İlhama Qasabova

The instrument "saz" has been considered sacred for the Turks since ancient times. "Saz" was the informer of authority in the mind and thought of Turk. "Qaval" (tambourine) is also one of the main attributes of shamans. For the shaman the tambourine means a winged horse, which he travels universe visually. The distinctive feature of the Shaman is that during the ritual his physical movements and mental movements pass from state to state at the result of his mental tension. During "saz" performance the condition of ashiqs change differently, under the sound of music they spiritually move from this world to another. They close their eyes during the performance and feel as if they have been awakened at the end of the performance. One can explain this situation of ashiqs as the human brain absorbing daily information with special frequency waves. In Shamans, Ozans, Ashugs and even in Bakhshis the instrument "saz", "qaval" (tambourine) play a role in the realization of the funeral, in the mourning ceremony. In the Turkish ethnic-cultural tradition in the archaic mourning traditions the ashiqs perform burial with the instruments "saz", but the shamans do it with the instrument "qaval" (tambourine). In the archaic mourning ceremonies of Khakases the sung elegy "aliptigh nimakhtar" both made the audience cry and think about life and death. The instrument "saz" was also used in mourning ceremonies of bakhshis. In the Tuva region the narrators recited poems at funerals. Such cases are also found in the epos "Manas". The death of Alp er Tonga mourned the region of Turan and the ozans playing "qopuz" told elegies about his death. Another archaic religious ritual existing since ancient times in Turkish ethnic culture is called "yug". The common name of funeral ceremonies held in the name of a dead person among the ancient Turks was Yug. The Orkhon Inscriptions are the first source mentioning this word. The history of ashug art has passed a long and difficult way. This is a page in the history of the Turkic peoples. Shamanism in the opinion of researchers covers a whole system of culture and outlook in Turkish culture. In fact, Shamans are understood as the predecessor of the art of ozan-ashug. In the art of ozan-ashiq-bakhshi the instruments "saz" and "qaval" are the result of the national belief, the breath of life and they are accompanied in the last breath of the human, even when he is buried.

Toplumun hücresi olan ailenin temeli için düzenlenmiş düğün gelenekleri Türk halklarının kültüründe özel bir yere sahiptir. Dünya halklarının düğün gelenek ve görenekleri asırlarla biçimlenmiş, halkın temsilcisine dönüşmüş ve felsefi bakış açısını ihtiva eder. Azerbaycan türklerinin de bu manada zengin değerler sistemi mevcuttur. Hindistan, Türkiye ve Azerbaycan düğün gelenklerinin benzer özellikleri dikkat çeker. Üç devletin geleneğinde nikahı ebeveyinler kıyar, anne baba hayır duası eder. Hint, Türk ve Azerbaycan halkı için kına gecesi önemlidir. Hintler`de gelinin el ve ayaklarına medhindi ismi verilen kınalar, Türkler`de ve Azerbaycan`da gelinin eline kına yakarlar. Türk geleneğinde gelinin eline kına yakılırken elini açmaz. Erkek tarafı gelinin eline küçük altın koyduktan sonra gelin elini açar. Azerbaycan`da ise (Kazak bölgesinde) damad düğün gecesi gelinin eline para koyarak elini açar. Kına gecesi, geleneksel olarak düğünden bir gün önce kız evinde yapılır. Kınanın yakılacağı gün kız evine düğünün başladığı anlamına gelen bayrak asılır. Geline yakılacak kına oğlan evi tarafından alınır. Her üç devletde de gelinin başına kırmızı bir örtü örtülür. Hint düğünlerinde, gelin ve damat ayağa kalkarak ateşin etrafında 7 defa döner, dua eder ve ateşe çiçek yaprakları serperler, Azerbaycan`da baba kızını lambanın etrafında 7 defa döndürür.

Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında" Sərəncamının icrası ilə əlaqədar AMEA Rəyasət Heyətinin 6 aprel 2021-ci il tarixli 9/9 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş AMEA-nın Tədbirlər planı çərçivəsində nəşr olunur. ELMİ REDAKTORU: Muxtar KAZIMOĞLU-İMANOV AMEA-nın həqiqi üzvü TƏRTİBÇİ: Fidan QASIMOVA filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aşıq Ələsgər: sazın sehri və sözün şöhrəti. Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları. Bakı, Elm və təhsil, 2021, 500 səh. Kitabda AMEA Folklor İnstitutunun təşkilatçılığı ilə Bakı şəhərində 24-25 may 2021-ci il tarixində keçirilən "Aşıq Ələsgər: sazın sehri və sözün şöhrəti" mövzusunda Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları toplanmışdır.