Historio di Nederlando

Prehistorio til la Romana imperio

Ligna figuro trovita en Willemstadt.

Romana maskilo pri kavalkero, trovita proxim Leiden.

Homi ja habitis nuna Nederlando 37.000 yari ante nun. En 2009 parto di un kranio dil Homo di Neanderthal evante 40.000 yari trovesis en Norda Maro, apud Zelando. De cirkume 800 aK til 450 aK Kelta populi vivis en la regiono. De 57 aK til 53 aK Iulius Caesar gradope konquestis la regiono. Romani guvernis la regiono til 410.

Mezepoko

Dum la rejio di Karolus la 5ma la regiono di nuna Nederlando divenis parto di la 17 Provinci, qua inkluzis nuna Belgia e Luxemburgia. En 1579 la nordo di regiono unionis e formacis l'Utrecht Uniono, kontrato di reciproka defenso kontre Hispana armeo.

Ye la 26ma di julio 1581 la provinci (qui formacis la nuna Nederlando) adoptis deklaro di nedependo, revokis oficale la rejulo Felipe la 2ma ed adoptis republiko, qua duris til 1795. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e la milito duris til 1648.

17ma yarcento til la 19ma yarcento

Nederlandana kolonial imperio komencis kreskar dum la 17ma yarcento. En 1614 Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam - nune New York - sude del insulo Manhattan. En Sudafrika Nederlandani establisis su en 1652. Cirkume 1650 Nederlandani posedis aproxime 16 000 komercala navi, e lua habitantaro kreskis de 1.5 til 2 milioni personi. Multa ekonomiala historiisti konsideras Nederlando la bersilo di moderna kapitalismo. En Amsterdam fondesis l'unesma borso del mondo.

Ye la 9ma di junio 1667, militala navi de Nederlando atakis navi di la Angla milit-navaro, qui jacis ne-preparite en la fluvio Medway en Kent, Anglia. To esis la komenco di la duesma Angla-Nederlandana milito, de 1665 til 1667, iniciita pro forta komercala rivaleso inter la landi. La atako duris til 14 junio; plura navi esis brulata, e du esis kaptata. Lo duktis a pakto inter la du landi, signatita en Breda, Nederlando en julio 1667.

Ye la 19ma di januaro 1795, un dio pos ke princo Willem la 5ma di Orange fugis vers Anglia, Nederlandana republiko proklamesis, simila a Franca republiko, e duris til la 5ma di junio 1806. De 1806 til 1810, Napoleon Bonaparte establisis Rejio Holando kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo Louis Bonaparte. En 1810, Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til 1813.

Amsterdam, en 1891.

En 1815, Kongreso di Wien establisis l'Unionita Rejio Nederlando, expansita sude por kontrolar la nuna Belgia e Luxemburgia. En 1830, Belgi revoltis e deklaris nedependo. En 1890, l'uniono kun Luxemburgia cesis.

=20ma e 21ma yarcenti

Dum l'unesma mondomilito, la lando esis forte volvita en milito quankam ol restis neutra. Germani projetis invadar lando, ma generalo Helmuth Johann Ludwig von Moltke abortis la projeto. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en 1916.

Ye la 28ma di mayo 1932, la Afsluitdijk, digo qua separis la Norda Maro de la salaqua bayo la Zuiderzee, kompleteskis. La digo esas longa de 32 km, ed olua konstruktado komencis en 1927. Ol kreis nova sensala lago, nomizita IJsselmeer. Pose, automobila choseo liganta Norda Holando e Frizia konstruktesis sur la digo. En la 25ma di septembro 1933 la Afsluitdijk oficale apertesis. Monumento indikas la loko ube la digo klozesis.

Rotterdam, pos atako dal nacional-socialisti en 1940.

Ye la 10ma di mayo 1940 dum la duesma mondomilito Naziista Germania invadis Nederlando por atakar Francia ye la 14ma di mayo Nederlando kapitulacis. Dum German okupeso, cirkume 100.000 judi transportesis vers koncentreyi en Germania, Polonia e Chekoslovakia, inkluzite juda puerino Anne Frank. Nur 876 transvivis til finir la milito.

La lando esis un ek la fondinti di Benelux (ekonomiala pakto kun Belgia e Luxemburgia) en 1944 e pose esis un ek la sis fondinti di la Komunitato Europana pri Karbono e Stalo en 1951, e pose del Europana Ekonomiala Komunitato, embriono di la nuna Europana Uniono. La lando anke esis un ek la 12 fondinti di NATO, ye la 4ma di aprilo 1949. Dum la yari 1960ma e 1970ma eventis multa sociala transformi: yuni, note studenti, refuzis tradicional etiko ed avancis en temi quale yuri por la mulieri, sexualeso, desarmizo ed ekologiala temi.

Ye la 10ma di oktobro 2010 Nederlandan Antili desaparis. Kom rezulto di referovoti, Bonaire, Sint Eustatius e Saba decidis enkorpigar su a Nederlando kom specala municipi, dum ke Aruba, Sint Maarten e Kuracao votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.