Stepan Bandera
Stepan Bandera | |
|---|---|
| Степан Бандера́ | |
 | |
| Fæddur | 1. janúar 1909 |
| Dáinn | 15. október 1959 (50 ára) |
| Þjóðerni | Úkraínskur |
| Menntun | Fjöltækniháskólinn í Lvív |
| Flokkur | Samtök úkraínskra þjóðernissinna (OÚN) |
| Maki | Jaroslava Bandera |
| Börn | 3 |
| Undirskrift | |
 | |
Stepan Andríjovytsj Bandera (úkraínska: Степа́н Андрі́йович Банде́ра; 1. janúar 1909 – 15. október 1959) var úkraínskur fasískur stjórnmálamaður[1][2] sem leiddi öfgahægrisinnaðan hernaðarvæng Samtaka úkraínskra þjóðernissinna (OÚN).
Arfleifð og persóna Stepans Bandera eru afar umdeild í Úkraínu. Sumir Úkraínumenn, aðallega í vesturhluta landsins, líta á hann sem þjóðhetju sem lét lífið fyrir sjálfstæðisbaráttu landsins, en í austurhluta Úkraínu, í Póllandi, Rússlandi og Ísrael er hans fyrst og fremst minnst sem samstarfsmanns nasista, sem fjöldamorðingja og sem stríðsglæpamanns.
Æska og uppvöxtur
[breyta | breyta frumkóða]Bandera fæddist í Galisíu, sem er í dag í vesturhluta Úkraínu en var þá hluti af austurrísk-ungverska keisaradæminu.[3] Hann vildi nema við Tækni- og hagfræðiskólann í Poděbrady, sem var þá í Tékkóslóvakíu, en pólsk yfirvöld neituðu honum um ferðapassa þangað. Bandera hlaut því menntun í landbúnaðarfræði í Lwów (nú Lvív).
Seinni heimsstyrjöldin
[breyta | breyta frumkóða]Á námsárum Bandera í Lwów, sem þá var hluti af Póllandi, hóf Bandera þátttöku í pólitísku starfi úkraínskra sjálfstæðissinna. Árið 1934 var forysta Samtaka úkraínskra þjóðernissinna (OÚN) handtekin vegna þátttöku í morðinu á pólska innanríkisráðherranum Bronisław Pieracki. Bandera var dæmdur til dauða en dómurinn var síðan mildaður í lífstíðarfangelsi. Eftir að Þjóðverjar og Sovétmenn gerðu sameiginlega innrás í Pólland í september 1939 misstu pólsk yfirvöld stjórnina og Bandera slapp úr fangelsi. Hann hélt áfram baráttu sinni fyrir sjálfstæði Úkraínu með OÚN.
Þegar Þjóðverjar gerðu innrás í Sovétríkin þann 22. júní 1941 stóðu Bandera og OÚN fyrir skemmdarverkastarfsemi innan Sovétríkjanna til að aðstoða framrás Þjóðverja. Bandera komst hins vegar upp á kant við þýska hernámsliðið þegar OÚN gaf út yfirlýsingu um endurreisn sjálfstæðis Úkraínu þann 30. júní. Liðsmenn OÚN stóðu fyrir ofbeldishrinu gegn Gyðingum og Pólverjum samhliða yfirlýsingunni.[4][5] Þjóðverjar höfðu ekki hug á því að Úkraína yrði sjálfstætt ríki og því handtóku þeir Bandera þann 6. júlí.[3] Eftir handtökuna var Bandera sendur til dvalar í Sachsenhausen-fangabúðunum og dvaldi þar til september 1944.
Þegar rauði herinn hafði snúið vörn í sókn gegn Þjóðverjum og endurheimt stjórn í austurhluta Úkraínu árið 1944 létu Þjóðverjar sleppa Bandera úr haldi í von um að OÚN gætu hjálpað til við að hindra framsókn Sovétmanna. Bandera var því frjáls sinna ferða í september og kom sér upp höfuðstöðvum í Berlín til að hafa umsjón með þjálfun úkraínskra uppreisnarhermanna sem áttu að heyja skæruhernað á bak við varnarlínur Sovétmanna.[3]
Síðari æviár og dauði
[breyta | breyta frumkóða]Eftir seinni heimsstyrjöldina endurstofnaði Bandera samtök sín, OÚN-B, með aðstoð bresku leyniþjónustunnar MI6.[6] Hann fékk hins vegar ekki að snúa heim til úkraínska sovétlýðveldisins til að halda áfram baráttu gegn sovéskum stjórnvöldum.
Bandera var myrtur í München þann 15. október árið 1959 þegar sovéskur launmorðingi, Bohdan Stasjynskyj, byrlaði honum blásýru.[3] Stasjynskyj gekkst síðar við morðinu á Bandera og á öðrum svipuðum launmorðum. Morðið var skipað af þáverandi leiðtoga Sovétríkjanna, Níkíta Khrústsjov.[7]
Eftirmæli
[breyta | breyta frumkóða]
Árið 2010 lét Víktor Júsjtsjenko, þáverandi forseti Úkraínu, sæma Bandera titlinum „hetju Úkraínu“ (Герой України).[3] Eftirmaður Júsjtsjenko, Víktor Janúkovytsj, sem tók við embætti síðar sama ár, lét ógilda veitingu titilsins á þeim grundvelli að Bandera hefði aldrei haft úkraínskan ríkisborgararétt.[8] Veiting heiðurstitilsins var afar umdeild og var harðlega gagnrýnd af Póllandi, Rússlandi, félagasamtökum Gyðinga og af Simon Wiesenthal-miðstöðinni.[9][10][11]
Árið 2018 tók úkraínska þingið til umfjöllunar tillögu um að sæma Bandera aftur titli „hetju Úkraínu“. Tillagan var felld á þingi þegar kosið var um hana í ágúst 2019.[12]
Í stríði Rússlands og Úkraínu og einkum frá upphafi innrásar Rússa í Úkraínu 2022 hafa rússnesk stjórnvöld gjarnan bent á þá hylli sem Bandera nýtur enn meðal sumra úkraínskra þjóðernissinna til stuðnings fullyrðingum sínum um að Úkraínu sé stýrt af nasistum.[13]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Timothy Snyder (24. febrúar 2010). „A Fascist Hero in Democratic Kiev“ (enska). The New York Review of Books. Sótt 22. apríl 2023.
- ↑ Grzegorz Rossolinski-Liebe (2014). Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist – Fascism, Genocide, and Cult (enska). Ibidem Verlag. ISBN 978-3-8382-0686-8. Afrit af upprunalegu geymt þann 1. febrúar 2015. Sótt 22. apríl 2023.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Ukrainians march to honor 105th birthday of Stepan Bandera (1909-1959)», Kyiv Post, 2. janúar 2014 (enska).
- ↑ Rudling, Per A. (2011). „The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths“. The Carl Beck Papers in Russian and East European Studies (2107). doi:10.5195/CBP.2011.164. ISSN 2163-839X.
- ↑ Himka, John-Paul (2010). „The Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army: Unwelcome Elements of an Identity Project“. Ab Imperio. 2010 (4): 83–101. doi:10.1353/imp.2010.0101. ISSN 2164-9731. S2CID 130590374.
- ↑ Stephen Dorril (2002). MI6: Inside the Covert World of Her Majesty's Secret Intelligence Service. Simon and Schuster. ISBN 9780743217781.
- ↑ „Launmorðinginn gaf sig fram“. Vísir. 28. ágúst 1962. bls. 6.
- ↑ „Higher Administrative Court rules Bandera's Hero of Ukraine title illegal“ (enska). Kyiv Post. 2. ágúst 2011. Sótt 22. apríl 2023.
- ↑ «Wiesenthal slams Ukraine award to nationalist», Associated Press, 29. janúar 2010, í gegnum boston.com (enska).
- ↑ „Poland slams Yushchenko honour“ (enska). Euronews.com. 6. febrúar 2010. Sótt 22. mars 2023.
- ↑ „Russian Jewish Federation denounces Ukraine's decision to award hero title to Bandera“ (enska). Kyiv Post. 25. janúar 2010. Sótt 22. mars 2023.
- ↑ Проект Постанови про звернення до Президента України щодо присвоєння звання Героя України Бандері Степану Андрійовичу (посмертно). Þing Úkraínu. Sótt 22. apríl 2018.
- ↑ Kristján Kristjánsson (27. mars 2022). „Telur að Pútín sé heilaþveginn af nýnasistamýtu“. DV. Sótt 22. apríl 2023.