Historio di Dania

La maxim anciena homala restaji trovita en Dania evas de 130 000 til 110 000 yari ante Kristo. L'unesma konocata civilizuro di Dania vivis cirkum la yaro 13 500 aK. Agrokultivo existis en la regiono depos 3 900 aK. De la Bronz-epoko (c.1800 til 600 yari aK) trovesis multa tumuli ed anke la "sunala charo di Trundholm", statuo kun charo qua transportas disko reprezentante la suno.

Sunala charo di Trundholm.

Dolmeno de la 3ma yarmilo aK proxim Vinstrup.

Dum Fer-epoko en Dania - 500 aK til la yaro 1 - ante l'arivo di Romani, homala grupi qui vivis en la regiono komencis ekmigrar sude. L'unesma Dani venis a la regiono ulatempe inter 500 aK e 400. Lokala populi komercis kun Romani, e multa Romana moneti trovesis en la regiono. Anke trovesis Kelta restaji.

Aros (Aarhus), Vikinga urbo, en 950.

Vikinga expanso de l'8ma til la 11ma yarcenti.

Dum la komenco dil 8ma yarcento, pagana populi qui vivis en la regiono organizis su e formacis la populo Vikingo. Granda konstruktisti di navi, li koloniigis e dominis multa regioni en nord-Europa nome Islando, Irlando, Britania, Normandia, Rusia, e mem Newfoundland en Nord-Amerika. En 965, dum la regno di Harald la 1ma, li konvertesis a kristanismo.

Dum Mezepoko, Dana reji guvernis parto di Estonia e Skandinavia. En 1397, Dania eniris Kalmar-Uniono, kun Norvegia e Suedia. Ica uniono mantenis Skandinavia unionita til 1523, kande Suedia separis su de ol.

Protestanta reformo komencis en Dania dum la yari 1520a. En 1524, Hans Mikkelsen e Christiern Pedersen tradukis la Nova Testamento a la linguo Dana, qua rapide vendis bone. En 1536, Dania konvertesis a Luteranismo.

Milito di Kalmar.

Inter 1611 e 1613, rejulo Christian la 4ma di Dania militis kontre Suedia, ma ne sucesis unionar Dania e Suedia. Pos la milito, Suedia koaktesis pagar 1 milion arjenta moneti kom milital indemneso a Dania. Rejulo Christian uzis ca pekunio por fondar urbi, exemple Glückstadt, Christiania (nun Oslo) e Kristianstad. La povo di Dania-Norvegia kreskis dum la 17ma yarcento, ma en 1643, Suedi invadis Dania sen deklarar milito, e balde recevis la suporto de Nederlando. Pos la milito, Dania perdis insulo Gotland por Suedia.

Fairo en Kobehavn, pos Angla atako di 1807.

Dum la regno di Napoleon Bonaparte en Francia, Dania probis restar neutra, ma l'Unionita Rejio judikis ca agado kom enemikala. Pro to, ol atakis København en 1801 ed itere en 1807, e kontrolis la maro inter Dania e Norvegia. Ta kontrolo esis funesta por Dana ekonomio, ed en 1813 l'uniono Dania-Norvegia bankrotis. Kande Napoleon la 1ma vinkesis, Kongreso di Wien demandis la dissolvo dil uniono Dania-Norvegia. Pose, la kontrato di Kiel demandis lo sama.

En 1864 Dania cedis la provinco Schleswig-Holstein a Prusia. Dum l'unesma mondomilito la lando restis neutra, tamen la konflikto afektis multe lua ekonomio. Pro lua dependo di exportaci, submara milito Germana esis serioza problemo.

Pos la milito, Dania membreskis la Ligo di la nacioni. Lora rejulo Christian la 10ma insistis en plebicito por savar se la habitanti di Schleswig-Holstein deziris o ne retroapartenar a Dania. Eventis du plebiciti en la regiono, ye la 10ma di februaro, ed ye la 14ma di marto 1920. Konseque de li, ye la 10ma di julio sam yaro Dania retro-recevis la nordo di Schleswig. En 1924, Social-Demokrati vinkis parlamental elekti, e karismoza politikisto Thorvald Stauning divenis chefministro. Socialdemokrati divenis la maxim granda partiso che Folketing (parlamento) til 2001.

Parado di simparieri di Naziisti en Kobehavn, 1940.

Ye la 9ma di aprilo 1940 nacional-socialista Germania invadis Dania. Cirkume 3 mil Dana soldati mortis pro l'invado, e Dana armeo kapitulacis pos nur du hori. Dana rezisto sucesis evakuar 7 220 ek la 7 800 Dana judi vers Suedia, lor neutra lando. En 1944, dum Germana okupo, Islando ruptis ligili kun Dania e nedependanteskis.

Pos la milito, Dania membreskis Unionita Nacioni, NATO e, pos plebicito en 1973 - quankam sen la partopreno di Faero - ol membreskis l'Europana Ekonomiala Komunitato (EEK), la nuna Europana Uniono. Grenlando divenis autonoma regiono en 1979, abandonis EEK en 1986, ed en junio 2009 ol ganis suvereneso e divenis stato en la rejio Dania.

Dum parlamental elekti di 2011, la koalisuro centro-dextrana komandita dal partiso Venstre perdis por centro-sinistrana koalisuro komandita dal Partiso Social-Demokrata (Socialdemokraterne). Helle Thorning-Schmidt, lor la chefino dil partiso divenis l'unesma muliero chef-ministro di la lando. En 2015, malgre ke Social-Demokrati divenis la maxim granda partiso de Folketing (parlamento), la dextrani de Venstre sucesis formacar koalisuro kun minoritatala partisi, e Lars Løkke Rasmussen divenis chefministro.

Extera ligli

• Historio di Dania: Unesma dokumenti
• Fonti pri Dana historio