Simbaan Apostoliko ti Armenia) |
| Nagan dagiti umili | Nagorno-Karabakh |
| Kalawa | |
• Dagup | 4,400 km2 (1,700 sq mi) |
• Danum (%) | bassit laeng |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2013 | 146,573[1] |
• Senso idi 2010 | 141,400[2] |
• Densidad | 29/km2 (75.1/sq mi) |
| Sona ti oras | UTC+4 |
• Kalgaw (DST) | +5 |
| Pagmanehuan | kanawan |
Ti Nagorno-Karabakh ket ti rehion a naserraan ti daga idiay Abagatan a Kaukaso a mabirukan idiay Akinbaba a Karabakh ken Zangezur ken mangsakop ti akin-abagatan a daya ti kabambantayan ti Basbassit a Kaukaso. Ti rehion ket kaaduan a kabambantayan ken kabakiran.
Ti Nagorno-Karabakh ket sangalubongan a mabigbigan a kas parte ti Azerbaijan,[3] ngem kaaduan iti rehion ket tinurayan babaen ti Republika ti Artsakh, ti de facto a nawaya a pagilian a nabangon babaen ti Autonomo Oblast ti Nagorno-Karabakh iti Azerbaijan SSR. Ti Azerbaijan ket saan pay a nagsanay iti politikal a turay iti rehion manipud idi rugi ti Tignay ti Karabakh idi 1988. Manipud idi patingga ti Gubat ti Nagorno-Karabakh idi 1994, dagiti representatibo dagiti gobierno ti Armenia ken Azerbaijan ket nakisarsaritadan kadagiti panagkappia a tinultulongan met ti Grupo ti Minsk ti OSCE iti naisuppiatan a kasasaad ti rehion.
Ti rehion ket kadawyan a mainaig kadagiti administratibo a pagbeddengan ti dati nga Autonomo Oblast ti Nagorno-Karabakh a mangsakop iti kalawa iti 4,400 kuadrado kilometro (1,700 sq mi). Ti historikal a kalawa ti rehion, nupay kasta, ket sakupenna ti agarup a 8,223 kuadrado kilometro (3,175 sq mi).[4][5]
Nagan
[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti pasakbay iti Nagorno- ket naala manipud iti Ruso ti nagorny (нагорный), a kayatna a sawen ket "kabambantayan". Ti Azerbaiyani a nagnagan ti rehion ket mairaman dagiti kapada a pananginagan iti "dağlıq" (kabambantayan) wenno "yuxarı" (akinngato). Dagiti kasta a balikas ket saan a maus-usar iti nagan nga Armenio, ngem nagparangda iti opisial a nagan ti rehion idi las-ud ti panawen ti Sobiet a kas Autonomo Oblast ti Nagorno-Karabakh. Ipakat dagiti sabali a pagsasao iti bukodda a panangibalikas para iti kabambantayan, akinngato, wenno nangato a daga; kas pagarigan, ti opisial a nagan nga inus-usar babaen ti Republika ti Nagorno-Karabakh idiay Pransia ket Haut-Karabakh, a ti kayatna a sawen ket "Akingato a Karabakh".
Ti nagan a Karabakh ket inaramid dagiti dua a balikas, ti "kara" ken "bagh" (wenno "bakh") a nagtaud manipud iti Turkiko ken Persiano, ken literal a kayatna sawen ket "nangisit a hardin".[6][7] Ti nagan ket immuna a nagparang kadagiti taudan idiay Georgian ken Persia kadagiti siglo ti maika-13 ken maika-14.[7] Ti Karabagh ket ti maysa a mabalin a maawat a pannakailetra ti Karabakh, ken ken mangibaga pay ti kita ti naitabas nga alpombra a kasisigud a napataud iti dayta a lugar.[8]
Iti maysa nga alternatibo a teoria nga insingasing baban ni Bagrat Ulubabyan, ti nagan a Karabakh ket addaan iti Turkiko–Armenio a taudan a ti kayatn a sawen ket "Kalatakan a Baghk" (Armenio: Մեծ Բաղք), ti reperensia iti Ktish-Baghk (kalpasanna: Dizak), maysa kadagiti prinsipalidad ti Artsakh babaen ti turay ti dinastia ti Aranshahik a nangtengngel ti trono ti Pagarian ti Syunik kadagiti siglo ti maika-11 ken maika-13 ken bukod a nagtawtawag iti "Pagarian ti Baghk".[9]
Dagiti nagan para iti rehion kadagiti nadumaduma a lokal a pagsasao ket maipatarusda amin iti "kabambantayan a Karabakh", wenno "kabambantayan a nangisit a hardin":
- Armenio: Լեռնային Ղարաբաղ, naitransliterado iti Leṙnayin Ġarabaġ (IPA: /lɛrnɑˈjin ʁɑɾɑˈbɑʁ/)
- Azerbaijani: Dağlıq Qarabağ, Дағлыг Гарабағ (kabambantayan a Karabakh; IPA: /dɑɣˈlɯɣ ɡɑˈɾɑbɑɣ/) wenno Yuxarı Qarabağ, Јухары Гарабағ (akinngato a Karabakh; IPA: /juxɑˈɾɯ ɡɑˈɾɑbɑɣ/)
- Ruso: Нагорный Карабах, naitransliterado Nagornyy Karabakh wenno Nagornyi Karabah (IPA: /nɐˈɡornɨj kərɐˈbax/)
Ti Nagorno-Karabakh ket masansan a naibagbaga babaen dagiti Armenio nga agtataeng iti dayta a lugar a kas Artsakh (Armenio: Արցախ), a mangidesignado ti maika-10 a probinsia ti taga-ugma a Pagarian ti Armenia. Kadagiti surat iti Urartio (maika- 9 ken maika-7 a sigsiglo SK), ti nagan nga Urtekhini ket inus-usar para iti rehion.[10] Dagiti taudan ti Taga-ugma a Griego ket tinawtawagan ti lugar a kas Orkhistene.[11]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Populasion ti NKR manipud idi 1 Enero 2013". NKR. 1 Enero 2013. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-10-23. Naala idi 20 Pebrero 2014.
- ^ "Official Statistics of the NKR. Official site of the President of the NKR". President.nkr.am. 1 Enero 2010. Naala idi 6 Mayo 2012.
- ^ "General Assembly adopts resolution reaffirming territorial integrity of Azerbaijan, demanding withdrawal of all Armenian forces". United Nations. 14 Marso 2008. Naala idi 30 Agosto 2015.
- ^ Robert H. Hewsen. "The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study". Revue des etudes Arméniennes. NS: IX, 1972, pp. 288.
- ^ Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. The University of Chicago Press, 2001, p. 264. ISBN 978-0-226-33228-4
- ^ The BBC World News. Regions and territories: Nagorno-Karabakh, BBC News Online. Naudi a napabaro idi 3 Oktubre 2007. Naala idi 21 Nobiembre 2007.
- ^ a b (iti Armenio) Ulubabyan, Bagrat. Karabagh (Ղարաբաղ). The Soviet Armenian Encyclopedia, vol. vii, Yerevan, Armenian SSR, 1981 p. 26
- ^ C. G. Ellis, "Oriental Carpets", 1988. p133.
- ^ Robert H. Hewsen, Armenia: a Historical Atlas. University of Chicago Press, 2001, pp. 119–120.
- ^ PanArmenian Network. Artsakh: From Ancient Time to 1918 Naiyarkibo 2009-08-04 iti Wayback Machine. PanArmenian.net. 9 Hunio 2003. Naala idi 21 Nobiembre 2007.
- ^ Strabo (ed. H.C. Hamilton, Esq., W. Falconer, M.A.) . Geography. The Perseus Digital Library. 11.14.4. Naala idi 21 Nobiembre 2007.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Nagorno-Karabakh iti Wikimedia Commons