Romantikismo
Romantikismo esas komplexa movado artala ed anke politikala kun influi en la piktado, literaturo ed altra arti, qua havis lua origino en la duesma duimo dil 18ma yarcento en Europa e duris ordinare til la lasta duimo dil 19ma yarcento. Ol esis sorto di reakto kontre racionalismo, Klasikismo en l'arti, ed anke kontre l'Industriala Revoluciono[1].
Dum la Romantika epoko on konsideris emoco plu importanta kam raciono por perceptar estetikala experienci, note pavoro ed hororo. Romantikismo anke idealigis la vivo en kontakto kun la naturo, e kreis la mito di la bona sovajo.
Malgre ke lua origino esis en west-Europa - note Germania e Francia - l'ideologio di Romantikismo anke influis en ed influesis dal arti de altra regioni, quale Amerika e Rusa imperio. Kelka skriptisti de ta regioni produktis maestro-verki, exemple la libro Walden da Usana Henry David Thoreau, la poemi Vozes d'África e Navio Negreiro da Braziliana Castro Alves, e la novelo Dziady da Adam Mickiewicz, skribita en la Polona dum l'okupo di Polonia da Rusa imperio.
Kelka Romantik artisti
[redaktar | redaktar fonto]En Francia
[redaktar | redaktar fonto]
- Jean-Jacques Rousseau (filozofo ed skriptisto); la skriptisti Madame de Staël, Victor Hugo, Alexandre Dumas, patro, Alexandre Dumas, filio, Alfred de Musset; la piktisti Eugène Delacroix e Théodore Géricault.
En Germania
[redaktar | redaktar fonto]- Skriptisti: la fratuli Friedrich ed August Wilhelm Schlegel, Johann Wolfgang von Goethe. Kompozisto: Ludwig van Beethoven. Piktisto: Caspar David Friedrich.
En Unionita Rejio
[redaktar | redaktar fonto]- Skriptisti: George Gordon Byron, Jane Austen, Percy Bysshe Shelley e Mary Shelley. La piktisto Joseph Mallord William Turner, konocita kom J. M. W. Turner.
En Hispania
[redaktar | redaktar fonto]- Skriptisti José de Espronceda, Mariano José de Larra, José Zorrilla; la piktisto Francisco de Goya.
En Portugal
[redaktar | redaktar fonto]- La skriptisti Almeida Garrett, António Feliciano de Castilho, Alexandre Herculano e Camilo Castelo Branco.
- Piktisti: Orest Kiprensky, Vasily Tropinin ed Ivan Aivazovski. Literaturo: la studiisto di Rusa folkloro Alexander Afanasyev, la skriptisto Alexandr Pushkin.
Romantikismo en Amerika
[redaktar | redaktar fonto]En Usa
[redaktar | redaktar fonto]
Dum komenco dil 19ma yarcento Romantikismo (ibe nomizita trancendentalismo) atingis Usana literaturo, kun la sama diverseso kam Europa. Quale en Europa, Usana Romantikisti demonstris granda morala entuziasmo, emfazo en l'emoci, e konsideris ke naturala mondumo esis bona, dum ke homala socio esis plenigita per koruptajo. La pikturi dal Usano Thomas Cole reprezentis precipue sovaja peizaji di Usa.
Kelka notora Romantika skriptisti Usana: Nathaniel Hawthorne, Ralph Waldo Emerson, Edgar Allan Poe, Henry David Thoreau, Walt Whitman, Emily Dickinson, Herman Melville.
En Arjentinia
[redaktar | redaktar fonto]En 1837 kreesis en Buenos Aires la nomizita Salón Literario ("literaturala salono") ube partoprenis intelektuali quale la skriptisto Esteban Echeverría, konsiderata la maxim importanta del Romantikismo en Arjentinia. En lua rakonto El matadero ("la domotereno dil buchado") ilu perceptis la "koliziono" inter la "civilizuro Europana" e la "primitiva Amerika". Pro opozar su a Juan Manuel de Rosas ilu koaktesis exilar su en Montevideo.
En Brazilia
[redaktar | redaktar fonto]
Romantikismo komencis en Brazilia en 1836, kande publikigesis la libro Suspiros poéticos e saudades ("poeziala sospiri e nostalgii") da Gonçalves de Magalhães, e la yaro 1881 konsideresas la fino dil movado, kande Machado de Assis publikigis Memórias Póstumas de Brás Cubas ("posmortala memoraji di Brás Cubas"), libro qua komencis Realismo en Braziliana literaturo.
La poezio dil Romantikismo Braziliana povas dividesar en tri fazi:
- Dum l'unesma fazo aparis la poezio nacionalista, kun nostalgio di lokala peizaji (exemple Gonçalves de Magalhães, qua publikigis lua libro Suspiros Poéticos e Saudades en Paris, fore Brazilia) e la valorigo dil indijeni, idealigita kom pura homi. La precipua nomo di ta fazo esas la poeto Gonçalves Dias.
- La duesma fazo, kun inspiri en l'egocentrismo e melankolio di George Gordon Byron, havis kom temi la tristeso e la morto. La muliero esas temo di poezii, ma lua imajo esas idealigita e distanta. Exempli pr poeti de ta fazo esis Álvares de Azevedo, Junqueira Freire, Casimiro de Abreu e Fagundes Varela.
- La triesma e lasta fazo, nomizita en la Portugalana Condoreira, aludante al ucelo kondoro, qua flugas en granda altitudi. Ol havis kom karaktero la lukto por libereso, note la liberigo di sklavi. La muliero duras esar literaturala temo, ma lua imajo esas prezenta e reala. La precipua poeti de ta fazo esis Antônio de Castro Alves e Sousândrade.
Romantika prozo komencis en Brazilia en 1843, kande Antônio Gonçalves Teixeira e Sousa publikigis O Filho do Pescador ("la filiulo di peskero"). En 1844 Joaquim Manuel de Macedo publikigis A Moreninha ("la brunino"), un ek la maxim konocata romani de ta periodo.
Importanta Braziliana skriptisto de ta movado esis José Martiniano de Alencar, maxim konocata kom José de Alencar, kun lia urbala romani Senhora, Lucíola e Diva, lia regionala romani O Gaúcho, O Sertanejo ed O Tronco do Ipê, e lia historiala ed indijena romani O Guarani, Ubirajara, As Minas de Prata ed Iracema. Altra importanta nomi: Bernardo Guimarães, autoro di Escrava Isaura ("Sklavino Isaura", adaptita por la televiziono dum la yari 1970ma) ed O Seminarista ("la seminariano"); Franklin Távora, autoro di O Cabeleira ("la longa haruno"); Viskomto de Taunay autoro di Inocência ed A Retirada de Laguna; e Manuel Antônio de Almeida autoro di Memórias de Um Sargento de Milícias ("memoraji de milicala serjento"). L'unesma verki di Machado de Assis, skriptisto qua pose introduktis Realismo en Braziliana literaturo, anke havis influo de Romantikismo, exemple la libro di poemi Crisálidas, de 1864, e la romano Helena, de 1876.