W artykule dokonano prezentacji monografii The Doctrine of Scripture. Jej autor, Brad East, propo... more W artykule dokonano prezentacji monografii The Doctrine of Scripture. Jej autor, Brad East, proponuje czytelnikowi doktrynę Pisma Świętego, czyli teologiczne opracowanie natury ksiąg natchnionych, ich atrybutów oraz misji. Można jego zdaniem mówić o teologicznej ontologii Biblii ze względu na jej relację z wolą Boga i Bożym działaniem przez nią. Konsekwentnie na mocy pochodzenia od Boga oraz związku z nim święte pisma charakteryzują się pewnymi obiektywnymi właściwościami. Z woli Bożej pełnią one również właściwą im funkcję w ramach Bożego objawienia oraz ekonomii łaski. Twórczość Easta wpisuje się również w nurt tzw. teologicznej interpretacji Pisma Świętego, którego rzecznicy próbują odzyskać przednowożytne praktyki czytania Biblii. Protestancki teolog określił swoje dzieło jako nie-protestanckie, oparte na założeniach katolickich. Rozumie przez to refleksję uprawianą z perspektywy czasowo i teologicznie wykraczającej ponad tradycje protestanckie. To interesujące podejście rodzi jednak pytania o naturę tak rozumianej katolickości. W zakończeniu dokonano krytycznej oceny recenzowanej monografii. Stanowi ona cenne kompendium teologicznej refleksji nad Pismem Świętym, autor jednak nie ustrzegł się pewnych uproszczeń. Zwłaszcza tak podkreślana przez Easta sakramentalność Pisma domaga się teologicznego dopracowania, które należałoby oprzeć na wywiedzionej z liturgii relacji między słowem Bożym a sakramentem. / The article presents a monograph The Doctrine of Scripture. Its author, Brad East, draws the reader’s attention to the doctrine of Holy Scripture, that is, a theological elaboration of the nature of inspired books, their attributes and mission. In his opinion, one can speak of a theological ontology of the Bible because of its relationship with the will of God and God's activity made possible through it. Consequently, by virtue of their origin from God and their relationship with Him, the sacred scriptures are characterized by certain objective properties. By God's will, they also perform their proper function within the framework of God's revelation and the economy of grace. East's writings also fit in with the so-called theological interpretation of Scripture, whose spokesmen are trying to regain premodern practices of reading the Bible. The Protestant theologian describes his work as un-Protestant and being based on catholic assumptions. By this he means a reflection effectuated from a perspective that goes beyond protestant traditions in terms of time and theology. This interesting approach, however, raises questions about the nature of catholicity understood in this way. At the end of the article, a critical evaluation of the reviewed monograph is presented. The latter is a valuable compendium of theological reflection on Holy Scripture, though the author did not manage to avoid certain simplifications. The sacramentality of Scripture, emphasized by East, demands a theological refinement that should be based on the relationship between the word of God and the sacrament derived from the liturgy.
Warto rozważać treści kryjące się w dogmacie maryjnym, bo wyjątkowe powołanie Matki Bożej rzuca ś... more Warto rozważać treści kryjące się w dogmacie maryjnym, bo wyjątkowe powołanie Matki Bożej rzuca światło na powołanie wszystkich ludzi. Niepokalane Poczęcie objawia prawdy o: relacji odwiecznej Bożej woli (predestynacja) do woli człowieka (wolność); stosunku Bożej łaski do współdziałania człowieka; spotkaniu doczesności z wiecznością. W artykule ukazano również ekumeniczny aspekt treści dogmatu. Autor podjął się polemiki z rozpowszechnionym (nawet wśród katolików) poglądem, zgodnie z którym Niepokalane Poczęcie stanowić ma wyraz zasady sola gratia. /
It is worthwhile to meditate the contents hidden in this Marian dogma, for the Mother of God’s unique vocation gives light to all the people’s vocation. The Immaculate Conception reveals the following truths: relation between the eternal will of God (predestination) and the will of man (freedom); relation between the divine grace and human cooperation; connection between temporality and eternity. The article also underlines an ecumenical aspect of the dogma’s contents. The author engages in polemics against the widespread (even among Catholics) opinion, according to which the Immaculate Conception should be an expression of the sola gratia principle.
Ocenę protestanckiego pryncypium i kwestię możliwości wypracowania katolickiej odmiany zasady sol... more Ocenę protestanckiego pryncypium i kwestię możliwości wypracowania katolickiej odmiany zasady sola Scriptura oparto na twórczości Josepha Ratzingera. Bawarski teolog pytanie o aksjomat „tylko Pismo” sprowadził do zagadnienia sposobu obecności Objawienia Bożego w historii. Ukazywał nierozerwalny związek Pisma z Kościołem, który daje znać w genezie świętych pism, uznaniu ich kanoniczności oraz ustaleniu kanonu, jest obecny również w postaci symbolu wiary na kartach Nowego Testamentu. Ratzinger rozróżnia pomiędzy Objawieniem a Pismem Świętym jako świadectwem i materialną zasadą Objawienia. Pismo pełni rolę „urzędu świadectwa” i w ten sposób zabezpiecza historyczne „raz jeden” Objawienia. Ale Objawienie ma również swoje „dzisiaj”, jest obecne w życiu, wierze i kulcie Kościoła. Objawienie jest źródłem, z którego wypływają dwa nurty Pisma i Tradycji jako materialnych i historycznych form przekazu Objawienia. Kwestia „Pismo i Tradycja” winna być włączona w szersze zagadnienie „Objawienie i Tradycja”. Nietożsamość Objawienia i Pisma Świętego zaprzecza możliwości przyjęcia katolickiej odmiany sola Scriptura – dowodził Ratzinger w polemice z Geiselmannem. Wystarczalna jest jedynie rzeczywistość Chrystusa, a nie jej natchnione świadectwo. /
The assessment of the Protestant formal principle and the feasibility of developing a Catholic variant of the sola scriptura doctrine was based on Joseph Ratzinger’s works. The Bavarian theologian reduced the question concerning the principle “by Scripture alone” to the issue of the mode of presence of Divine revelation in history. He showed the indissoluble connection between Scripture and the Church, which is visible in the origin of the sacred writings, the recognition of their canonicity and the determination of the canon, and present as the creed in the pages of the New Testament. Ratzinger distinguishes between Revelation and Scripture as the witness and material principle of Revelation. Scripture plays the role of the “office of testimony” and thus secures the historical “once for all” of Revelation. But Revelation also has its “today”, being present in the life, faith and worship of the Church. Revelation is the source from which the two streams of Scripture and Tradition flow as the material and historical forms of the transmission of Revelation. The question of “Scripture and Tradition” should be incorporated into the broader question of “Revelation and Tradition”. In his polemic with Geiselmann, Ratzinger argued that the non-identity of Revelation and Scripture denies the possibility of accepting the Catholic variant of sola Scriptura. It is the reality of Christ that is only sufficient, not its inspired testimony.
The purpose of this article is to show Marian dogmas in their relationship to Scripture as a test... more The purpose of this article is to show Marian dogmas in their relationship to Scripture as a testimony of revelation and to Tradition. In the first part, the author clarifies Ratzinger’s account of the relationship between the uniqueness of revelation in Christ and its continuity, as well as the links between Scripture preserving the “once for all” of revelation with Tradition, in which revelation is always present. The second part addresses the question of the Church’s memory, in which the Holy Spirit, guiding to all truth, also revealed the Marian aspect of revelation. Furthermore, the dynamic concept of Tradition demanded by the promulgation of the Marian dogmas of 1854 and 1950 is presented. In the last and most important part of the article, the author extracted from the work of the Bavarian theologian those contents of Mariology which, originating from the seeds of the inspired texts, shed light on the “once” of revelation and its testimony in Scripture. The example of Marian dogmas serves the purpose of outlining the creative though strained relationship between the two poles of revelation: uniqueness and continuity.
Celem artykułu jest ukazanie dogmatów maryjnych w ich związku z Pismem Świętym jako świadectwem Objawienia oraz z Tradycją. Najpierw przedstawiono Ratzingera ujęcie relacji między jednorazowością Objawienia w Chrystusie a jego ciągłością oraz więzi między Pismem chroniącym „raz jeden” Objawienia a Tradycją, w której Objawienie pozostaje zawsze teraźniejsze. Następnie zaprezentowana została kwestia pamięci Kościoła, w której Duch Święty prowadzący do pełni prawdy odsłonił również maryjny wymiar Objawienia. Kolejno przedstawiono dynamiczną koncepcję Tradycji, jakiej domaga się ogłoszenie dogmatów maryjnych z 1854 i 1950 roku. W ostatniej i najważniejszej części artykułu wydobyto z twórczości bawarskiego teologa te treści mariologii, które wyrósłszy z ziarna tekstów natchnionych, rzucają światło na „raz jeden” Objawienia oraz jego świadectwo w Piśmie. Na przykładzie dogmatów maryjnych zarysowano twórczy i niewolny od napięć stosunek dwóch biegunów Objawienia, jednorazowości i ciągłości.
Wokół pytań o początki chrystologii, red. P. Artemiuk, S. Zatwardnicki, Kraków 2023., 2023
Pisarze chrześcijańscy II i III wieku (m.in. Ireneusz i Tertulian) wskazywali na genezę regula fi... more Pisarze chrześcijańscy II i III wieku (m.in. Ireneusz i Tertulian) wskazywali na genezę regula fidei w nauczaniu Chrystusa przekazanym przez Apostołów. W artykule zaproponowano szersze spojrzenie na chrystologiczną genezę reguły wiary. Założono, że słowna nauka otrzymana od Pana jest tylko jednym z elementów zbawczo-rewelatywnego „wydarzenia Chrystusa”. W teologicznej refleksji wykorzystano badania nad historycznymi początkami kultu Jezusa prowadzonymi przez Larry’ego Hurtado. Reguła wiary jawi się pochodną „binitarnego monoteizmu” wyrażanego w pierwotnych wyznaniach wiary zbudowanych na wzorze „jeden Bóg, jeden Pan”. O kształcie reguły wiary zadecydowało zinterpretowane doświadczenie spotkania z Chrystusem. W recepcji i przekazie objawienia się Boga w Chrystusie ważne było zarówno spotkanie z Jezusem ziemskim, jak i chwalebnym. Źródłowe doświadczenie Zmartwychwstałego znajdowało swoje przedłużenie intra mysteriorum celebrationem. Tradycja Kościoła, zwłaszcza liturgia, stanowiła właściwe środowisko dla wyłonienia się wyznań wiary, jakie znalazły następnie odbicie w κανὼν τῶν γραφῶν oraz κανὼν τῆς πίστεως.
Christian writers of the 2nd and 3rd centuries (e.g., Irenaeus and Tertullian) pointed to the genesis of regula fidei in the teaching of Christ transmitted by the Apostles. The article proposes a broader look at the Christological genesis of the rule of faith. The verbal teaching received from the Lord is assumed to have been only one of the elements of the salvific and revelational “event of Christ”. The theological reflection uses the research on the historical origins of the worship of Jesus conducted by Larry Hurtado. The rule of faith appears to be a derivative of “binitarian monotheism” expressed in the original creeds built on the model of “one God, one Lord”. The shape of the rule of faith was determined by the interpreted experience of the encounter with Christ. In the reception and transmission of the self-revelation of God in Christ, both the encounter with the earthly Jesus and the one with the glorious Jesus were important. The source experience of the Risen One found its extension intra mysteriorum celebrationem. The Church's Tradition, especially the liturgy, provided the proper environment for the emergence of creeds, which were then reflected in κανὼν τῶν γραφῶν and κανὼν τῆς πίστεως.
This paper emphasises the coexistence of biblical theology and systematic theology in the works o... more This paper emphasises the coexistence of biblical theology and systematic theology in the works of Thomas Aquinas. For this purpose, it draws on the study of biblical Thomism. It then shows how the Bible is linked to theological speculation in the opening questions of the Theological Summa, in which the author characterises the sacra doctrina. Aquinas's modus operandi in his discussion with adversaries who do not recognise the authority of Scripture, as well as his apology for the authority of sacra Scriptura, is then presented. A sample polemic with Christians conducted on the basis of inspired texts is demonstrated further on. The paper closes with conclusions regarding the place and function of Scripture in Thomas's argumentation, which depend firstly on the addressees of Thomas's works and secondly on the types of statements made by the Angelic Doctor.
Benedict XVI called for a deeper understanding of inspiration and its dynamics. Although he did n... more Benedict XVI called for a deeper understanding of inspiration and its dynamics. Although he did not write a treatise on inspiration himself, his theological reflections can contribute to the doctrine of inspiration. The article takes up the most important threads that Joseph Ratzinger drew attention to in his statements about inspiration. The author of the article begins by presenting the creative dialogue between the Bavarian theologian and the thought of St. Bonaventure. Above all, the idea of the relation of revelation to Sacred Scripture as a testimony of revelation is emphasized. Then, three fundamental categories are considered which, according to Ratzinger, should define the theological reflection on inspiration: the person, the People of God, to which an inspired author belonged and which is guided by God, and history. In conclusion, a critical summary is made and the issues that need to be developed are pointed out.
Benedykt XVI wzywał do pogłębienia rozumienia natchnienia i jego dynamiki. Choć sam nie stworzył traktatu o natchnieniu, jego teologiczne refleksje mogą stanowić przyczynek do doktryny natchnienia. W artykule podjęto najważniejsze wątki, na które w wypowiedziach dotyczących natchnienia zwrócił uwagę Joseph Ratzinger. Rozpoczęto od ukazania twórczego dialogu bawarskiego teologa z myślą św. Bonawentury. Uwypuklona została przede wszystkim idea relacji objawienia do Pisma Świętego jako świadectwa objawienia. Następnie podjęto trzy podstawowe kategorie, które zdaniem Ratzingera winny określać teologiczną refleksję nad natchnieniem: osobę, Lud Boży, którego autor natchniony był częścią i który jest prowadzony przez Boga, oraz historię. W zakończeniu dokonano krytycznego podsumowania i wypunktowano kwestie domagające się rozwinięcia.
Jest nadzieja, bo jest Niepokalana, red. B. Kulik, Pelplin, 2023
The main idea of the article is the influence of the Blessed Virgin Mary on the Church in its str... more The main idea of the article is the influence of the Blessed Virgin Mary on the Church in its structure established by Christ and the Holy Spirit. The theological reflection is limited to an examination of the influence of the Immaculate on Scripture which plays an “official” function in the Church as an essential component of the apostolic office. The article presents the role of the Mother of the Church on the genesis of Scripture and the impact of biblical texts in the Church. The Mother of God is an icon of the process during which the word of God is received in the Church’s memory, and her attitude towards the word of God demonstrates the indissoluble link between the word of God and Tradition. Her maternal intercession includes the proclamation and interpretation of the word of God, especially during the liturgy. Mariological doctrine sheds light on biblical hermeneutics, deepening the theological understanding of the principles of biblical interpretation (canonical exegesis, analogy of faith and the living Tradition of the Church), and Mary herself exerts a personal influence on the exegete. Attention has also been given to the interaction of the Assumed into Heaven with the inspired texts in fulfilling the purpose for which they were written. She is “a sign of sure hope and solace” (Lumen Gentium, 68), a “personal interpretation” of the texts on glory, a demonstration of the relationship between eschatology and earthly life. As the mother and a disciple, she is also a non-official teacher of divine pedagogy, who complements the apostolic teaching. Making use of Scripture, she interacts with the Holy Spirit’s ministry.
Główną ideą artykułu jest wpływ Najświętszej Maryi Panny na Kościół w jego strukturze ustanowionej przez Chrystusa i Ducha Świętego. Refleksje teologiczne zostały ograniczone do zbadania oddziaływania Niepokalanej na Pismo Święte pełniące w Kościele funkcję „urzędową” – jako istotny komponent urzędu apostolskiego. Ukazana została rola Matki Kościoła na genezę Pisma Świętego i oddziaływanie tekstów biblijnych w Kościele. Matka Boża stanowi ikonę procesu recepcji słowa Bożego w pamięci Kościoła, a Jej postawa wobec słowa Bożego ukazuje nierozerwalny związek między słowem Bożym i Tradycją. Jej macierzyńskie wstawiennictwo obejmuje głoszenie i interpretację słowa Bożego, zwłaszcza w czasie liturgii. Doktryna mariologiczna rzuca światło na hermeneutykę biblijną, pogłębiając teologiczne rozumienie zasad interpretacji biblijnej (egzegezy kanonicznej, analogii wiary i żywej Tradycji Kościoła), a sama Maryja wywiera osobisty wpływ na egzegetę. Zwrócono również uwagę na współdziałanie Wniebowziętej z natchnionymi tekstami w realizacji celu, dla którego one powstały. Jest Ona „znakiem niezachwianej nadziei i pociechy” (Lumen gentium, 68), „osobową interpretacją” tekstów mówiących o chwale, ukazaniem relacji eschatologii i życia ziemskiego. Matka i uczennica jest także nieurzędową nauczycielką Boskiej pedagogii uzupełniającą apostolskie nauczanie. Czyniąc użytek z Pisma Świętego, współdziała z posługującym się nim Duchem Świętym.
This article presents selected aspects of the theology of inspiration and the theology of revelat... more This article presents selected aspects of the theology of inspiration and the theology of revelation developed from the perspective of dogmatic theology. As a key for reflection the inseparable missions of the Son and the Holy Spirit were taken. It was considered that inspiration and revelation should be distinguished, but not separated. Account was also taken of the interrelations of the mysteries of faith (nexus mysteriorum). To the fore came the inspiration of the New Testament authors resulting from the crucial salvific and revelatory events associated with the Incarnation, Pascha and Pentecost. The relationship of the hagiographers to the Church, for which the People of God of the Old Covenant was a type, was also considered. The text first presents the Christology of the Word and the pneumatology of the Word derived from the incarnational analogy. Subsequently, the relationship of the Apostles to the hagiographers (called “apostolic men” in Dei verbum) and their participation in the missions of the Son and the Holy Spirit are addressed. The final part shows the importance of the Eucharist, in which the self-communication of the Triune God continues, for the theology of inspiration. W artykule zaprezentowano wybrane aspekty teologii natchnienia i teologii objawienia opracowane z perspektywy teologii dogmatycznej. Za klucz prowadzonej refleksji przyjęto nierozdzielne misje Syna i Ducha Świętego. Wzięto pod uwagę, że natchnienie i objawienie winny być rozróżnione, ale nie rozdzielone. Wykorzystano wzajemne powiązania tajemnic wiary między sobą (nexus mysteriorum). Na pierwszy plan wysunięto natchnienie autorów Nowego Testamentu będące rezultatem kulminacyjnych wydarzeń zbawczych i objawieniowych związanych ze Wcieleniem, Paschą i Zesłaniem Ducha Świętego. Uwzględniono również związek hagiografów z Kościołem, dla którego Lud Boży Starego Przymierza był typem. Najpierw została zaprezentowana chrystologia słowa i pneumatologia słowa wyprowadzona z analogii inkarnacyjnej. Kolejno podjęto kwestie więzi Apostołów z hagiografami (nazywanych w Dei verbum „mężami apostolskimi”) i ich partycypacji w posłaniach Syna i Ducha Świętego. W ostatniej części ukazano znaczenie Eucharystii, w której kontynuowana jest samo-komunikacja Trójjedynego Boga, dla teologii natchnienia.
Wspólnota eucharystyczna, red. nauk. A.A. Napiórkowski, Kraków 2022, 2022
The Council documents outline the relationship between the word of God and the Eucharist. The Con... more The Council documents outline the relationship between the word of God and the Eucharist. The Constitution on Divine Revelation states that the Church, especially in the Sacred Liturgy, “unceasingly receives and offers to the faithful the bread of life from the table both of God's word and of Christ's body” (DV 21). The article provides the answer to the question: does that mean two tables, one twofold table or simply one table which the God’s word and Christ’s Body is taken from? Behind these questions there is an issue of Christ being present in a different way in the word and in the sacrament. The presence of Christ in the word of God is “true and real” but not substantial; therefore, it implies the fulfillment in the Eucharist. The Most Blessed Sacrament, in its turn, demands a serious treatment of the word of God and calls for “true and real” honour (not latria) this word is due. If theologians may talk about the “sacramentality” of the word of God, it’s only because of the analogical action in the word and sacrament and because of the relationship between the word and the Incarnated Word. The presence of Christ in the word may be considered at most in analogy to his presence in the Most Blessed Sacrament. Nevertheless, one should remember about the inseparable relationship between the two of them and, therefore, to avoid any parallelisms suggesting two different presences of the same Lord. In the Most Blessed Sacrament Christ is also present in the word which is uttered (and written under inspiration) but His word is “sacramentally” transformed here.
W soborowych dokumentach podkreśla się związek słowa Bożego i Eucharystii. W Konstytucji o Objawieniu Bożym twierdzi się, że zwłaszcza w świętej liturgii Kościół „bierze ciągle chleb życia ze stołu Bożego słowa i Ciała Chrystusowego i podaje wierzącym” (DV 21). Artykuł odpowiada na pytanie, czy chodzi o dwa stoły, jeden podwójny czy po prostu jeden stół, z którego bierze się słowo i Ciało Pańskie? W pytaniach tych kryje się kwestia obecności Chrystusa różnej w słowie i sakramencie. Obecność Chrystusa w słowie Bożym jest „prawdziwa i rzeczywista”, ale nie substancjalna; wskazuje zatem na dopełnienie w Eucharystii. Z kolei Najświętszy Sakrament domaga się poważnego traktowania słowa Bożego i wzywa do należnej temu słowu „prawdziwej i rzeczywistej” czci (nie latria). Jeśli teologom wolno mówić o „sakramentalności” słowa Bożego, to tylko ze względu na analogiczne działanie w słowie i sakramencie oraz związek słowa ze Słowem Wcielonym. Obecność Pana w słowie można co najwyżej rozpatrywać w analogii do obecności w Najświętszym Sakramencie. Trzeba jednak pamiętać o nierozerwalnej więzi jednego z drugim, a zatem unikać wszelkich paralelizmów sugerujących dwie różne obecności jednego i tego samego Pana. W Najświętszym Sakramencie Chrystus jest obecny również w słowie wypowiadanym (i spisanym pod natchnieniem), tyle że Jego słowo jest tutaj przeobrażone „sakramentalnie”.
Contribution of the Western Church Christology summarized in Leo the Great’s thought turned out t... more Contribution of the Western Church Christology summarized in Leo the Great’s thought turned out to be crucial in formulating the Chalcedonian dogma. The pope’s thought was formed also as a reaction to reflection of schools in Alexandra and Antioch. The article mentions the relation between the pope’s Christology and soteriology. It stresses the role of Christ’s humanity in salvation of a man. One may say that owing to Leo’s “dyophysitic” Christology the Council Fathers affirmed the humanity of Christ. From that perspective the Chalcedon Council is not only a guidepost on the way leading to the mystery of Jesus Christ, but it also secondarily indicates the mystery of a man.
W artykule zaprezentowano poglądy autora monografii The Doctrine of Scripture w kwestii reformacy... more W artykule zaprezentowano poglądy autora monografii The Doctrine of Scripture w kwestii reformacyjnego pryncypium sola Scriptura. Brad East krytykuje protestancki aksjomat z perspektywy, jak ją nazywa, katolickiej. Chodzi mu o ujęcie możliwie szerokie, uwzględniające myśl patrystyczną i średniowieczną oraz teologię wielu wyznań chrześcijańskich, w tym rzymsko-katolickiego. Spośród wielu argumentów przemawiających przeciwko zasadzie „tylko Pismo” wskazano na: niemożliwość ustalenia kanonu w oparciu o samo Pismo, niewystarczalność formalną Pisma, jego zrozumiałość jedynie w Kościele, milczenie natchnionych ksiąg w sprawach domagających się odpowiedzi, rozróżnienie między słowem Boga a Pismem oraz ograniczony autorytet Pisma Świętego. Przy okazji wnioski adiunkta teologii w College of Biblical Studies na Abilene Christian University pomagają uzasadniać katolickie przekonanie o koniecznym związku Pisma, Tradycji i Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.
The article presents the views of the author of the monograph The Doctrine of Scripture on the issue of the Reformation principle sola Scriptura. Brad East criticises the Protestant axiom from what he calls a catholic perspective. He wants to take as broad a view as possible, taking into account patristic and medieval thought and the theology of many Christian denominations, including the Roman Catholic one. Among the many arguments against the “Scripture alone” principle, the following ones have been pointed out: the impossibility of establishing the canon on the basis of Scripture alone, the formal insufficiency of Scripture, its perspicuity only in the Church, the silence of inspired books on matters requiring answers, the distinction between the word of God and Scripture, and the limited authority of the Holy Bible. The conclusions of the assistant professor of theology in the College of Biblical Studies at Abilene Christian University help as well to justify the Catholic belief in the necessary connection of Scripture, Tradition, and the Magisterium of the Church.
Tytułowa kwestia jest ważna zarazem z punktu widzenia teologicznego, jak i duszpasterskiego. Rosn... more Tytułowa kwestia jest ważna zarazem z punktu widzenia teologicznego, jak i duszpasterskiego. Rosnącej wśród katolików, zwłaszcza zrzeszonych we wspólnotach, atencji dla Pisma Świętego nierzadko nie towarzyszy wiara szukająca zrozumienia, czym jest słowo Boże spisane pod natchnieniem i jak ma się Pismo Święte do całokształtu życia kościelnego. W niniejszym artykule zajmiemy się krytyką protestanckiego pryncypium sola Scriptura ("tylko Pismo" ew. "tylko przez Pismo"), jaką zaprezentował w swoich publikacjach Gerald O'Collins, pochodzący z Australii teolog fundamentalny, jezuita, były profesor Uniwersytetu Gregoriańskiego i autor wielu publikacji naukowych. Jego poglądy stanowią równocześnie apologię katolickiego stanowiska i krytykę pewnych błędnych ujęć, jakie pojawiły się w teologii katolickiej (tzw. teoria dwóch źródeł). Ocena australijskiego teologa sama również podlega ocenie, co zaznaczymy w zakończeniu tekstu.
Katolicką interpretację Pisma św. charakteryzuje współistnienie zasad teologicznych i metod nauko... more Katolicką interpretację Pisma św. charakteryzuje współistnienie zasad teologicznych i metod naukowych. Tak rozumiana egzegeza teologiczna sama z kolei wymaga uzasadnienia teologicznego. W jego poszukiwaniu autor artykułu sięgnął do dokumentów Międzynarodowej Komisji Teologicznej. W tekście ukazany został teologiczny fundament zarówno dla tzw. wielkich zasad interpretacji Biblii, jak i konieczności stosowania metody historyczno-krytycznej. W zakończeniu przedstawiono propozycje godne uwagi w interpretacji biblijnej. Spośród nich najbardziej interesująca wydaje się przede wszystkim niemożliwa do zdefiniowania dwubiegunowość procesu egzegezy.
Benedykt XVI w swojej trosce o stan współczesnej egzegezy przypominał o konieczności stosowania k... more Benedykt XVI w swojej trosce o stan współczesnej egzegezy przypominał o konieczności stosowania kryteriów teologicznych w interpretacji Pisma Świętego. W ramach postulowanej przez niego „hermeneutyki wiary” należy uwzględniać tak zwane „wielkie zasady interpretacji”. Jedną z nich, którą omówiono w artykule, jest uwzględnienie żywej Tradycji całego Kościoła. Pogłębiona refleksja nad relacją Pismo Święte–Kościół prowadzi papieża do wniosku, że życie Kościoła jest właściwym miejscem interpretacji ksiąg natchnionych. Ojcowie Soboru Watykańskiego II oczekiwali, że studium Pisma Świętego stanie się duszą teologii. Ojciec Święty modyfikuje to życzenie i postuluje, by Pismo Święte czytane w komunii Kościoła stało się duszą studium teologicznego.
Problemem podjętym w artykule jest kwestia relacji Kościoła do Pisma Świętego w twórczości Johna ... more Problemem podjętym w artykule jest kwestia relacji Kościoła do Pisma Świętego w twórczości Johna Webstera. W pierwszej części zaprezentowano poglądy anglikańskiego teologa ukazujące ontologię Pisma Świętego w jej związku z eklezjologią, a w drugiej – poddano je krytycznej ocenie z perspektywy teologii katolickiej; w tym celu wykorzystano zwłaszcza teologię Josepha Ratzingera. Webster prezentuje Kościół jako creatura verbi divini, którego stałą cechą jest bycie słuchaczem viva vox Dei. W związku z tym proponuje ujmować Kościół w kategorii „duchowej widzialności”. Przyjmowana przez niego koncepcja Kościoła wiąże się z autorytetem Pisma Świętego jako narzędzia służącego Zmartwychwstałemu do wypowiadania teraźniejszego słowa za pośrednictwem natchnionych słów „proroków i apostołów”. Ten sam Duch Święty, który oświecał autorów natchnionych oraz dawał im natchnienie, odegrał również główną rolę w procesie formowania się kanonu. Uznanie kanoniczności było zdaniem Webstera przede wszystkim ...
W artykule dokonano prezentacji monografii The Doctrine of Scripture. Jej autor, Brad East, propo... more W artykule dokonano prezentacji monografii The Doctrine of Scripture. Jej autor, Brad East, proponuje czytelnikowi doktrynę Pisma Świętego, czyli teologiczne opracowanie natury ksiąg natchnionych, ich atrybutów oraz misji. Można jego zdaniem mówić o teologicznej ontologii Biblii ze względu na jej relację z wolą Boga i Bożym działaniem przez nią. Konsekwentnie na mocy pochodzenia od Boga oraz związku z nim święte pisma charakteryzują się pewnymi obiektywnymi właściwościami. Z woli Bożej pełnią one również właściwą im funkcję w ramach Bożego objawienia oraz ekonomii łaski. Twórczość Easta wpisuje się również w nurt tzw. teologicznej interpretacji Pisma Świętego, którego rzecznicy próbują odzyskać przednowożytne praktyki czytania Biblii. Protestancki teolog określił swoje dzieło jako nie-protestanckie, oparte na założeniach katolickich. Rozumie przez to refleksję uprawianą z perspektywy czasowo i teologicznie wykraczającej ponad tradycje protestanckie. To interesujące podejście rodzi jednak pytania o naturę tak rozumianej katolickości. W zakończeniu dokonano krytycznej oceny recenzowanej monografii. Stanowi ona cenne kompendium teologicznej refleksji nad Pismem Świętym, autor jednak nie ustrzegł się pewnych uproszczeń. Zwłaszcza tak podkreślana przez Easta sakramentalność Pisma domaga się teologicznego dopracowania, które należałoby oprzeć na wywiedzionej z liturgii relacji między słowem Bożym a sakramentem. / The article presents a monograph The Doctrine of Scripture. Its author, Brad East, draws the reader’s attention to the doctrine of Holy Scripture, that is, a theological elaboration of the nature of inspired books, their attributes and mission. In his opinion, one can speak of a theological ontology of the Bible because of its relationship with the will of God and God's activity made possible through it. Consequently, by virtue of their origin from God and their relationship with Him, the sacred scriptures are characterized by certain objective properties. By God's will, they also perform their proper function within the framework of God's revelation and the economy of grace. East's writings also fit in with the so-called theological interpretation of Scripture, whose spokesmen are trying to regain premodern practices of reading the Bible. The Protestant theologian describes his work as un-Protestant and being based on catholic assumptions. By this he means a reflection effectuated from a perspective that goes beyond protestant traditions in terms of time and theology. This interesting approach, however, raises questions about the nature of catholicity understood in this way. At the end of the article, a critical evaluation of the reviewed monograph is presented. The latter is a valuable compendium of theological reflection on Holy Scripture, though the author did not manage to avoid certain simplifications. The sacramentality of Scripture, emphasized by East, demands a theological refinement that should be based on the relationship between the word of God and the sacrament derived from the liturgy.
Warto rozważać treści kryjące się w dogmacie maryjnym, bo wyjątkowe powołanie Matki Bożej rzuca ś... more Warto rozważać treści kryjące się w dogmacie maryjnym, bo wyjątkowe powołanie Matki Bożej rzuca światło na powołanie wszystkich ludzi. Niepokalane Poczęcie objawia prawdy o: relacji odwiecznej Bożej woli (predestynacja) do woli człowieka (wolność); stosunku Bożej łaski do współdziałania człowieka; spotkaniu doczesności z wiecznością. W artykule ukazano również ekumeniczny aspekt treści dogmatu. Autor podjął się polemiki z rozpowszechnionym (nawet wśród katolików) poglądem, zgodnie z którym Niepokalane Poczęcie stanowić ma wyraz zasady sola gratia. /
It is worthwhile to meditate the contents hidden in this Marian dogma, for the Mother of God’s unique vocation gives light to all the people’s vocation. The Immaculate Conception reveals the following truths: relation between the eternal will of God (predestination) and the will of man (freedom); relation between the divine grace and human cooperation; connection between temporality and eternity. The article also underlines an ecumenical aspect of the dogma’s contents. The author engages in polemics against the widespread (even among Catholics) opinion, according to which the Immaculate Conception should be an expression of the sola gratia principle.
Ocenę protestanckiego pryncypium i kwestię możliwości wypracowania katolickiej odmiany zasady sol... more Ocenę protestanckiego pryncypium i kwestię możliwości wypracowania katolickiej odmiany zasady sola Scriptura oparto na twórczości Josepha Ratzingera. Bawarski teolog pytanie o aksjomat „tylko Pismo” sprowadził do zagadnienia sposobu obecności Objawienia Bożego w historii. Ukazywał nierozerwalny związek Pisma z Kościołem, który daje znać w genezie świętych pism, uznaniu ich kanoniczności oraz ustaleniu kanonu, jest obecny również w postaci symbolu wiary na kartach Nowego Testamentu. Ratzinger rozróżnia pomiędzy Objawieniem a Pismem Świętym jako świadectwem i materialną zasadą Objawienia. Pismo pełni rolę „urzędu świadectwa” i w ten sposób zabezpiecza historyczne „raz jeden” Objawienia. Ale Objawienie ma również swoje „dzisiaj”, jest obecne w życiu, wierze i kulcie Kościoła. Objawienie jest źródłem, z którego wypływają dwa nurty Pisma i Tradycji jako materialnych i historycznych form przekazu Objawienia. Kwestia „Pismo i Tradycja” winna być włączona w szersze zagadnienie „Objawienie i Tradycja”. Nietożsamość Objawienia i Pisma Świętego zaprzecza możliwości przyjęcia katolickiej odmiany sola Scriptura – dowodził Ratzinger w polemice z Geiselmannem. Wystarczalna jest jedynie rzeczywistość Chrystusa, a nie jej natchnione świadectwo. /
The assessment of the Protestant formal principle and the feasibility of developing a Catholic variant of the sola scriptura doctrine was based on Joseph Ratzinger’s works. The Bavarian theologian reduced the question concerning the principle “by Scripture alone” to the issue of the mode of presence of Divine revelation in history. He showed the indissoluble connection between Scripture and the Church, which is visible in the origin of the sacred writings, the recognition of their canonicity and the determination of the canon, and present as the creed in the pages of the New Testament. Ratzinger distinguishes between Revelation and Scripture as the witness and material principle of Revelation. Scripture plays the role of the “office of testimony” and thus secures the historical “once for all” of Revelation. But Revelation also has its “today”, being present in the life, faith and worship of the Church. Revelation is the source from which the two streams of Scripture and Tradition flow as the material and historical forms of the transmission of Revelation. The question of “Scripture and Tradition” should be incorporated into the broader question of “Revelation and Tradition”. In his polemic with Geiselmann, Ratzinger argued that the non-identity of Revelation and Scripture denies the possibility of accepting the Catholic variant of sola Scriptura. It is the reality of Christ that is only sufficient, not its inspired testimony.
The purpose of this article is to show Marian dogmas in their relationship to Scripture as a test... more The purpose of this article is to show Marian dogmas in their relationship to Scripture as a testimony of revelation and to Tradition. In the first part, the author clarifies Ratzinger’s account of the relationship between the uniqueness of revelation in Christ and its continuity, as well as the links between Scripture preserving the “once for all” of revelation with Tradition, in which revelation is always present. The second part addresses the question of the Church’s memory, in which the Holy Spirit, guiding to all truth, also revealed the Marian aspect of revelation. Furthermore, the dynamic concept of Tradition demanded by the promulgation of the Marian dogmas of 1854 and 1950 is presented. In the last and most important part of the article, the author extracted from the work of the Bavarian theologian those contents of Mariology which, originating from the seeds of the inspired texts, shed light on the “once” of revelation and its testimony in Scripture. The example of Marian dogmas serves the purpose of outlining the creative though strained relationship between the two poles of revelation: uniqueness and continuity.
Celem artykułu jest ukazanie dogmatów maryjnych w ich związku z Pismem Świętym jako świadectwem Objawienia oraz z Tradycją. Najpierw przedstawiono Ratzingera ujęcie relacji między jednorazowością Objawienia w Chrystusie a jego ciągłością oraz więzi między Pismem chroniącym „raz jeden” Objawienia a Tradycją, w której Objawienie pozostaje zawsze teraźniejsze. Następnie zaprezentowana została kwestia pamięci Kościoła, w której Duch Święty prowadzący do pełni prawdy odsłonił również maryjny wymiar Objawienia. Kolejno przedstawiono dynamiczną koncepcję Tradycji, jakiej domaga się ogłoszenie dogmatów maryjnych z 1854 i 1950 roku. W ostatniej i najważniejszej części artykułu wydobyto z twórczości bawarskiego teologa te treści mariologii, które wyrósłszy z ziarna tekstów natchnionych, rzucają światło na „raz jeden” Objawienia oraz jego świadectwo w Piśmie. Na przykładzie dogmatów maryjnych zarysowano twórczy i niewolny od napięć stosunek dwóch biegunów Objawienia, jednorazowości i ciągłości.
Wokół pytań o początki chrystologii, red. P. Artemiuk, S. Zatwardnicki, Kraków 2023., 2023
Pisarze chrześcijańscy II i III wieku (m.in. Ireneusz i Tertulian) wskazywali na genezę regula fi... more Pisarze chrześcijańscy II i III wieku (m.in. Ireneusz i Tertulian) wskazywali na genezę regula fidei w nauczaniu Chrystusa przekazanym przez Apostołów. W artykule zaproponowano szersze spojrzenie na chrystologiczną genezę reguły wiary. Założono, że słowna nauka otrzymana od Pana jest tylko jednym z elementów zbawczo-rewelatywnego „wydarzenia Chrystusa”. W teologicznej refleksji wykorzystano badania nad historycznymi początkami kultu Jezusa prowadzonymi przez Larry’ego Hurtado. Reguła wiary jawi się pochodną „binitarnego monoteizmu” wyrażanego w pierwotnych wyznaniach wiary zbudowanych na wzorze „jeden Bóg, jeden Pan”. O kształcie reguły wiary zadecydowało zinterpretowane doświadczenie spotkania z Chrystusem. W recepcji i przekazie objawienia się Boga w Chrystusie ważne było zarówno spotkanie z Jezusem ziemskim, jak i chwalebnym. Źródłowe doświadczenie Zmartwychwstałego znajdowało swoje przedłużenie intra mysteriorum celebrationem. Tradycja Kościoła, zwłaszcza liturgia, stanowiła właściwe środowisko dla wyłonienia się wyznań wiary, jakie znalazły następnie odbicie w κανὼν τῶν γραφῶν oraz κανὼν τῆς πίστεως.
Christian writers of the 2nd and 3rd centuries (e.g., Irenaeus and Tertullian) pointed to the genesis of regula fidei in the teaching of Christ transmitted by the Apostles. The article proposes a broader look at the Christological genesis of the rule of faith. The verbal teaching received from the Lord is assumed to have been only one of the elements of the salvific and revelational “event of Christ”. The theological reflection uses the research on the historical origins of the worship of Jesus conducted by Larry Hurtado. The rule of faith appears to be a derivative of “binitarian monotheism” expressed in the original creeds built on the model of “one God, one Lord”. The shape of the rule of faith was determined by the interpreted experience of the encounter with Christ. In the reception and transmission of the self-revelation of God in Christ, both the encounter with the earthly Jesus and the one with the glorious Jesus were important. The source experience of the Risen One found its extension intra mysteriorum celebrationem. The Church's Tradition, especially the liturgy, provided the proper environment for the emergence of creeds, which were then reflected in κανὼν τῶν γραφῶν and κανὼν τῆς πίστεως.
This paper emphasises the coexistence of biblical theology and systematic theology in the works o... more This paper emphasises the coexistence of biblical theology and systematic theology in the works of Thomas Aquinas. For this purpose, it draws on the study of biblical Thomism. It then shows how the Bible is linked to theological speculation in the opening questions of the Theological Summa, in which the author characterises the sacra doctrina. Aquinas's modus operandi in his discussion with adversaries who do not recognise the authority of Scripture, as well as his apology for the authority of sacra Scriptura, is then presented. A sample polemic with Christians conducted on the basis of inspired texts is demonstrated further on. The paper closes with conclusions regarding the place and function of Scripture in Thomas's argumentation, which depend firstly on the addressees of Thomas's works and secondly on the types of statements made by the Angelic Doctor.
Benedict XVI called for a deeper understanding of inspiration and its dynamics. Although he did n... more Benedict XVI called for a deeper understanding of inspiration and its dynamics. Although he did not write a treatise on inspiration himself, his theological reflections can contribute to the doctrine of inspiration. The article takes up the most important threads that Joseph Ratzinger drew attention to in his statements about inspiration. The author of the article begins by presenting the creative dialogue between the Bavarian theologian and the thought of St. Bonaventure. Above all, the idea of the relation of revelation to Sacred Scripture as a testimony of revelation is emphasized. Then, three fundamental categories are considered which, according to Ratzinger, should define the theological reflection on inspiration: the person, the People of God, to which an inspired author belonged and which is guided by God, and history. In conclusion, a critical summary is made and the issues that need to be developed are pointed out.
Benedykt XVI wzywał do pogłębienia rozumienia natchnienia i jego dynamiki. Choć sam nie stworzył traktatu o natchnieniu, jego teologiczne refleksje mogą stanowić przyczynek do doktryny natchnienia. W artykule podjęto najważniejsze wątki, na które w wypowiedziach dotyczących natchnienia zwrócił uwagę Joseph Ratzinger. Rozpoczęto od ukazania twórczego dialogu bawarskiego teologa z myślą św. Bonawentury. Uwypuklona została przede wszystkim idea relacji objawienia do Pisma Świętego jako świadectwa objawienia. Następnie podjęto trzy podstawowe kategorie, które zdaniem Ratzingera winny określać teologiczną refleksję nad natchnieniem: osobę, Lud Boży, którego autor natchniony był częścią i który jest prowadzony przez Boga, oraz historię. W zakończeniu dokonano krytycznego podsumowania i wypunktowano kwestie domagające się rozwinięcia.
Jest nadzieja, bo jest Niepokalana, red. B. Kulik, Pelplin, 2023
The main idea of the article is the influence of the Blessed Virgin Mary on the Church in its str... more The main idea of the article is the influence of the Blessed Virgin Mary on the Church in its structure established by Christ and the Holy Spirit. The theological reflection is limited to an examination of the influence of the Immaculate on Scripture which plays an “official” function in the Church as an essential component of the apostolic office. The article presents the role of the Mother of the Church on the genesis of Scripture and the impact of biblical texts in the Church. The Mother of God is an icon of the process during which the word of God is received in the Church’s memory, and her attitude towards the word of God demonstrates the indissoluble link between the word of God and Tradition. Her maternal intercession includes the proclamation and interpretation of the word of God, especially during the liturgy. Mariological doctrine sheds light on biblical hermeneutics, deepening the theological understanding of the principles of biblical interpretation (canonical exegesis, analogy of faith and the living Tradition of the Church), and Mary herself exerts a personal influence on the exegete. Attention has also been given to the interaction of the Assumed into Heaven with the inspired texts in fulfilling the purpose for which they were written. She is “a sign of sure hope and solace” (Lumen Gentium, 68), a “personal interpretation” of the texts on glory, a demonstration of the relationship between eschatology and earthly life. As the mother and a disciple, she is also a non-official teacher of divine pedagogy, who complements the apostolic teaching. Making use of Scripture, she interacts with the Holy Spirit’s ministry.
Główną ideą artykułu jest wpływ Najświętszej Maryi Panny na Kościół w jego strukturze ustanowionej przez Chrystusa i Ducha Świętego. Refleksje teologiczne zostały ograniczone do zbadania oddziaływania Niepokalanej na Pismo Święte pełniące w Kościele funkcję „urzędową” – jako istotny komponent urzędu apostolskiego. Ukazana została rola Matki Kościoła na genezę Pisma Świętego i oddziaływanie tekstów biblijnych w Kościele. Matka Boża stanowi ikonę procesu recepcji słowa Bożego w pamięci Kościoła, a Jej postawa wobec słowa Bożego ukazuje nierozerwalny związek między słowem Bożym i Tradycją. Jej macierzyńskie wstawiennictwo obejmuje głoszenie i interpretację słowa Bożego, zwłaszcza w czasie liturgii. Doktryna mariologiczna rzuca światło na hermeneutykę biblijną, pogłębiając teologiczne rozumienie zasad interpretacji biblijnej (egzegezy kanonicznej, analogii wiary i żywej Tradycji Kościoła), a sama Maryja wywiera osobisty wpływ na egzegetę. Zwrócono również uwagę na współdziałanie Wniebowziętej z natchnionymi tekstami w realizacji celu, dla którego one powstały. Jest Ona „znakiem niezachwianej nadziei i pociechy” (Lumen gentium, 68), „osobową interpretacją” tekstów mówiących o chwale, ukazaniem relacji eschatologii i życia ziemskiego. Matka i uczennica jest także nieurzędową nauczycielką Boskiej pedagogii uzupełniającą apostolskie nauczanie. Czyniąc użytek z Pisma Świętego, współdziała z posługującym się nim Duchem Świętym.
This article presents selected aspects of the theology of inspiration and the theology of revelat... more This article presents selected aspects of the theology of inspiration and the theology of revelation developed from the perspective of dogmatic theology. As a key for reflection the inseparable missions of the Son and the Holy Spirit were taken. It was considered that inspiration and revelation should be distinguished, but not separated. Account was also taken of the interrelations of the mysteries of faith (nexus mysteriorum). To the fore came the inspiration of the New Testament authors resulting from the crucial salvific and revelatory events associated with the Incarnation, Pascha and Pentecost. The relationship of the hagiographers to the Church, for which the People of God of the Old Covenant was a type, was also considered. The text first presents the Christology of the Word and the pneumatology of the Word derived from the incarnational analogy. Subsequently, the relationship of the Apostles to the hagiographers (called “apostolic men” in Dei verbum) and their participation in the missions of the Son and the Holy Spirit are addressed. The final part shows the importance of the Eucharist, in which the self-communication of the Triune God continues, for the theology of inspiration. W artykule zaprezentowano wybrane aspekty teologii natchnienia i teologii objawienia opracowane z perspektywy teologii dogmatycznej. Za klucz prowadzonej refleksji przyjęto nierozdzielne misje Syna i Ducha Świętego. Wzięto pod uwagę, że natchnienie i objawienie winny być rozróżnione, ale nie rozdzielone. Wykorzystano wzajemne powiązania tajemnic wiary między sobą (nexus mysteriorum). Na pierwszy plan wysunięto natchnienie autorów Nowego Testamentu będące rezultatem kulminacyjnych wydarzeń zbawczych i objawieniowych związanych ze Wcieleniem, Paschą i Zesłaniem Ducha Świętego. Uwzględniono również związek hagiografów z Kościołem, dla którego Lud Boży Starego Przymierza był typem. Najpierw została zaprezentowana chrystologia słowa i pneumatologia słowa wyprowadzona z analogii inkarnacyjnej. Kolejno podjęto kwestie więzi Apostołów z hagiografami (nazywanych w Dei verbum „mężami apostolskimi”) i ich partycypacji w posłaniach Syna i Ducha Świętego. W ostatniej części ukazano znaczenie Eucharystii, w której kontynuowana jest samo-komunikacja Trójjedynego Boga, dla teologii natchnienia.
Wspólnota eucharystyczna, red. nauk. A.A. Napiórkowski, Kraków 2022, 2022
The Council documents outline the relationship between the word of God and the Eucharist. The Con... more The Council documents outline the relationship between the word of God and the Eucharist. The Constitution on Divine Revelation states that the Church, especially in the Sacred Liturgy, “unceasingly receives and offers to the faithful the bread of life from the table both of God's word and of Christ's body” (DV 21). The article provides the answer to the question: does that mean two tables, one twofold table or simply one table which the God’s word and Christ’s Body is taken from? Behind these questions there is an issue of Christ being present in a different way in the word and in the sacrament. The presence of Christ in the word of God is “true and real” but not substantial; therefore, it implies the fulfillment in the Eucharist. The Most Blessed Sacrament, in its turn, demands a serious treatment of the word of God and calls for “true and real” honour (not latria) this word is due. If theologians may talk about the “sacramentality” of the word of God, it’s only because of the analogical action in the word and sacrament and because of the relationship between the word and the Incarnated Word. The presence of Christ in the word may be considered at most in analogy to his presence in the Most Blessed Sacrament. Nevertheless, one should remember about the inseparable relationship between the two of them and, therefore, to avoid any parallelisms suggesting two different presences of the same Lord. In the Most Blessed Sacrament Christ is also present in the word which is uttered (and written under inspiration) but His word is “sacramentally” transformed here.
W soborowych dokumentach podkreśla się związek słowa Bożego i Eucharystii. W Konstytucji o Objawieniu Bożym twierdzi się, że zwłaszcza w świętej liturgii Kościół „bierze ciągle chleb życia ze stołu Bożego słowa i Ciała Chrystusowego i podaje wierzącym” (DV 21). Artykuł odpowiada na pytanie, czy chodzi o dwa stoły, jeden podwójny czy po prostu jeden stół, z którego bierze się słowo i Ciało Pańskie? W pytaniach tych kryje się kwestia obecności Chrystusa różnej w słowie i sakramencie. Obecność Chrystusa w słowie Bożym jest „prawdziwa i rzeczywista”, ale nie substancjalna; wskazuje zatem na dopełnienie w Eucharystii. Z kolei Najświętszy Sakrament domaga się poważnego traktowania słowa Bożego i wzywa do należnej temu słowu „prawdziwej i rzeczywistej” czci (nie latria). Jeśli teologom wolno mówić o „sakramentalności” słowa Bożego, to tylko ze względu na analogiczne działanie w słowie i sakramencie oraz związek słowa ze Słowem Wcielonym. Obecność Pana w słowie można co najwyżej rozpatrywać w analogii do obecności w Najświętszym Sakramencie. Trzeba jednak pamiętać o nierozerwalnej więzi jednego z drugim, a zatem unikać wszelkich paralelizmów sugerujących dwie różne obecności jednego i tego samego Pana. W Najświętszym Sakramencie Chrystus jest obecny również w słowie wypowiadanym (i spisanym pod natchnieniem), tyle że Jego słowo jest tutaj przeobrażone „sakramentalnie”.
Contribution of the Western Church Christology summarized in Leo the Great’s thought turned out t... more Contribution of the Western Church Christology summarized in Leo the Great’s thought turned out to be crucial in formulating the Chalcedonian dogma. The pope’s thought was formed also as a reaction to reflection of schools in Alexandra and Antioch. The article mentions the relation between the pope’s Christology and soteriology. It stresses the role of Christ’s humanity in salvation of a man. One may say that owing to Leo’s “dyophysitic” Christology the Council Fathers affirmed the humanity of Christ. From that perspective the Chalcedon Council is not only a guidepost on the way leading to the mystery of Jesus Christ, but it also secondarily indicates the mystery of a man.
W artykule zaprezentowano poglądy autora monografii The Doctrine of Scripture w kwestii reformacy... more W artykule zaprezentowano poglądy autora monografii The Doctrine of Scripture w kwestii reformacyjnego pryncypium sola Scriptura. Brad East krytykuje protestancki aksjomat z perspektywy, jak ją nazywa, katolickiej. Chodzi mu o ujęcie możliwie szerokie, uwzględniające myśl patrystyczną i średniowieczną oraz teologię wielu wyznań chrześcijańskich, w tym rzymsko-katolickiego. Spośród wielu argumentów przemawiających przeciwko zasadzie „tylko Pismo” wskazano na: niemożliwość ustalenia kanonu w oparciu o samo Pismo, niewystarczalność formalną Pisma, jego zrozumiałość jedynie w Kościele, milczenie natchnionych ksiąg w sprawach domagających się odpowiedzi, rozróżnienie między słowem Boga a Pismem oraz ograniczony autorytet Pisma Świętego. Przy okazji wnioski adiunkta teologii w College of Biblical Studies na Abilene Christian University pomagają uzasadniać katolickie przekonanie o koniecznym związku Pisma, Tradycji i Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.
The article presents the views of the author of the monograph The Doctrine of Scripture on the issue of the Reformation principle sola Scriptura. Brad East criticises the Protestant axiom from what he calls a catholic perspective. He wants to take as broad a view as possible, taking into account patristic and medieval thought and the theology of many Christian denominations, including the Roman Catholic one. Among the many arguments against the “Scripture alone” principle, the following ones have been pointed out: the impossibility of establishing the canon on the basis of Scripture alone, the formal insufficiency of Scripture, its perspicuity only in the Church, the silence of inspired books on matters requiring answers, the distinction between the word of God and Scripture, and the limited authority of the Holy Bible. The conclusions of the assistant professor of theology in the College of Biblical Studies at Abilene Christian University help as well to justify the Catholic belief in the necessary connection of Scripture, Tradition, and the Magisterium of the Church.
Tytułowa kwestia jest ważna zarazem z punktu widzenia teologicznego, jak i duszpasterskiego. Rosn... more Tytułowa kwestia jest ważna zarazem z punktu widzenia teologicznego, jak i duszpasterskiego. Rosnącej wśród katolików, zwłaszcza zrzeszonych we wspólnotach, atencji dla Pisma Świętego nierzadko nie towarzyszy wiara szukająca zrozumienia, czym jest słowo Boże spisane pod natchnieniem i jak ma się Pismo Święte do całokształtu życia kościelnego. W niniejszym artykule zajmiemy się krytyką protestanckiego pryncypium sola Scriptura ("tylko Pismo" ew. "tylko przez Pismo"), jaką zaprezentował w swoich publikacjach Gerald O'Collins, pochodzący z Australii teolog fundamentalny, jezuita, były profesor Uniwersytetu Gregoriańskiego i autor wielu publikacji naukowych. Jego poglądy stanowią równocześnie apologię katolickiego stanowiska i krytykę pewnych błędnych ujęć, jakie pojawiły się w teologii katolickiej (tzw. teoria dwóch źródeł). Ocena australijskiego teologa sama również podlega ocenie, co zaznaczymy w zakończeniu tekstu.
Katolicką interpretację Pisma św. charakteryzuje współistnienie zasad teologicznych i metod nauko... more Katolicką interpretację Pisma św. charakteryzuje współistnienie zasad teologicznych i metod naukowych. Tak rozumiana egzegeza teologiczna sama z kolei wymaga uzasadnienia teologicznego. W jego poszukiwaniu autor artykułu sięgnął do dokumentów Międzynarodowej Komisji Teologicznej. W tekście ukazany został teologiczny fundament zarówno dla tzw. wielkich zasad interpretacji Biblii, jak i konieczności stosowania metody historyczno-krytycznej. W zakończeniu przedstawiono propozycje godne uwagi w interpretacji biblijnej. Spośród nich najbardziej interesująca wydaje się przede wszystkim niemożliwa do zdefiniowania dwubiegunowość procesu egzegezy.
Benedykt XVI w swojej trosce o stan współczesnej egzegezy przypominał o konieczności stosowania k... more Benedykt XVI w swojej trosce o stan współczesnej egzegezy przypominał o konieczności stosowania kryteriów teologicznych w interpretacji Pisma Świętego. W ramach postulowanej przez niego „hermeneutyki wiary” należy uwzględniać tak zwane „wielkie zasady interpretacji”. Jedną z nich, którą omówiono w artykule, jest uwzględnienie żywej Tradycji całego Kościoła. Pogłębiona refleksja nad relacją Pismo Święte–Kościół prowadzi papieża do wniosku, że życie Kościoła jest właściwym miejscem interpretacji ksiąg natchnionych. Ojcowie Soboru Watykańskiego II oczekiwali, że studium Pisma Świętego stanie się duszą teologii. Ojciec Święty modyfikuje to życzenie i postuluje, by Pismo Święte czytane w komunii Kościoła stało się duszą studium teologicznego.
Problemem podjętym w artykule jest kwestia relacji Kościoła do Pisma Świętego w twórczości Johna ... more Problemem podjętym w artykule jest kwestia relacji Kościoła do Pisma Świętego w twórczości Johna Webstera. W pierwszej części zaprezentowano poglądy anglikańskiego teologa ukazujące ontologię Pisma Świętego w jej związku z eklezjologią, a w drugiej – poddano je krytycznej ocenie z perspektywy teologii katolickiej; w tym celu wykorzystano zwłaszcza teologię Josepha Ratzingera. Webster prezentuje Kościół jako creatura verbi divini, którego stałą cechą jest bycie słuchaczem viva vox Dei. W związku z tym proponuje ujmować Kościół w kategorii „duchowej widzialności”. Przyjmowana przez niego koncepcja Kościoła wiąże się z autorytetem Pisma Świętego jako narzędzia służącego Zmartwychwstałemu do wypowiadania teraźniejszego słowa za pośrednictwem natchnionych słów „proroków i apostołów”. Ten sam Duch Święty, który oświecał autorów natchnionych oraz dawał im natchnienie, odegrał również główną rolę w procesie formowania się kanonu. Uznanie kanoniczności było zdaniem Webstera przede wszystkim ...
Book review: W.M. Wright IV, F. Martin, Encountering the Living God in Scripture. Theological and... more Book review: W.M. Wright IV, F. Martin, Encountering the Living God in Scripture. Theological and Philosophical Principles for Interpretation, Baker Academic, Grand Rapids 2019, ss. 253
Recenzja książki: John C. Lennox, 2084. Sztuczna inteligencja i przyszłość ludzkości, tłum. Z. Ko... more Recenzja książki: John C. Lennox, 2084. Sztuczna inteligencja i przyszłość ludzkości, tłum. Z. Kościuk, Fundacja Prodoteo, Warszawa 2023
Recenzja książki: Łukasz Lamża, Światy równoległe. Czego uczą nas płaskoziemcy, homeopaci i różdż... more Recenzja książki: Łukasz Lamża, Światy równoległe. Czego uczą nas płaskoziemcy, homeopaci i różdżkarze, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020
Wyjściowym założeniem prowadzonej w niniejszej monografii refleksji teologicznej stał się związek... more Wyjściowym założeniem prowadzonej w niniejszej monografii refleksji teologicznej stał się związek między znamionami Kościoła a przymiotami Pisma Świętego. Zakres badań ograniczono do apostolskiego przymiotu Pisma Świętego w jego związku z apostolskim znamieniem Kościoła, tak jak się go rozumie w katolickiej teologii. Katolickie pojmowanie natury i misji Pisma Świętego, jakkolwiek w wielu punktach jest zbieżne z ujęciem protestanckim, różni się jednak doktrynalnie od tego, co proponują teologowie wpisujący się w tradycję reformacji. Tym samym monografia może stanowić katolicki wkład w doktrynę Pisma Świętego, ponieważ po pierwsze włącza w nią istotny dla katolickiej doktryny związek Pisma z Kościołem, a po drugie czyni to biorąc pod uwagę katolicką doktrynę eklezjologiczną. Zaprezentowano w monografii rolę ustanowionego przez Chrystusa urzędu na podstawie dokumentów Kongregacji Nauki Wiary, aby następnie zestawić podkreślone przez kongregację prawdy wiary katolickiej z poglądami Roberta Williama Jensona, luterańskiego teologa o ekumenicznych zainteresowaniach, otwartego na katolickie stanowisko. Jego refleksje pomogły w teologicznym pogłębieniu eklezjologicznych tez kongregacji, a także pozwoliły na wyraźne wskazanie różnicy między ujęciem katolickim a protestanckim. Stało się to punktem wyjścia do kontynuowania już samodzielnej, choć prowadzonej w dialogu ze spuścizną uznanych teologów, dogmatycznej refleksji nad apostolskością Pisma Świętego w jej związku z apostolskością Kościoła. Więź ta zaznacza się zarówno na etapie kształtowania się Nowego Testamentu w okresie apostolskim, jak i w całej późniejszej historii Kościoła poapostolskiego. Można ją rozpatrywać albo z perspektywy Pisma determinującego apostolskość Kościoła, albo odwrotnie, z perspektywy Kościoła apostolskiego służącego apostolskości Pisma. Najpierw ukazano związek kanonu biblijnego z sukcesją apostolską oraz służbę Magisterium słowu Bożemu. Następnie przedstawiono rolę Pisma Świętego w realizacji misji apostolskiej i eschatologicznego celu Kościoła. W ostatniej części monografii refleksji teologicznej poddano współistnienie apostolskiego Pisma i Tradycji apostolskiej, zwracając uwagę zwłaszcza na tradycję liturgiczną. / The relationship between the marks of the Church and the marks of Scripture becomes the initial assumption of the theological reflection carried out in this monograph. The scope of research is limited to the apostolic mark of Scripture in its relation to the apostolic mark of the Church, as it is understood in Catholic theology. The Catholic understanding of the nature and mission of Scripture, although in many points convergent with the Protestant one, is doctrinally different from what theologians in the Reformation tradition propose. Thus, the monograph can be a Catholic contribution to the doctrine of Scripture because, firstly, it incorporates into the latter the relationship between Scripture and the Church, which is essential to Catholic doctrine, and secondly, it does so taking into account Catholic ecclesiological doctrine. The monograph presents the role of the office established by Christ on the basis of the documents of the Congregation for the Doctrine of the Faith, and then juxtaposes the truths of the Catholic faith emphasised by the congregation with the views of Robert William Jenson, a Lutheran theologian with ecumenical interests who is open to the Catholic position. His reflections help to theologically deepen the ecclesiological theses of the congregation and also made it possible to clearly indicate the difference between the Catholic and Protestant viewpoints. This becomes the starting point for the continuation of an independent dogmatic reflection (albeit in dialogue with the legacy of established theologians) on the apostolicity of Scripture in its relation to the apostolicity of the Church. This relation is evident both at the formative stage of the New Testament during the apostolic period and throughout the subsequent history of the post-apostolic Church. It can be considered either from the perspective of Scripture, which determines the apostolicity of the Church, or conversely, from the perspective of the apostolic Church, which serves the apostolicity of Scripture. First, the relationship between the biblical canon and apostolic succession and the service of the Magisterium to the word of God is shown. Then the role of Scripture in the realisation of both the apostolic mission and the eschatological purpose of the Church is presented. In the final part of the monograph, its author reflects theologically on the coexistence of apostolic Scripture and apostolic Tradition, paying particular attention to liturgical tradition.
Podstawową kwestią podjętą w monografii jest natchnienie biblijne, które ukazano na szerszym tle ... more Podstawową kwestią podjętą w monografii jest natchnienie biblijne, które ukazano na szerszym tle objawienia Bożego. Takie podejście wynika ze związku objawienia z natchnieniem oraz zależności koncepcji natchnienia od ujęcia objawienia. Pogłębione teologicznie spojrzenie na natchnienie stało się możliwe dzięki wykorzystaniu wzajemnego związku tajemnic wiary między sobą (nexus mysteriorum). Skoro studium ksiąg natchnionych jest duszą świętej teologii, to teologia dogmatyczna może powiedzieć coś o naturze i roli Pisma Świętego, a także o jego natchnieniu. Doktryna natchnienia została rozwinięta z perspektywy chrystologicznej, soteriologicznej, eklezjologicznej oraz teologii liturgii. Źródłem inspiracji byli dwaj cenieni teologowie: Gerald O’Collins i Joseph Ratzinger. Na podstawie ich twórczości określono główne pola badań nad natchnieniem, które stały się punktem wyjścia dla opracowania autorskiego przyczynku do teologii natchnienia. W ramach tego przyczynku przedstawiono apostolski wymiar natchnienia (związek hagiografów z apostołami, pisma natchnione jako „urząd” w Kościele), a charyzmat ukazano na tle diachronicznej służby członków Ciała Chrystusa. Ukazano również drogę słowa Bożego od uniżenia do wywyższenia (rozwinięcie analogii inkarnacyjnej) oraz wyjaśniono przymiot świętości Pisma w relacji do świętości Kościoła. Przedmiotem zainteresowania stał się także związek słowa Bożego z sakramentem, a zwłaszcza aktualizacja słowa dokonująca się intra mysteriorum celebrationem. Z książki skorzystają dogmatycy, bibliści oraz teologowie fundamentalni. / The basic issue addressed in the monograph is biblical inspiration which is shown against the broader background of God's revelation. This approach stems from the relationship between revelation and inspiration as well as the dependence of the concept of inspiration on the approach to revelation. A theologically deepened view of inspiration has been made possible owing to the use of the interrelationship of the mysteries of faith among themselves (nexus mysteriorum). Since the study of inspired books is the soul of sacred theology, dogmatic theology can say something about the nature and role of the Holy Scriptures as well as its inspiration. The doctrine of inspiration has been developed from the perspective of Christology, soteriology, ecclesiology, and theology of the liturgy. The source of inspiration came from two esteemed theologians: Gerald O'Collins and Joseph Ratzinger. On the basis of their work, the main fields of research on inspiration were defined, which became the starting point for the development of the author's contribution to the theology of inspiration. This contribution presents the apostolic dimension of inspiration (the relationship of hagiographers with the Apostles; inspired writings that are considered as an "office" in the Church), and the charism is presented against the background of the diachronic ministry of the members of the Body of Christ. The monograph also shows the path of the word of God from humiliation to exaltation (development of the incarnational analogy) and explains the attribute of the holiness of the Scriptures in relation to the holiness of the Church. The relationship between the word of God and the sacrament, and especially the actualization of the word in the intra mysteriorum celebration, has also become a subject of interest. The book will benefit dogmatists, biblical scholars, and fundamental theologians.
Sobór Chalcedoński określił, że natury Boska i ludzka jednoczą się „bez zmieszania, bez zmiany, b... more Sobór Chalcedoński określił, że natury Boska i ludzka jednoczą się „bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania” w jednej Osobie Chrystusa. W literaturze teologicznej przywołuje się zwykle jedynie dwa przysłówki. W polskim tłumaczeniu przyjmują one formę, która znalazła się w tytule rozprawy doktorskiej. Podjęto w niej kwestię możliwości wykorzystania formuły chalcedońskiej „bez zmieszania i bez rozdzielania” poza pierwotnym kontekstem chrystologicznym. Pracę oparto na dokumentach Międzynarodowej Komisji Teologicznej, która składa się z naukowców o uznanej reputacji a zarazem świadomych swojej odpowiedzialności za wiarę Kościoła. Oznacza to, że zużytkowanie formuły chalcedońskiej przez komisję stanowi skierowaną w stronę wszystkich teologów sugestię, której nie wolno pominąć. W dysertacji zagadnienia teologiczne podejmowane przez Międzynarodową Komisję Teologiczną zostały uporządkowane w oparciu o chalcedońską formułę. Dla osiągnięcia założonego celu zastosowano metodę teologiczną łączącą w sobie elementy metody pozytywnej i spekulatywnej. Struktura pracy odzwierciedla możliwość wykorzystania formuły Chalcedonu w poszczególnych obszarach teologicznych. Najpierw przedstawiono historyczno-teologiczny kontekst genezy dogmatu z 451 roku (rozdział I) oraz jej znaczenie w chrystologii (rozdział II). Następnie ukazano możliwość zużytkowania formuły chalcedońskiej w eklezjologii, antropologii i eschatologii (kolejno rozdziały III, IV i V). Rozdział VI poświęcono metodologii teologicznej rozpatrywanej pod kątem formuły chalcedońskiej. Zdaniem Międzynarodowej Komisji Teologicznej formuła chalcedońska orzeka o unii dwóch biegunów: transcendencji oraz immanencji Słowa. W ten sposób dogmat ukazuje nieskończoną transcendencję Słowa Wcielonego względem ludzi, świata i historii. Na III Soborze w Konstantynopolu chalcedońską formułę zużytkowano do opisu zjednoczenia dwóch woli w Chrystusie (pierwsze zastosowanie formuły poza jej pierwotnym kontekstem). Osiągnięta w Chalcedonie synteza dwóch punktów widzenia może stanowić model przezwyciężenia stałej tendencji ludzkiego umysłu do niebezpiecznego rozdzielania i mieszania. W ten sposób chalcedońska formuła będzie chroniła wszystkie tajemnice wiary przez zabezpieczenie bipolarności każdego misterium. Tym samym stanie w służbie apofatycznego wymiaru teologii. Chalcedon ukazał miejsce człowieczeństwa Chrystusa, jakie zajęło ono w dziele zbawczym. Dogmat stał się drogowskazem kierującym nie tylko do tajemnicy Boga stającego się człowiekiem, ale również ku człowiekowi stającemu się Bogiem. W chrystologii diofizyckiej kryje się potencjał sprzyjający poszukiwaniu rozwiązania dylematów dotyczących stosunku relacji tego, co Boskie do tego, co ludzkie. Dogmatyczna formuła zabezpiecza ludzki pierwiastek. Za pomocą formuły opisującej misterium Wcielonego można przedstawiać związek chrystologii z innymi traktatami teologicznymi (drugie zastosowanie formuły chalcedońskiej przez komisję). Kryterium „bez zmieszania i bez rozdzielania” Międzynarodowa Komisja Teologiczna wykorzystuje do opisu relacji między chrystologią a trynitologią oraz między chrystologią a refleksją o Bogu. W soteriologii formuła chalcedońska wskazuje na nierozdzielność Odkupienia od Osoby Odkupiciela. Zarówno rozdzielenie, jak i zmieszanie uniemożliwiałoby zbawienie, które musi być dziełem Boga i człowieka. Jedynie dzięki jedności a zarazem rozróżnieniu Bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie jest możliwe przebóstwienie tożsame z najwyższą humanizacją człowieka. Istnieje analogia między Kościołem a Słowem Wcielonym, jednak można mówić o umiarkowanej możliwości zastosowania formuły „bez zmieszania i bez rozdzielania” w opisie tajemnicy Kościoła. Formuła chalcedońska pozwala scharakteryzować współistnienie dwóch nierozdzielnych aspektów Kościoła, misteryjnego i historycznego. W analogii do człowieczeństwa Chrystusa zjednoczonego z Osobą Słowa, społeczny i hierarchicznie zorganizowany organizm Kościoła służy Duchowi Chrystusa ku wzrastaniu Ciała. Zrastanie się Boskich i ludzkich pierwiastków Kościoła wolno widzieć w analogii do chalcedońskiego opisu zjednoczenia natur Chrystusa. Nierozdzielność Chrystusa i Kościoła nie oznacza utożsamienia misteriów Chrystusa i Kościoła. Formuła może w sposób przybliżony opisywać jedność a zarazem różnicę między rzeczywistościami Królestwa Bożego i Kościoła. Według Międzynarodowej Komisji Teologicznej formuła „bez zmieszania i bez rozdzielania” znajduje zastosowanie w opisie relacji między dwoma sposobami działania Ducha Świętego: szczególnym w Ciele Chrystusa oraz powszechnym. „Wcielanie” Kościoła oraz Ewangelii we wszystkie kultury dokonuje się w analogii do Wcielenia Słowa. Jednak Słowo przyjęło ludzką naturę nieskażoną grzechem, a kultury są poddane grzechowi. Formuła chalcedońska odniesiona do relacji Kościół – świat sugeruje z jednej strony przekroczenie przeciwstawienia między misją duchową a służbą wobec świata, z drugiej oddala ryzyko pomylenia misji przekazywania nadprzyrodzonej łaski z budową świata bardziej ludzkiego. Stosunek Kościoła do polityki bazuje na rozróżnieniu dwóch porządków, religijnego (nadprzyrodzonego) i politycznego (naturalnego). Międzynarodowa Komisja Teologiczna sprzeciwia się „piętrowemu” rozumieniu relacji łaski do natury, które sugerowałby możliwość oddzielenia natury od łaski zamiast ich rozróżnienia. Z formuły Chalcedonu wynika, że najbardziej zgodne z naturą człowieka jest życie nadprzyrodzone. Pochodny do relacji natura – łaska jest związek między prawem naturalnym a Nowym Prawem Ewangelii. W kwestii przebóstwienia formuła chalcedońska pozwala opisać zjednoczenie Stwórcy i stworzenia, które dokonuje się na model Misterium Wcielenia. Z formuły wynika również związek tajemnicy człowieka z misterium Chrystusa, a zarazem supremacja bieguna chrystologicznego nad antropologicznym. „Bez zmieszania i bez rozdzielania” chroni również przed błędnym rozumieniem współdziałania człowieka z Bogiem. Zbawienie możliwe jedynie z łaski Bożej – nie jest „tylko łaską”. Z ograniczonej możliwości zastosowania formuły Chalcedonu w eschatologii wynika, że historii zbawienia i historii świeckiej nie wolno ani monistycznie utożsamić ze sobą, ani wprowadzać między nimi dualizmu. Międzynarodowa Komisja Teologiczna dostrzegła zarazem jedność między postępem ludzkim a zbawieniem w Chrystusie, jak i zaakcentowała rozróżnienie między nimi. Eschatologiczne zbawienie dokona się poza granicą historii i ponad działaniem ludzkim. Pokusa mieszania czasu i wieczności dała o sobie znać w mesjanizmach doczesnych. Dzięki „wydarzeniu Chrystusa” relację między czasem i wiecznością da się opisać chalcedońskim „bez zmieszania i bez rozdzielania”, tyle że inaczej ten związek będzie się dokonywał w różnych etapach historii zbawienia. W sposób wyraźny do formuły Chalcedonu odwołała się komisja w opisie relacji pomiędzy objawieniem uniwersalnym (kosmicznym) a osobistym związanym z historią zbawienia (objawienie historyczne). Możność zużytkowania formuły „bez zmieszania i bez rozdzielania” w obszarze metodologii teologicznej wynika z natury „nauki wiary” odniesionej tak do rozumu, jak i wiary. Współistnienie wiary z rozumem obejmuje cały proces uprawiania refleksji teologicznej, jednak chalcedońskie „narzędzie porządkujące” musi zostać odpowiednio przystosowane w każdym z pól współpracy rozumu i wiary. Zaadaptowaną formułą chalcedońską wolno opisywać zarówno Bosko-ludzki charakter Pisma Świętego, jak i wynikające z tej dwuwymiarowości sposoby interpretacji ksiąg natchnionych. Metody naukowe winny być wykorzystane w posłuszeństwie wierze. Dwa poziomy badania Biblii występują jedynie we wzajemnym powiązaniu. W kwestii hermeneutyki wypowiedzi Magisterium formuła chalcedońska pozwala uniknąć zarówno utożsamienia formy wyrażenia i prawdy dogmatu, jak i rozdzielenia jednego od drugiego. Treść objawiona niejako „wciela” się w sformułowanie dogmatyczne. Proces interpretacji dogmatu trzeba postrzegać jako wydarzenie duchowe, a nie tylko intelektualne. Formuła chalcedońska w teologii podkreśla nierozdzielny związek refleksji rozumowej z wiarą Kościoła stanowiącą dla teologa źródło, kontekst i normę uprawiania teologii. Formuła wskazuje na nieodzowność integrowania teologii naukowej i teologii wyznaniowej. Kryterium „bez zmieszania i bez rozdzielania” można przyłożyć również do związku mądrości teologicznej i mądrości mistycznej. Najbardziej odpowiedni stosunek wiary i rozumu wyraża się w teologii doksologicznej, łączącej w sobie wymiary katafatyczny i apofatyczny teologii. Formuła chalcedońska stoi również na straży zarówno wzajemnych związków, jak i konieczności utrzymywania rozróżnienia między teologią i filozofią. Chalcedońskie „bez zmieszania” gwarantuje uszanowanie wzajemnej autonomii, a „bez rozdzielania” sugeruje potrzebę odnowienia relacji między nimi. Podsumowując, formuła Chalcedonu przeniesiona z misterium Chrystusa na inne obszary teologiczne traci zdolność eksplikacyjną. Ale mimo tego okazuje się przydatna w rozwiązywaniu wielu poszczególnych problemów teologicznych czy nawet systematyzowaniu całych traktatów. Tyle że każdy z teologicznych obszarów wymaga licznych dopowiedzeń oraz dużej elastyczności w przykładaniu chalcedońskiej miary. W niektórych przypadkach formuła staje jedynie w funkcji narzędzia porządkującego – „bez zmieszania i bez rozdzielania” wytycza przestrzeń, w ramach której należy prowadzić badania teologiczne. Dzięki temu teolog będzie prowadził swoje poszukiwania w granicach ortodoksji. Należy postulować taki rodzaj poznania teologicznego, który weźmie pod uwagę tak rozróżnienie, jak i jedność dokonującą się według algorytmu chalcedońskiego. Oznacza to, że tylko myślenie typu „bez zmieszania i bez rozdzielania” odpowiada objawionej i przyjmowanej przez wiarę rzeczywistości. Jedynie „wąska droga” (Mt 7, 14) wiedzie ku prawdzie, nawet jeśli najtrudniej jest pozostawać ortodoksyjnym.
Uploads
Papers by Sławomir Zatwardnicki
The article presents a monograph The Doctrine of Scripture. Its author, Brad East, draws the reader’s attention to the doctrine of Holy Scripture, that is, a theological elaboration of the nature of inspired books, their attributes and mission. In his opinion, one can speak of a theological ontology of the Bible because of its relationship with the will of God and God's activity made possible through it. Consequently, by virtue of their origin from God and their relationship with Him, the sacred scriptures are characterized by certain objective properties. By God's will, they also perform their proper function within the framework of God's revelation and the economy of grace. East's writings also fit in with the so-called theological interpretation of Scripture, whose spokesmen are trying to regain premodern practices of reading the Bible. The Protestant theologian describes his work as un-Protestant and being based on catholic assumptions. By this he means a reflection effectuated from a perspective that goes beyond protestant traditions in terms of time and theology. This interesting approach, however, raises questions about the nature of catholicity understood in this way. At the end of the article, a critical evaluation of the reviewed monograph is presented. The latter is a valuable compendium of theological reflection on Holy Scripture, though the author did not manage to avoid certain simplifications. The sacramentality of Scripture, emphasized by East, demands a theological refinement that should be based on the relationship between the word of God and the sacrament derived from the liturgy.
It is worthwhile to meditate the contents hidden in this Marian dogma, for the Mother of God’s unique vocation gives light to all the people’s vocation. The Immaculate Conception reveals the following truths: relation between the eternal will of God (predestination) and the will of man (freedom); relation between the divine grace and human cooperation; connection between temporality and eternity. The article also underlines an ecumenical aspect of the dogma’s contents. The author engages in polemics against the widespread (even among Catholics) opinion, according to which the Immaculate Conception should be an expression of the sola gratia principle.
The assessment of the Protestant formal principle and the feasibility of developing a Catholic variant of the sola scriptura doctrine was based on Joseph Ratzinger’s works. The Bavarian theologian reduced the question concerning the principle “by Scripture alone” to the issue of the mode of presence of Divine revelation in history. He showed the indissoluble connection between Scripture and the Church, which is visible in the origin of the sacred writings, the recognition of their canonicity and the determination of the canon, and present as the creed in the pages of the New Testament. Ratzinger distinguishes between Revelation and Scripture as the witness and material principle of Revelation. Scripture plays the role of the “office of testimony” and thus secures the historical “once for all” of Revelation. But Revelation also has its “today”, being present in the life, faith and worship of the Church. Revelation is the source from which the two streams of Scripture and Tradition flow as the material and historical forms of the transmission of Revelation. The question of “Scripture and Tradition” should be incorporated into the broader question of “Revelation and Tradition”. In his polemic with Geiselmann, Ratzinger argued that the non-identity of Revelation and Scripture denies the possibility of accepting the Catholic variant of sola Scriptura. It is the reality of Christ that is only sufficient, not its inspired testimony.
Celem artykułu jest ukazanie dogmatów maryjnych w ich związku z Pismem Świętym jako świadectwem Objawienia oraz z Tradycją. Najpierw przedstawiono Ratzingera ujęcie relacji między jednorazowością Objawienia w Chrystusie a jego ciągłością oraz więzi między Pismem chroniącym „raz jeden” Objawienia a Tradycją, w której Objawienie pozostaje zawsze teraźniejsze. Następnie zaprezentowana została kwestia pamięci Kościoła, w której Duch Święty prowadzący do pełni prawdy odsłonił również maryjny wymiar Objawienia. Kolejno przedstawiono dynamiczną koncepcję Tradycji, jakiej domaga się ogłoszenie dogmatów maryjnych z 1854 i 1950 roku. W ostatniej i najważniejszej części artykułu wydobyto z twórczości bawarskiego teologa te treści mariologii, które wyrósłszy z ziarna tekstów natchnionych, rzucają światło na „raz jeden” Objawienia oraz jego świadectwo w Piśmie. Na przykładzie dogmatów maryjnych zarysowano twórczy i niewolny od napięć stosunek dwóch biegunów Objawienia, jednorazowości i ciągłości.
Christian writers of the 2nd and 3rd centuries (e.g., Irenaeus and Tertullian) pointed to the genesis of regula fidei in the teaching of Christ transmitted by the Apostles. The article proposes a broader look at the Christological genesis of the rule of faith. The verbal teaching received from the Lord is assumed to have been only one of the elements of the salvific and revelational “event of Christ”. The theological reflection uses the research on the historical origins of the worship of Jesus conducted by Larry Hurtado. The rule of faith appears to be a derivative of “binitarian monotheism” expressed in the original creeds built on the model of “one God, one Lord”. The shape of the rule of faith was determined by the interpreted experience of the encounter with Christ. In the reception and transmission of the self-revelation of God in Christ, both the encounter with the earthly Jesus and the one with the glorious Jesus were important. The source experience of the Risen One found its extension intra mysteriorum celebrationem. The Church's Tradition, especially the liturgy, provided the proper environment for the emergence of creeds, which were then reflected in κανὼν τῶν γραφῶν and κανὼν τῆς πίστεως.
Benedykt XVI wzywał do pogłębienia rozumienia natchnienia i jego dynamiki. Choć sam nie stworzył traktatu o natchnieniu, jego teologiczne refleksje mogą stanowić przyczynek do doktryny natchnienia. W artykule podjęto najważniejsze wątki, na które w wypowiedziach dotyczących natchnienia zwrócił uwagę Joseph Ratzinger. Rozpoczęto od ukazania twórczego dialogu bawarskiego teologa z myślą św. Bonawentury. Uwypuklona została przede wszystkim idea relacji objawienia do Pisma Świętego jako świadectwa objawienia. Następnie podjęto trzy podstawowe kategorie, które zdaniem Ratzingera winny określać teologiczną refleksję nad natchnieniem: osobę, Lud Boży, którego autor natchniony był częścią i który jest prowadzony przez Boga, oraz historię. W zakończeniu dokonano krytycznego podsumowania i wypunktowano kwestie domagające się rozwinięcia.
Główną ideą artykułu jest wpływ Najświętszej Maryi Panny na Kościół w jego strukturze ustanowionej przez Chrystusa i Ducha Świętego. Refleksje teologiczne zostały ograniczone do zbadania oddziaływania Niepokalanej na Pismo Święte pełniące w Kościele funkcję „urzędową” – jako istotny komponent urzędu apostolskiego. Ukazana została rola Matki Kościoła na genezę Pisma Świętego i oddziaływanie tekstów biblijnych w Kościele. Matka Boża stanowi ikonę procesu recepcji słowa Bożego w pamięci Kościoła, a Jej postawa wobec słowa Bożego ukazuje nierozerwalny związek między słowem Bożym i Tradycją. Jej macierzyńskie wstawiennictwo obejmuje głoszenie i interpretację słowa Bożego, zwłaszcza w czasie liturgii. Doktryna mariologiczna rzuca światło na hermeneutykę biblijną, pogłębiając teologiczne rozumienie zasad interpretacji biblijnej (egzegezy kanonicznej, analogii wiary i żywej Tradycji Kościoła), a sama Maryja wywiera osobisty wpływ na egzegetę. Zwrócono również uwagę na współdziałanie Wniebowziętej z natchnionymi tekstami w realizacji celu, dla którego one powstały. Jest Ona „znakiem niezachwianej nadziei i pociechy” (Lumen gentium, 68), „osobową interpretacją” tekstów mówiących o chwale, ukazaniem relacji eschatologii i życia ziemskiego. Matka i uczennica jest także nieurzędową nauczycielką Boskiej pedagogii uzupełniającą apostolskie nauczanie. Czyniąc użytek z Pisma Świętego, współdziała z posługującym się nim Duchem Świętym.
W artykule zaprezentowano wybrane aspekty teologii natchnienia i teologii objawienia opracowane z perspektywy teologii dogmatycznej. Za klucz prowadzonej refleksji przyjęto nierozdzielne misje Syna i Ducha Świętego. Wzięto pod uwagę, że natchnienie i objawienie winny być rozróżnione, ale nie rozdzielone. Wykorzystano wzajemne powiązania tajemnic wiary między sobą (nexus mysteriorum). Na pierwszy plan wysunięto natchnienie autorów Nowego Testamentu będące rezultatem kulminacyjnych wydarzeń zbawczych i objawieniowych związanych ze Wcieleniem, Paschą i Zesłaniem Ducha Świętego. Uwzględniono również związek hagiografów z Kościołem, dla którego Lud Boży Starego Przymierza był typem. Najpierw została zaprezentowana chrystologia słowa i pneumatologia słowa wyprowadzona z analogii inkarnacyjnej. Kolejno podjęto kwestie więzi Apostołów z hagiografami (nazywanych w Dei verbum „mężami apostolskimi”) i ich partycypacji w posłaniach Syna i Ducha Świętego. W ostatniej części ukazano znaczenie Eucharystii, w której kontynuowana jest samo-komunikacja Trójjedynego Boga, dla teologii natchnienia.
W soborowych dokumentach podkreśla się związek słowa Bożego i Eucharystii. W Konstytucji o Objawieniu Bożym twierdzi się, że zwłaszcza w świętej liturgii Kościół „bierze ciągle chleb życia ze stołu Bożego słowa i Ciała Chrystusowego i podaje wierzącym” (DV 21). Artykuł odpowiada na pytanie, czy chodzi o dwa stoły, jeden podwójny czy po prostu jeden stół, z którego bierze się słowo i Ciało Pańskie? W pytaniach tych kryje się kwestia obecności Chrystusa różnej w słowie i sakramencie. Obecność Chrystusa w słowie Bożym jest „prawdziwa i rzeczywista”, ale nie substancjalna; wskazuje zatem na dopełnienie w Eucharystii. Z kolei Najświętszy Sakrament domaga się poważnego traktowania słowa Bożego i wzywa do należnej temu słowu „prawdziwej i rzeczywistej” czci (nie latria). Jeśli teologom wolno mówić o „sakramentalności” słowa Bożego, to tylko ze względu na analogiczne działanie w słowie i sakramencie oraz związek słowa ze Słowem Wcielonym. Obecność Pana w słowie można co najwyżej rozpatrywać w analogii do obecności w Najświętszym Sakramencie. Trzeba jednak pamiętać o nierozerwalnej więzi jednego z drugim, a zatem unikać wszelkich paralelizmów sugerujących dwie różne obecności jednego i tego samego Pana. W Najświętszym Sakramencie Chrystus jest obecny również w słowie wypowiadanym (i spisanym pod natchnieniem), tyle że Jego słowo jest tutaj przeobrażone „sakramentalnie”.
The article presents the views of the author of the monograph The Doctrine of Scripture on the issue of the Reformation principle sola Scriptura. Brad East criticises the Protestant axiom from what he calls a catholic perspective. He wants to take as broad a view as possible, taking into account patristic and medieval thought and the theology of many Christian denominations, including the Roman Catholic one. Among the many arguments against the “Scripture alone” principle, the following ones have been pointed out: the impossibility of establishing the canon on the basis of Scripture alone, the formal insufficiency of Scripture, its perspicuity only in the Church, the silence of inspired books on matters requiring answers, the distinction between the word of God and Scripture, and the limited authority of the Holy Bible. The conclusions of the assistant professor of theology in the College of Biblical Studies at Abilene Christian University help as well to justify the Catholic belief in the necessary connection of Scripture, Tradition, and the Magisterium of the Church.
The article presents a monograph The Doctrine of Scripture. Its author, Brad East, draws the reader’s attention to the doctrine of Holy Scripture, that is, a theological elaboration of the nature of inspired books, their attributes and mission. In his opinion, one can speak of a theological ontology of the Bible because of its relationship with the will of God and God's activity made possible through it. Consequently, by virtue of their origin from God and their relationship with Him, the sacred scriptures are characterized by certain objective properties. By God's will, they also perform their proper function within the framework of God's revelation and the economy of grace. East's writings also fit in with the so-called theological interpretation of Scripture, whose spokesmen are trying to regain premodern practices of reading the Bible. The Protestant theologian describes his work as un-Protestant and being based on catholic assumptions. By this he means a reflection effectuated from a perspective that goes beyond protestant traditions in terms of time and theology. This interesting approach, however, raises questions about the nature of catholicity understood in this way. At the end of the article, a critical evaluation of the reviewed monograph is presented. The latter is a valuable compendium of theological reflection on Holy Scripture, though the author did not manage to avoid certain simplifications. The sacramentality of Scripture, emphasized by East, demands a theological refinement that should be based on the relationship between the word of God and the sacrament derived from the liturgy.
It is worthwhile to meditate the contents hidden in this Marian dogma, for the Mother of God’s unique vocation gives light to all the people’s vocation. The Immaculate Conception reveals the following truths: relation between the eternal will of God (predestination) and the will of man (freedom); relation between the divine grace and human cooperation; connection between temporality and eternity. The article also underlines an ecumenical aspect of the dogma’s contents. The author engages in polemics against the widespread (even among Catholics) opinion, according to which the Immaculate Conception should be an expression of the sola gratia principle.
The assessment of the Protestant formal principle and the feasibility of developing a Catholic variant of the sola scriptura doctrine was based on Joseph Ratzinger’s works. The Bavarian theologian reduced the question concerning the principle “by Scripture alone” to the issue of the mode of presence of Divine revelation in history. He showed the indissoluble connection between Scripture and the Church, which is visible in the origin of the sacred writings, the recognition of their canonicity and the determination of the canon, and present as the creed in the pages of the New Testament. Ratzinger distinguishes between Revelation and Scripture as the witness and material principle of Revelation. Scripture plays the role of the “office of testimony” and thus secures the historical “once for all” of Revelation. But Revelation also has its “today”, being present in the life, faith and worship of the Church. Revelation is the source from which the two streams of Scripture and Tradition flow as the material and historical forms of the transmission of Revelation. The question of “Scripture and Tradition” should be incorporated into the broader question of “Revelation and Tradition”. In his polemic with Geiselmann, Ratzinger argued that the non-identity of Revelation and Scripture denies the possibility of accepting the Catholic variant of sola Scriptura. It is the reality of Christ that is only sufficient, not its inspired testimony.
Celem artykułu jest ukazanie dogmatów maryjnych w ich związku z Pismem Świętym jako świadectwem Objawienia oraz z Tradycją. Najpierw przedstawiono Ratzingera ujęcie relacji między jednorazowością Objawienia w Chrystusie a jego ciągłością oraz więzi między Pismem chroniącym „raz jeden” Objawienia a Tradycją, w której Objawienie pozostaje zawsze teraźniejsze. Następnie zaprezentowana została kwestia pamięci Kościoła, w której Duch Święty prowadzący do pełni prawdy odsłonił również maryjny wymiar Objawienia. Kolejno przedstawiono dynamiczną koncepcję Tradycji, jakiej domaga się ogłoszenie dogmatów maryjnych z 1854 i 1950 roku. W ostatniej i najważniejszej części artykułu wydobyto z twórczości bawarskiego teologa te treści mariologii, które wyrósłszy z ziarna tekstów natchnionych, rzucają światło na „raz jeden” Objawienia oraz jego świadectwo w Piśmie. Na przykładzie dogmatów maryjnych zarysowano twórczy i niewolny od napięć stosunek dwóch biegunów Objawienia, jednorazowości i ciągłości.
Christian writers of the 2nd and 3rd centuries (e.g., Irenaeus and Tertullian) pointed to the genesis of regula fidei in the teaching of Christ transmitted by the Apostles. The article proposes a broader look at the Christological genesis of the rule of faith. The verbal teaching received from the Lord is assumed to have been only one of the elements of the salvific and revelational “event of Christ”. The theological reflection uses the research on the historical origins of the worship of Jesus conducted by Larry Hurtado. The rule of faith appears to be a derivative of “binitarian monotheism” expressed in the original creeds built on the model of “one God, one Lord”. The shape of the rule of faith was determined by the interpreted experience of the encounter with Christ. In the reception and transmission of the self-revelation of God in Christ, both the encounter with the earthly Jesus and the one with the glorious Jesus were important. The source experience of the Risen One found its extension intra mysteriorum celebrationem. The Church's Tradition, especially the liturgy, provided the proper environment for the emergence of creeds, which were then reflected in κανὼν τῶν γραφῶν and κανὼν τῆς πίστεως.
Benedykt XVI wzywał do pogłębienia rozumienia natchnienia i jego dynamiki. Choć sam nie stworzył traktatu o natchnieniu, jego teologiczne refleksje mogą stanowić przyczynek do doktryny natchnienia. W artykule podjęto najważniejsze wątki, na które w wypowiedziach dotyczących natchnienia zwrócił uwagę Joseph Ratzinger. Rozpoczęto od ukazania twórczego dialogu bawarskiego teologa z myślą św. Bonawentury. Uwypuklona została przede wszystkim idea relacji objawienia do Pisma Świętego jako świadectwa objawienia. Następnie podjęto trzy podstawowe kategorie, które zdaniem Ratzingera winny określać teologiczną refleksję nad natchnieniem: osobę, Lud Boży, którego autor natchniony był częścią i który jest prowadzony przez Boga, oraz historię. W zakończeniu dokonano krytycznego podsumowania i wypunktowano kwestie domagające się rozwinięcia.
Główną ideą artykułu jest wpływ Najświętszej Maryi Panny na Kościół w jego strukturze ustanowionej przez Chrystusa i Ducha Świętego. Refleksje teologiczne zostały ograniczone do zbadania oddziaływania Niepokalanej na Pismo Święte pełniące w Kościele funkcję „urzędową” – jako istotny komponent urzędu apostolskiego. Ukazana została rola Matki Kościoła na genezę Pisma Świętego i oddziaływanie tekstów biblijnych w Kościele. Matka Boża stanowi ikonę procesu recepcji słowa Bożego w pamięci Kościoła, a Jej postawa wobec słowa Bożego ukazuje nierozerwalny związek między słowem Bożym i Tradycją. Jej macierzyńskie wstawiennictwo obejmuje głoszenie i interpretację słowa Bożego, zwłaszcza w czasie liturgii. Doktryna mariologiczna rzuca światło na hermeneutykę biblijną, pogłębiając teologiczne rozumienie zasad interpretacji biblijnej (egzegezy kanonicznej, analogii wiary i żywej Tradycji Kościoła), a sama Maryja wywiera osobisty wpływ na egzegetę. Zwrócono również uwagę na współdziałanie Wniebowziętej z natchnionymi tekstami w realizacji celu, dla którego one powstały. Jest Ona „znakiem niezachwianej nadziei i pociechy” (Lumen gentium, 68), „osobową interpretacją” tekstów mówiących o chwale, ukazaniem relacji eschatologii i życia ziemskiego. Matka i uczennica jest także nieurzędową nauczycielką Boskiej pedagogii uzupełniającą apostolskie nauczanie. Czyniąc użytek z Pisma Świętego, współdziała z posługującym się nim Duchem Świętym.
W artykule zaprezentowano wybrane aspekty teologii natchnienia i teologii objawienia opracowane z perspektywy teologii dogmatycznej. Za klucz prowadzonej refleksji przyjęto nierozdzielne misje Syna i Ducha Świętego. Wzięto pod uwagę, że natchnienie i objawienie winny być rozróżnione, ale nie rozdzielone. Wykorzystano wzajemne powiązania tajemnic wiary między sobą (nexus mysteriorum). Na pierwszy plan wysunięto natchnienie autorów Nowego Testamentu będące rezultatem kulminacyjnych wydarzeń zbawczych i objawieniowych związanych ze Wcieleniem, Paschą i Zesłaniem Ducha Świętego. Uwzględniono również związek hagiografów z Kościołem, dla którego Lud Boży Starego Przymierza był typem. Najpierw została zaprezentowana chrystologia słowa i pneumatologia słowa wyprowadzona z analogii inkarnacyjnej. Kolejno podjęto kwestie więzi Apostołów z hagiografami (nazywanych w Dei verbum „mężami apostolskimi”) i ich partycypacji w posłaniach Syna i Ducha Świętego. W ostatniej części ukazano znaczenie Eucharystii, w której kontynuowana jest samo-komunikacja Trójjedynego Boga, dla teologii natchnienia.
W soborowych dokumentach podkreśla się związek słowa Bożego i Eucharystii. W Konstytucji o Objawieniu Bożym twierdzi się, że zwłaszcza w świętej liturgii Kościół „bierze ciągle chleb życia ze stołu Bożego słowa i Ciała Chrystusowego i podaje wierzącym” (DV 21). Artykuł odpowiada na pytanie, czy chodzi o dwa stoły, jeden podwójny czy po prostu jeden stół, z którego bierze się słowo i Ciało Pańskie? W pytaniach tych kryje się kwestia obecności Chrystusa różnej w słowie i sakramencie. Obecność Chrystusa w słowie Bożym jest „prawdziwa i rzeczywista”, ale nie substancjalna; wskazuje zatem na dopełnienie w Eucharystii. Z kolei Najświętszy Sakrament domaga się poważnego traktowania słowa Bożego i wzywa do należnej temu słowu „prawdziwej i rzeczywistej” czci (nie latria). Jeśli teologom wolno mówić o „sakramentalności” słowa Bożego, to tylko ze względu na analogiczne działanie w słowie i sakramencie oraz związek słowa ze Słowem Wcielonym. Obecność Pana w słowie można co najwyżej rozpatrywać w analogii do obecności w Najświętszym Sakramencie. Trzeba jednak pamiętać o nierozerwalnej więzi jednego z drugim, a zatem unikać wszelkich paralelizmów sugerujących dwie różne obecności jednego i tego samego Pana. W Najświętszym Sakramencie Chrystus jest obecny również w słowie wypowiadanym (i spisanym pod natchnieniem), tyle że Jego słowo jest tutaj przeobrażone „sakramentalnie”.
The article presents the views of the author of the monograph The Doctrine of Scripture on the issue of the Reformation principle sola Scriptura. Brad East criticises the Protestant axiom from what he calls a catholic perspective. He wants to take as broad a view as possible, taking into account patristic and medieval thought and the theology of many Christian denominations, including the Roman Catholic one. Among the many arguments against the “Scripture alone” principle, the following ones have been pointed out: the impossibility of establishing the canon on the basis of Scripture alone, the formal insufficiency of Scripture, its perspicuity only in the Church, the silence of inspired books on matters requiring answers, the distinction between the word of God and Scripture, and the limited authority of the Holy Bible. The conclusions of the assistant professor of theology in the College of Biblical Studies at Abilene Christian University help as well to justify the Catholic belief in the necessary connection of Scripture, Tradition, and the Magisterium of the Church.
The relationship between the marks of the Church and the marks of Scripture becomes the initial assumption of the theological reflection carried out in this monograph. The scope of research is limited to the apostolic mark of Scripture in its relation to the apostolic mark of the Church, as it is understood in Catholic theology. The Catholic understanding of the nature and mission of Scripture, although in many points convergent with the Protestant one, is doctrinally different from what theologians in the Reformation tradition propose. Thus, the monograph can be a Catholic contribution to the doctrine of Scripture because, firstly, it incorporates into the latter the relationship between Scripture and the Church, which is essential to Catholic doctrine, and secondly, it does so taking into account Catholic ecclesiological doctrine. The monograph presents the role of the office established by Christ on the basis of the documents of the Congregation for the Doctrine of the Faith, and then juxtaposes the truths of the Catholic faith emphasised by the congregation with the views of Robert William Jenson, a Lutheran theologian with ecumenical interests who is open to the Catholic position. His reflections help to theologically deepen the ecclesiological theses of the congregation and also made it possible to clearly indicate the difference between the Catholic and Protestant viewpoints. This becomes the starting point for the continuation of an independent dogmatic reflection (albeit in dialogue with the legacy of established theologians) on the apostolicity of Scripture in its relation to the apostolicity of the Church. This relation is evident both at the formative stage of the New Testament during the apostolic period and throughout the subsequent history of the post-apostolic Church. It can be considered either from the perspective of Scripture, which determines the apostolicity of the Church, or conversely, from the perspective of the apostolic Church, which serves the apostolicity of Scripture. First, the relationship between the biblical canon and apostolic succession and the service of the Magisterium to the word of God is shown. Then the role of Scripture in the realisation of both the apostolic mission and the eschatological purpose of the Church is presented. In the final part of the monograph, its author reflects theologically on the coexistence of apostolic Scripture and apostolic Tradition, paying particular attention to liturgical tradition.
W dysertacji zagadnienia teologiczne podejmowane przez Międzynarodową Komisję Teologiczną zostały uporządkowane w oparciu o chalcedońską formułę. Dla osiągnięcia założonego celu zastosowano metodę teologiczną łączącą w sobie elementy metody pozytywnej i spekulatywnej. Struktura pracy odzwierciedla możliwość wykorzystania formuły Chalcedonu w poszczególnych obszarach teologicznych. Najpierw przedstawiono historyczno-teologiczny kontekst genezy dogmatu z 451 roku (rozdział I) oraz jej znaczenie w chrystologii (rozdział II). Następnie ukazano możliwość zużytkowania formuły chalcedońskiej w eklezjologii, antropologii i eschatologii (kolejno rozdziały III, IV i V). Rozdział VI poświęcono metodologii teologicznej rozpatrywanej pod kątem formuły chalcedońskiej.
Zdaniem Międzynarodowej Komisji Teologicznej formuła chalcedońska orzeka o unii dwóch biegunów: transcendencji oraz immanencji Słowa. W ten sposób dogmat ukazuje nieskończoną transcendencję Słowa Wcielonego względem ludzi, świata i historii. Na III Soborze w Konstantynopolu chalcedońską formułę zużytkowano do opisu zjednoczenia dwóch woli w Chrystusie (pierwsze zastosowanie formuły poza jej pierwotnym kontekstem). Osiągnięta w Chalcedonie synteza dwóch punktów widzenia może stanowić model przezwyciężenia stałej tendencji ludzkiego umysłu do niebezpiecznego rozdzielania i mieszania. W ten sposób chalcedońska formuła będzie chroniła wszystkie tajemnice wiary przez zabezpieczenie bipolarności każdego misterium. Tym samym stanie w służbie apofatycznego wymiaru teologii.
Chalcedon ukazał miejsce człowieczeństwa Chrystusa, jakie zajęło ono w dziele zbawczym. Dogmat stał się drogowskazem kierującym nie tylko do tajemnicy Boga stającego się człowiekiem, ale również ku człowiekowi stającemu się Bogiem. W chrystologii diofizyckiej kryje się potencjał sprzyjający poszukiwaniu rozwiązania dylematów dotyczących stosunku relacji tego, co Boskie do tego, co ludzkie. Dogmatyczna formuła zabezpiecza ludzki pierwiastek. Za pomocą formuły opisującej misterium Wcielonego można przedstawiać związek chrystologii z innymi traktatami teologicznymi (drugie zastosowanie formuły chalcedońskiej przez komisję). Kryterium „bez zmieszania i bez rozdzielania” Międzynarodowa Komisja Teologiczna wykorzystuje do opisu relacji między chrystologią a trynitologią oraz między chrystologią a refleksją o Bogu. W soteriologii formuła chalcedońska wskazuje na nierozdzielność Odkupienia od Osoby Odkupiciela. Zarówno rozdzielenie, jak i zmieszanie uniemożliwiałoby zbawienie, które musi być dziełem Boga i człowieka. Jedynie dzięki jedności a zarazem rozróżnieniu Bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie jest możliwe przebóstwienie tożsame z najwyższą humanizacją człowieka.
Istnieje analogia między Kościołem a Słowem Wcielonym, jednak można mówić o umiarkowanej możliwości zastosowania formuły „bez zmieszania i bez rozdzielania” w opisie tajemnicy Kościoła. Formuła chalcedońska pozwala scharakteryzować współistnienie dwóch nierozdzielnych aspektów Kościoła, misteryjnego i historycznego. W analogii do człowieczeństwa Chrystusa zjednoczonego z Osobą Słowa, społeczny i hierarchicznie zorganizowany organizm Kościoła służy Duchowi Chrystusa ku wzrastaniu Ciała. Zrastanie się Boskich i ludzkich pierwiastków Kościoła wolno widzieć w analogii do chalcedońskiego opisu zjednoczenia natur Chrystusa. Nierozdzielność Chrystusa i Kościoła nie oznacza utożsamienia misteriów Chrystusa i Kościoła. Formuła może w sposób przybliżony opisywać jedność a zarazem różnicę między rzeczywistościami Królestwa Bożego i Kościoła.
Według Międzynarodowej Komisji Teologicznej formuła „bez zmieszania i bez rozdzielania” znajduje zastosowanie w opisie relacji między dwoma sposobami działania Ducha Świętego: szczególnym w Ciele Chrystusa oraz powszechnym. „Wcielanie” Kościoła oraz Ewangelii we wszystkie kultury dokonuje się w analogii do Wcielenia Słowa. Jednak Słowo przyjęło ludzką naturę nieskażoną grzechem, a kultury są poddane grzechowi. Formuła chalcedońska odniesiona do relacji Kościół – świat sugeruje z jednej strony przekroczenie przeciwstawienia między misją duchową a służbą wobec świata, z drugiej oddala ryzyko pomylenia misji przekazywania nadprzyrodzonej łaski z budową świata bardziej ludzkiego. Stosunek Kościoła do polityki bazuje na rozróżnieniu dwóch porządków, religijnego (nadprzyrodzonego) i politycznego (naturalnego).
Międzynarodowa Komisja Teologiczna sprzeciwia się „piętrowemu” rozumieniu relacji łaski do natury, które sugerowałby możliwość oddzielenia natury od łaski zamiast ich rozróżnienia. Z formuły Chalcedonu wynika, że najbardziej zgodne z naturą człowieka jest życie nadprzyrodzone. Pochodny do relacji natura – łaska jest związek między prawem naturalnym a Nowym Prawem Ewangelii. W kwestii przebóstwienia formuła chalcedońska pozwala opisać zjednoczenie Stwórcy i stworzenia, które dokonuje się na model Misterium Wcielenia. Z formuły wynika również związek tajemnicy człowieka z misterium Chrystusa, a zarazem supremacja bieguna chrystologicznego nad antropologicznym. „Bez zmieszania i bez rozdzielania” chroni również przed błędnym rozumieniem współdziałania człowieka z Bogiem. Zbawienie możliwe jedynie z łaski Bożej – nie jest „tylko łaską”.
Z ograniczonej możliwości zastosowania formuły Chalcedonu w eschatologii wynika, że historii zbawienia i historii świeckiej nie wolno ani monistycznie utożsamić ze sobą, ani wprowadzać między nimi dualizmu. Międzynarodowa Komisja Teologiczna dostrzegła zarazem jedność między postępem ludzkim a zbawieniem w Chrystusie, jak i zaakcentowała rozróżnienie między nimi. Eschatologiczne zbawienie dokona się poza granicą historii i ponad działaniem ludzkim. Pokusa mieszania czasu i wieczności dała o sobie znać w mesjanizmach doczesnych. Dzięki „wydarzeniu Chrystusa” relację między czasem i wiecznością da się opisać chalcedońskim „bez zmieszania i bez rozdzielania”, tyle że inaczej ten związek będzie się dokonywał w różnych etapach historii zbawienia. W sposób wyraźny do formuły Chalcedonu odwołała się komisja w opisie relacji pomiędzy objawieniem uniwersalnym (kosmicznym) a osobistym związanym z historią zbawienia (objawienie historyczne).
Możność zużytkowania formuły „bez zmieszania i bez rozdzielania” w obszarze metodologii teologicznej wynika z natury „nauki wiary” odniesionej tak do rozumu, jak i wiary. Współistnienie wiary z rozumem obejmuje cały proces uprawiania refleksji teologicznej, jednak chalcedońskie „narzędzie porządkujące” musi zostać odpowiednio przystosowane w każdym z pól współpracy rozumu i wiary.
Zaadaptowaną formułą chalcedońską wolno opisywać zarówno Bosko-ludzki charakter Pisma Świętego, jak i wynikające z tej dwuwymiarowości sposoby interpretacji ksiąg natchnionych. Metody naukowe winny być wykorzystane w posłuszeństwie wierze. Dwa poziomy badania Biblii występują jedynie we wzajemnym powiązaniu. W kwestii hermeneutyki wypowiedzi Magisterium formuła chalcedońska pozwala uniknąć zarówno utożsamienia formy wyrażenia i prawdy dogmatu, jak i rozdzielenia jednego od drugiego. Treść objawiona niejako „wciela” się w sformułowanie dogmatyczne. Proces interpretacji dogmatu trzeba postrzegać jako wydarzenie duchowe, a nie tylko intelektualne.
Formuła chalcedońska w teologii podkreśla nierozdzielny związek refleksji rozumowej z wiarą Kościoła stanowiącą dla teologa źródło, kontekst i normę uprawiania teologii. Formuła wskazuje na nieodzowność integrowania teologii naukowej i teologii wyznaniowej. Kryterium „bez zmieszania i bez rozdzielania” można przyłożyć również do związku mądrości teologicznej i mądrości mistycznej. Najbardziej odpowiedni stosunek wiary i rozumu wyraża się w teologii doksologicznej, łączącej w sobie wymiary katafatyczny i apofatyczny teologii. Formuła chalcedońska stoi również na straży zarówno wzajemnych związków, jak i konieczności utrzymywania rozróżnienia między teologią i filozofią. Chalcedońskie „bez zmieszania” gwarantuje uszanowanie wzajemnej autonomii, a „bez rozdzielania” sugeruje potrzebę odnowienia relacji między nimi.
Podsumowując, formuła Chalcedonu przeniesiona z misterium Chrystusa na inne obszary teologiczne traci zdolność eksplikacyjną. Ale mimo tego okazuje się przydatna w rozwiązywaniu wielu poszczególnych problemów teologicznych czy nawet systematyzowaniu całych traktatów. Tyle że każdy z teologicznych obszarów wymaga licznych dopowiedzeń oraz dużej elastyczności w przykładaniu chalcedońskiej miary. W niektórych przypadkach formuła staje jedynie w funkcji narzędzia porządkującego – „bez zmieszania i bez rozdzielania” wytycza przestrzeń, w ramach której należy prowadzić badania teologiczne. Dzięki temu teolog będzie prowadził swoje poszukiwania w granicach ortodoksji. Należy postulować taki rodzaj poznania teologicznego, który weźmie pod uwagę tak rozróżnienie, jak i jedność dokonującą się według algorytmu chalcedońskiego. Oznacza to, że tylko myślenie typu „bez zmieszania i bez rozdzielania” odpowiada objawionej i przyjmowanej przez wiarę rzeczywistości. Jedynie „wąska droga” (Mt 7, 14) wiedzie ku prawdzie, nawet jeśli najtrudniej jest pozostawać ortodoksyjnym.