Ayn Rand
| Ayn Rand | ||
.jpg)
| ||
| Profesiono: | skriptisto e filozofo | |
| Lando: |  Usa
| |
| Naskodato: | 2 di februaro 1905 | |
| Nasko-loko: | Sankt Petersburg, Rusa imperio | |
| Mortodato: | 6 di marto 1982 | |
| Morto-loko: | New York, Usa | |
| Retoloko: | https://aynrand.org/ | |
Ayn Rand (naskinta Alisa Zinovjevna Rosenbaum ye la 2ma di februaro 1905 til la 6ma di marto 1982) esis Rusa-Usana Juda skriptistino e filozofino. Elua verki inkluzas Anthem, The Fountainhead ed Atlas Shrugged.
El defensis la raciono kom unika formo por aquirar konoco, e rejektis fido e religio. El anke defensis egoismo, individualismo e kapitalismo laissez-faire. Segun el argumentis, kapitalismo esas l'unika ekonomikala sistemo qua permisus homo vivar quale homala ento, to esas, uzar lua kapaceso pri rezonar. Konseque, el repulsis komplete socialismo, altruismo e religio.
Inter elua principi el subtenis ke homo devus uzar la raciono por selektar valori e agadi racionoza, e ke omna individui darfas existar per su ipsa, nek sakrifikante su por l'altri, nek sakrifikante l'altri por su, e ke nulu darfas obtenar kozi de altri per l'uzo di fizikala koakto.
Biografio
[redaktar | redaktar fonto]Ayn Rand esis la maxim olda ek tri fratini de juda familio, di qui patri ne esis pratikanta di ca religio. De multa yuna, el interesis pri literaturo e pri cinemo, e komencis skribar romani e skribaji evanta 7 yari. Iter altri, el lektis romani da Alexandre Dumas, patro e Waster Scott, e montris pasionoza intereso pri romantika movado. Evanta 13 yari, el deskovris Victor Hugo, e pasionizesis pri lua romani. El lernis la Franca pro lua matro e studiis filozofio e historio en l'universitato di Sankt Petersburg.
En 1924, el studiis en "statala instituto pri cinematografal arti", ja ke lua personala ambicio esis skribar por cinemo. Ibe, el duris skribar noveli, skribaji e sporadika notici en elua personala jurnalo, en qua el expresis anti-Sovietiala idei. Anke che l'universitato, el deskovris Friedrich Nietzsche, de qua el prizis lua exaltado dil heroatra, e dil heroala individuo, quankam pose el kritikis la neracionaleso di lua filozofio.
El influesis precipe da Aristoteles, quan el judikis kom la maxim granda filozofo e prizis nome lua logiko.
Ayn Rand odiis Rusia, precipue pos la revoluciono di oktobro 1917, qua expropiabis l'apoteko de elua patro, lor domajinta lua vivo-stando. Konocanta Nova York pro Usana filmaro, Ayn Rand decidis ke lu volis ekmigrar ad Usa. Yari plu tarda el skribis "Ni la Vivanta", relato de unesma manuo di ta yari e dil atmosfero di Rusia di ta epoko, pri qua dicis: "Ol esas la maxim proxima a un autobiografio quan me havas nulatempe skribita".
En la fino di 1925, Ayn Rand obtenis visto pro livar lua lando e visitis lua patri ja stablisita en Usa ubi arivis en februaro 1926, lor evante 21 yari.
Ayn esis tempo en domo di lua patri en Chicago. Plu tarda translokijis a Hollywood ubi aceptis irga tipo di laboro pro pagar lua basika spensi. Hazarde el konocis Cecil B. De Mille, qua interesis pri la Rusa arivata en Usa e facinata pro la mondo dil cinemo. Cecil B. De Mille montris la basika funcionado di studio di cinemo ed ofris a el laboro kom extra, ke Ayn Rand aceptis, e aparis tale di visibla formo inter la extri en la definitiva longeso di Rejulo di Rejuli. Dum la kreado dil filmado dil filmo konocis qua esus lua spozulo, l'aktoro Frank O'Connor, kun qua lu mariajis en 1929.
En 1931 el obtenis Usana civitaneso, ed en 1936 el skribis:
|
Nomez ol destino od ironio, ma me naskis, di inter omna landi dil Tero, en la min konvenanta por fataikino di individualismo: Rusia. Me decidis esar verkistino kun 9 yari ed omna quan me havas facata esas rilata a ta intenco. Me esas usanana pro elekto e konvinkeso. Me naskis en Europa ma me emigris a Usa pro ta esis la lando ubi me povis sentar totale libera por skribar. | 
|
Ayn Rand esis tre kontenta por esas Usana civitanino, ed en 1973 dicis en konfero donacita en West Point:
|
|
Me povas dicar, e ne kam nura shovinismo, ma kun la kompleta konocado dil nacesa metafizikala, etikala, politikala ed estatikala radiki que Usa esas la plu granda, nobela ed, en lua fundator originala precipui, l'unika morala lando dil historio dil mondo. |
|
El mortis en 1982 ed el esas sepultata apud elua spozo en la sepulteyo di Valhalla (Stato di Nova-York).
Precipua verki
[redaktar | redaktar fonto]La maxim importanta romani da Ayn Rand esas "La fonto" (The fountainhead) e "La Rebeleso di Atlas" (Atlas Shrugged).
Elua romani fondesas en la primtipo dil Randiana heroo, racionista individuo digna ye vivar en tero, ja ke povas atingar lo maxim bone di lu mem, homo di wua habileso e nedependo lo facez militeskar kun la homi-amaso, ma il perseveras, atinganta fine la prodajo di lua valori.
La fonto
[redaktar | redaktar fonto]
En 1943 eventis l'unesma suceso di Ayn Rand kam romanistino, kun la publikado di La fonto (The fountainhead). La libro, qua skribis en 7 yari, esis repulsita da 12 editisti, til ke, en la redaktero Bobbs-Merrill, yuna editero dicis a lua chefo: "Se ica ne esas adequata libro por vu, tale me anke ne devas laborar por vu".
En 1949 el aparis en filmo da King Vidor kun Gary Cooper (Howard Roark), Patricia Neal (Dominique Francon), Raymond Massey (Gail Wynand) e Kent Smith (Peter Keating) kom protagonisti.
La rebeleso di Atlas
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: La rebeleso di Atlas |
"La rebeleso di Atlas" (Atlas Shrugged) judikesas da multi kom la fiktivajo maxim kompleta e potenta di Rand pri l'objektivala filozofio. Dum la yari 1980ma, la Biblioteko dil Kongreso di Usa facis inquesto, pri quo esus la maxim influiva libro en la vivo dil inquestati. L'unesma esis la Biblo, la duesma, "La rebeleso di Atlas".
Ica verko esas la precipua motivo pro quo plu individui konfesas esar liberesani od anarko-kapitalisti.
La libro naracas la dekado di Usa kom konsequo di ecesiva interveno guvernala. Malgre ke la libro skribesis inter la yari 1946 e 1957, ula personi vidas en la lekto dil procedo di ekonomikala destrukto ke la libro naracas, situeso di ekonomikala domajo simile a ta di Kuba en 1960.
Bibliografio
[redaktar | redaktar fonto]- Ayn Rand a sense of life, 2004, dokumento di Michael Paxton produktata da Strand Releasing.
- Branden, Barbara: The passion of Ayn Rand: a biography by Barbara Branden, 1986; ISBN 0-385-24388-X (pbk.)
- Rand, Ayn: Philosophy: who needs it, ISBN 0-451-13893-7
- Rand, Ayn: Virtue of selfishness, ISBN 0-451-16393-1
- Rand, Ayn: La rebelión de Atlas, ISBN 987-20951-5-9
- Rand, Ayn: The Ayn Rand Letters, vol. IV, n.º 2 novembro-decembro 1975. A Last Survey, part I; ISBN 1-56114-147-X
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]- Hispane
- Objetivismo.org (Centro di informo).
- Liberalismo.org: Kolektajo di artikli da o pri Ayn Rand
- Interviuvo a Ayn Rand (1959) Parto 1/3.
- Angle