Nederlandana Est-India-Kompanio
La Nederlandana Est-India-Kompanio (nederlandana: Vereenigde Oostindische Compagnie o Verenigde Oost-Indische Compagnie, kurte VOC, 1602-1800) esis privata nederlandana komerco-kompanio kun monopolo di marala komerco inter la Republiko Nederlandana e la areo este del Kabo di Bon Espero e weste del Stretajo di Magellan.
La VOC fondesis en 1602 kom la Generale Vereenichde geoctrooieerde Compagnie. Ol esis tatempe la maxim granda komerco-kompanio dil mondo ed esis la unesma publika acionkompanio kun libere negociebla acioni. La VOC ofte egardesas kom la unesma multanaciona kompanio.
La VOC establisis komerco-reto inter diversa komerco-posteni en la aziana regiono. Ta aziana komerco produktis enorma profiti. La VOC kontratis kun orientala povi e princi. La Compagnie provizore facis sua propra moneto, nam en Azia esis apene demando ad europana produkturi.
La VOC havis propra armeo e navi por mantenar od expansar sua poziciono e se necesa koaktar lokala populo komercar. La Compagnie entraprezis dum la unesma yari militala kampanii skope ekpulsar la portugalani de aziana komerco-posteni, e tenar altra koncurencanti ye disto. En 1700 duimo del employati esis soldati.
En la aziana fabrikerii e cirkondanta areo la Compagnie guvernis. Ol komercis kun i.a. Mocha, Persia, Gujarat, Malabar, Ceylon, Koromandel-rivo, Bengal, Ayutthaya, Kambodia, Burma, Vietnam, Formoza, Chinia, Japonia, Java e le Moluka.
La VOC stimulis deskovro-voyaji espere plu rapida konekti, nova komerco-kontakti e produkturi, linguo-resercho skope introduktar kristanismo a la lokala populo, ed etniobotanikala resercho skope diminutar la nombro de viktimi che sua employati. Lor sua maxima povo la VOC havis 25.000 employati en Azia. En Nederlando la VOC havis 3.000 stabani ultre multa nedireta employati. Multa employati kontrabandis por augmentar sua basa salarii.
La Compagnie formacesis por profitar la Malukana spico-komcerco, ed en 1619 establisis chefurbo en la portu-urbo Jayakarta, e chanjis la nomo a Batavia (nuna Jakarta). Dum la sequanta du yarcenti la Compagnie aquiris plusa portui kom komerco-bazi e salvegardis sua interesti per okupar cirkondanta teritorio. Ol restis importanta komerco-kompanio e pagis yarala dividendo de 18% dum preske 200 yari. Statistikale la VOC eklipsis omna rivali en internaciona komerco dum preske 200 yari.
Inter 1602 e 1796 la VOC sendis preske 1 milion europani por laborar en Azia sur 4.785 navi, e ganis po sua esforci plu kam 2,5 milion tuni de Aziana vari. Kontraste, cetera Europa sendis nur 882.412 homi de 1500 til 1795, e la floto del Angla (pose Britana) Est-India-Kompanio, la chefa rivalo, esis distante duesma segun totala trafiko kun 2.690 navi e nur un kinimo del vari. La VOC juis enorma profiti de sua spico-monopolo tra la 17ma yarcento.
La VOC multe sufris dum la Quaresma Angla-Nederlandana Milito (1780-1784), kande la angli kaptis plura komerco-posteni e plena navi. La perdi evaluesis ye sisadek milion gulden. Dum la Bataviana Republiko la kompanio, simbolo dil "ancien regime", en marto 1795 nacionaligesis. La debo atingis un yaro pose 120 milion gulden, asumita da la stato. La patento dufoye extensesis por kompletigar aktuala komerco, lastafoye til 31ma decembro 1800.
Prehistorio
[redaktar | redaktar fonto]Inter 1498 e 1595 la spico-komerco en Est-India esis tote en la manui di Portugal, regulata da la papala Pakto di Tordesillas. Pos ke Portugal kun Hispania - kun qui la Republiko Nederlando militis - divenis unika lando, Nederlandani interdiktesis de hispana e portugulana portui. Pro to la Republiko decidis ipsa obtenar spici de Est-India.
Existis de 1595 plura kompanii qui komercis en Est-India. Segun komitatano Johan van Oldenbarnevelt la konkurenco diminutis profiti. Pluse la mikra kompanii ne povis partoprenar la milito kontre la rejo di Hispania. Granda kompanio esus potenta militala ed ekonomiala armo, ed il koaktis la kompanieti unionar su. La revenuo quan la VOC forme di imposti ed dogan-imposti produktis por la stato, esis importanta por financizar la Okadek-yara Milito.
Nomo e simbolo
[redaktar | redaktar fonto]
La unesma nomo dil kompanio esis la Generaale Vereenichde geoctrooieerde Compagnie. De 1623 ol referesis kom la Generaale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, plu tarde la Vereenigde Nederlandsche Geoctroyeerde Oostindische Compagnie. En 1795 on ordinare referesis ol kom la Generaale Oost-Indische Compagnie.
La monogramo dil VOC esis forsan la unesma globale-rikonocita korporacion-simbolo. La simbolo dil VOC konsistis ek granda mayuskula 'V' kun 'O' sinistre e 'C' dextre. Ol aparis sur diversa korporacionaji, quala kanoni e moneto. La unesma litero dil hemurbo dil chambro surpozesis (exemple 'A' por Amsterdam). La adaptebleso, eleganteso, flexebleso, simpleso, simbolismo e simetro esis remarkinda traiti dil simbolo dil VOC.
Australiana vinvendisto uzas la VOC-simbolo depos la tarda 20ma yarcento, nam lu ri-registragis la kompanio-nomo.
La standardo dil kompanio esis oranjea, blanka e blua (videz Nederlandana standardo), kun la kompanio-simbolo brodita sur ol.