მუშაობა

მუშაობა — ფიზიკური სიდიდე, რომელიც რაოდენობრივად განსზღვრავს ენერგიის ცვლილებას მისი ერთი ფორმიდან მეორეში გადასვლისას. მაგალითად მექანიკურ სისტემაზე მოქმედი ყველა გარე და შიგა ძალის მუშაობა ტოლია სისტემის კინეტიკური ენერგიის ცვლილებისა. $F$ ძალის მიერ შესრულებული მუშაობა დამოკიდებულია ძალის რიცხვით მნიშვნელობაზე, მიმართულებასა და მისი მოდების წერტილის გადაადგილებაზე. როცა $F$ ძალის რიცხვითი მნიშვნელობა და მიმართულება მუდმივია, ხოლო $M_{0}M_{1}$ გადაადგილება წრფივია, მაშინ მუშაობა $A=FS\cos \alpha$, სადაც $S=M_{0}M_{1}$, $\alpha$ კუთხეა ძალის მიმართულებასა და გადაადგილებას შორის. თუ $\alpha <90$, ძალის მუშაობა დადებითია, როცა $90<\alpha \leqslant 180$ — უარყოფითია. ხოლო როცა $\alpha =90$, ე. ი. როცა ძალა გადაადგილებისადმი მართობულია $A=0$. მუშაობის საზომი ერთეულებია: ჯოული, ერგი (1ე=10^-1 ჯ) და კილოგრამ-ძალა მეტრზე (1 კგძ·მ=9·81 ჯ).

ზოგად შემთხვევაში ძალის მშაობის გამოსათვლელად შემოაქვთ ელემენტარული მშაობის ცნება $dA=Fds\cos \alpha$, სადაც $ds$ არის ელემენტარული გადაადგილება, ხოლო $\alpha$ — კუთხე ძალისა და მისი მოდების წერტილში ტრაექტორიის მხების (რომელიც გადაადგილების მხარესაა მიმართული) მიმართულებათა შორის. დეკარტის კოორდინატებში

$dA=F_{x}{dx}+F_{y}{dy}+F_{z}{dz}$, (1)

სადაც $F_{x}$, $F_{y}$, $F_{z}$ ძალის პროექციებია საკოორდინატო ღერძებზე, x, y, z — მისი მოდების წერტილის კოორდინატები. განზოგადებულ კოორდინატებში

$\delta A=\sum Q_{1}\delta {q}_{1}$, (2)

სადაც $q_{1}$ არის განზოგადებული კოორდინატები, $Q_{1}$ — განზოგადებული ძალები.

მუშაობა თერმოდინამიკაში, ენერგია, რომელსაც გადასცემს თერმოდინამიკული სისტემა გარე სხეულებს სისტემის გარე პარამეტრების შეცვლისას. წარმოადგენს მექანიკაში მუშაობის ცნების განზოგადებას [(2) დიფიერენციული ფორმით გამოსახული]. განზოგადებული კოორდინატები თერმოდინამიკაში ესაა თერმოდინამიკული სისტემის გარე პარამეტრები (მდებარეობა სივრცეში მოცემული გარე მაგნიტური ან ელექტრული ველების დაძაბულობა და ა. შ.), ხოლო განზოგადებული ძალები (მაგალითად წნევა) — სიდიდეები, რომლებიც დამოკიდებულია არამარტო კოორდინატებზე, არამედ სისტემის შინაგან პარამეტრებზეც (ტემპერატურა ან ენტროპია).

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 224-225.