Deventer

Deventer
Deventer
	Fáni Skjaldarmerki
Hérað	Overijssel
Flatarmál
• Samtals	134,38 km2
Mannfjöldi (1. janúar 2014)
• Samtals	98.337
• Þéttleiki	732/km2
Vefsíða	www.deventer.nl

Deventer er borg í héraðinu Overijssel í Hollandi og er með 98 þúsund íbúa (2014). Deventer er iðnaðarborg en gjarnan kölluð kökuborgin, enda eru kökurnar þaðan þekktar víða um landið.

Lega og lýsing

Deventer er hafnarborg við ána Ijssel um miðbik Hollands. Næstu borgir eru Apeldoorn til vesturs (20 km), Zwolle til norðurs (35 km), Arnhem til suðvesturs (40 km) og Almelo til norðausturs (40 km). Deventer er staðsett við austurbakka Ijssel en nokkrir smábæir fyrir vestan tilheyra sveitarfélaginu.

Fáni og skjaldarmerki

Skjaldarmerkið sýnir svartan örn á gylltum grunni. Borgin var áður fyrr meðlimur Hansasambandsins og leyfðist því að nota þýska ríkisörninn sem merki. Örninn kom fyrst fram í borginni á miðri 15. öld en hefur breyst nokkuð með tímanum. Kórónan efst er tákn þýska ríkisins. Núverandi skjaldarmerki (með hermenn sem skjaldbera) var formlega tekið upp 13. júlí 1921. Fáninn er sömuleiðis með svarta ríkisörninn. Hann er að öðru leyti eins og fáni Póllands, hvít rönd að ofan og rauð að neðan.

Orðsifjar

Uppruni heitisins Deventer er ekki vitaður með vissu. Helsta tilgátan er sú að heitið sé leitt af Deven (dauð / dauðu) ter (tré) og þá átt við frumstæða brú við ánna þar sem bærinn er.

Af öðrum tilgátum má nefna þá að borgin beri nafn ensku borgarinnar Daventry í Northamptonskíri, enda var kristniboðinn Lebúínus þaðan og reisti fyrstu kirkjuna í Deventer. En þessi tilgáta er í dag verulega diskretiteruð enda kom kristniboðinn Lebúinus ekki til borgarinnar fyrr en löngu eftir að hennar er getið. Líklegra þykir að Daventry í Englandi hafi einfaldlega sama uppruna.

Söguágrip

Upphaf

Deventer var stofnuð af enska kristniboðanum Lebúínusi árið 768 eða 769 en hann reisti kirkju við árbakka Ijssel. Rúmlega öld síðar, 882, gerðu víkingar víða strandhögg á svæðinu og lögðu Deventer í rúst. Þegar bærinn var endurbyggður, fékk hann jafnframt varnargarða. Hann varð brátt mikilvæg siglinga- og verslunarbær við Ijssel. Biskuparnir í Utrecht settust þar að á 9. og 10. öld, en fluttu þó aftur til Utrecht. Þeir veittu Deventer borgarréttindi 956. Mynt frá Deventer frá þessum tíma fannst í uppgreftri á Sandi í Færeyjum 1863. Deventer gekk í Hansasambandið á 13. eða 14. öld. Kaupmenn þaðan versluðu mikið með norskan þurrkaðan fisk (ýsu og þorsk), og fengu borgarbúar þannig auknefnið Deventer Stokvis (Deventer þurrfiskur). Auknefnið er enn notað í dag.

Menningarborgin

Á síðmiðöldum stofnaði Geert Groote bræðralagið Sameinaða lífið í Deventer, en það var kaþólskur skóli sem var mjög vinsæll áður en siðaskiptin fóru fram. Einn þekktasti nemandi skólans var Erasmus frá Rotterdam en hann stundaði nám þar 1475-84. Í Deventer var fyrsta prentvél Hollands komið upp (ásamt vélinni í Haarlem) en hún var smíðuð þar 1477. Í kjölfarið upphófst mikil bókaútgáfa í borginni. Til að mynda var þar mesta húmanístíska bókaútgáfa í Norður-Evrópu. Eftir sjálfstæðisstíð Hollendinga breyttist verslun í héraðinu og minnkaði þá vægi borgarinnar. Auk þess grynnkaði í ánni Ijssel, þannig að stór skip komust ekki lengur upp ána. Þetta olli miklum búsifjum í borginni og náði hún sér aldrei á strik eftir þetta.

Nýrri tímar

Á miðri 19. öld, þegar iðnbyltingin hófst, varð Deventer að iðnaðarborg. Þar var járn unnið úr jörðu, en einnig var þar matvælaframleiðsla og vefnaður. Sökum þessa varð borgin fyrir loftárásum bandamanna í heimstyrjöldinni síðari, enda höfðu Þjóðverjar þá hertekið borgina. Sprengjurnar eyðilögðu mikið af iðnaðinum og höfnina en gamla miðborgin slapp að mestu. Á 8. áratugnum var járniðnaðinum hætt í borginni. Árið 1977 var stórmyndin A Bridge Too Far kvikmynduð í Deventer. Sögusviðið er Arnhem og stríðsátökin um brúna yfir Rín en byggingarnar í Arnhem voru orðnar of nýtískulegar fyrir myndina.

Viðburðir

Deventer Boekenmarkt er stærsti bókamarkaður Evrópu. Hann er haldinn fyrsta sunnudag í ágúst og sækja hann um 120 þúsund manns. Þar má finna mörg hundruð þúsund titla í samtals 875 búðum. Hér er einnig um tímarit að ræða. Búðirnar mynds alls 6 km langa verslunarröð.

Dickens-hátíðin er helguð skáldsagnapersónum úr verkum Charles Dickens. Hún var innleidd 1990 og stendur yfir í tvo daga helgina fyrir jól. Í miðborginni eru leikin atriði úr verkum Dickens og koma þar fyrir ýmis gervi úr sögum hans. Um 150 þúsund manns sækja hátíðina heim árlega.

Íþróttir

Helsta knattspyrnulið borgarinnar er Go Ahead Eagles, sem fjórum sinnum hefur orðið hollenskur meistari (síðast 1933). Meðal þekktra fyrrum leikmanna félagsins má nefna landsliðsmennina Jan Jongbloed og Marc Overmars.

Krikketfélagið Koninglijke UD er elsta krikketfélag Hollands en það var stofnað 1875. Liðið hefur þó ekki orðið hollenskur meistari nema einu sinni, 1990.

Frægustu börn borgarinnar

(1952) Bert van Marwijk, landsliðsþjálfari Hollendinga í knattspyrnu.

Byggingar og kennileiti

Lebúínuskirkjan er önnur aðalkirkja miðborgarinnar. Það var enski kristniborðinn Lebúínus sem reisti kirkju fyrstur manna á reitnum en núverandi bygging var reist 1450 – 1525. Turninn er frá lok 16. aldar. Aðeins grafhvelfing upphaflegu kirkjunnar er eftir.
Nikulásarkirkjan stendur á hæð í miðborginni og kallast einnig Bergkerk (fjallakirkjan). Hún var reist 1198 – 1209 í rómönskum stíl. Turnarnir voru þó ekki reistir fyrr en á 15. öld. Við siðaskiptin tóku mótmælendur kirkjuna til eignar og er hún það enn í dag.
Waag er gamla vogarhúsið í Deventer. Það var reist 1528-31 og er elsta vogarhúsið í Hollandi. Í húsinu voru verslunar- og tollvörur vigtaðar í gegnum tíðina. Vogin var í notkun allt til ársins 1862. Síðan 1913 er sögusafn í húsinu.
Bolwerksmolen er gömul mylla í Deventer og er á vestri árbakka Ijssel. Hún var reist sem sögunarmylla 1863. Síðan 1967 er hún í eigu borgarinnar. Í upphafi 21. aldar var myllan tekin í sundur, smíðaður nýr grunnur og myllan síðan sett saman aftur á nýja grunninum. Verkinu lauk 2007 og þjónar myllan nú við að ausa vatni.
Gamli vatnsturninn stendur á hæð í borginni. Hann var reistur 1892 og er 53 metra hár. Tankurinn rúmar 500 m³ af vatni og er það pumpað upp neðan úr jörðinni. Turninn er friðaður í dag.

Nikulásarkirkjan
Gamla vogarhúsið
Bolwerksmolen
Gamli vatnsturninn

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Deventer“ á hollensku útgáfu Wikipedia. Sótt 30. ágúst 2011.