სიმკვრივე

სიმკვრივე
საცდელი სინჯარა, რომელშიც განთავსებულია სხვადასხვა სიმკვრივის ოთხი შეურევადი ფერის სითხე
სიმბოლოს აღნიშვნა	$\rho$, $D$
SI სისტემა	კგ/მ3
ექსტენსიურია?	არა
ინტენსიურია?	კი
შენახვადია?	არა
სხვა სიდიდეებიდან წარმოება	$\rho ={\frac {m}{V}}$
განზომილება	$[L^{-3}M]$
სურათები ვიკისაწყობში

სიმკვრივე (აღნიშვნა: $\rho$ < ბერძ. ρω — „რო“, $D$ < ინგლ. Density) — ფიზიკური სიდიდე, რომელსაც ერთგვაროვანი ნივთიერებისათვის განსაზღვრავენ მისი მოცულობის ერთეულის მასით.

სხეულის სიმკვრივე სკალარული სიდიდეა, რადგან იგი ორი სკალარული სიდიდის ფარდობაა. არაერთგვაროვანი ნივთიერების სიმკვრივე არის მოცულობასთან მასის ფარდობის ზღვარი, როცა მოცულობა მოიჭიმება იმ წერტილისაკენ, რომელშიც განისაზღვრება სიმკვრივე.

ორი ნივთიერების სიმკვრივეთა ფარდობას განსაზღვრულ სტანდარტულ ფიზიკურ პირობებში უწოდებენ ფარდობითს სიმკვრივეს, რომელსაც თხევადი და მყარი ნივთიერებისათვის განსაზღვრავენ გამოხდილი წყლის სიმკვრივის მიმართ 4°C-ზე, აირებისათვის — მშრალი ჰაერის ან წყლის სიმკვრივის მიმართ ნორმალურ პირობებში, ხოლო სხეულის საშუალო სიმკვრივეს — $m$ მასის ფარდობით მის $V$ მოცულობასთან, ე. ი. $\rho ={\frac {m}{V}}$.

SI სისტემაში $[m]=1{\text{კგ}}$, $[V]=1{\text{მ}}^{3}$, მაშინ $[\rho ]={\frac {1{\text{კგ}}}{1{\text{მ}}^{3}}}$.

ეს ისეთი ერთგვაროვანი ნივთიერების სიმკვრივეა, რომლის ყოველი 1 მ³ მოცულობა შეიცავს 1 კგ მასას.

CGS სისტემაში $[m]=1{\text{გ}}$, $[V]=1{\text{სმ}}^{3}$, მაშინ $[\rho ]={\frac {1{\text{გ}}}{1{\text{სმ}}^{3}}}$.

ეს ისეთი ერთგვაროვანი ნივთიერების სიმკვრივეა, რომლის ყოველი 1 სმ³ მოცულობა შეიცავს 1 გ მასას.

პრაქტიკაში სარგებლობენ აგრეთვე სიმკვრივის სისტემის გარეშე ერთეულებით: გ/ლ, ტ/მ³ და სხვა.

ფოროვანი და ფხვიერი სხეულებისათვის განარჩევენ ჭეშმარიტ სიმკვრივეს (განსაზღვრავენ სხეულშ არსებული სიცარიელების გაუთვალისწინებლად) და მოჩენებითს სიმკვრივეს (სხეულის მასის ფარდობა თავის მიერ დაკავებულ მთელ მოცულობასთან). სიმკვრივე, როგორც წესი, მცირდება ტემპერატურის გადიდებით და იზრდება წნევის გაზრდით. ნივთიერების აგრეგატული გარდაქმნისას სიმკვრივე იცვლება ნახტომისებურად. სიმკვრივეს ზომავენ არეომეტრით, პიკნომეტრით, სიმკვრივესაზომით და სხვა.

ბუნებრივი სხეულებისა და გარემოს სიმკვრივის მნიშვნელობის დიაპაზონი ძალიან ფართოა. მაგალითად, ვარსკვლავთშორისი გარემოს სიმკვრივე არ აღემატება 10^-21 კგ/მ³, ხოლო ნეიტრონული ვარსკვლავების სიმკვრივე აღწევს 10²⁰ კგ/მ³-ს.

ზოგიერთი ნივთიერების, მასალისა და მინერალის სიმკვრივე

აირები (ნსპ)	გ/ლ	სითხეები	კგ/მ3	მყარი სხეულები და მასალები	კგ/მ3
აზოტი ${\ce {N2}}$	1.251	აზოტმჟავა ${\ce {HNO3}}$	1510	ალუმინი ${\ce {Al}}$	2700
აზოტის ჟანგი ${\ce {NO}}$	1.340	აცეტონი ${\ce {C3H6O}}$	791	ბეტონი	2150
ამიაკი ${\ce {NH3}}$	0.771	ბენზინი	710	გრანიტი	2600
აცეტილენი ${\ce {C2H2}}$	1.171	გლიცერინი ${\ce {C3H8O3}}$	1260	გრაფიტი, მინა	2500
გოგირდის ორჟანგი ${\ce {SO2}}$	2.927	გოგირდმჟავა ${\ce {H2SO4}}$	1840	ვოლფრამი ${\ce {W}}$	19300
ეთილენი ${\ce {C2H4}}$	1.260	ეთილის სპირტი ${\ce {C2H6O}}$	789.4	კალა ${\ce {Sn}}$	5850
მეთანი ${\ce {CH4}}$	0.717	ვერცხლისწყალი ${\ce {Hg}}$	13546	კორუნდი	4000
ნახშირორჟანგი ${\ce {CO2}}$	1.977	მცენარეული ზეთები	914-962	პარაფინი	890
ჟანგბადი ${\ce {O2}}$	1.429	ნიტრობენზოლი ${\ce {C6H5NO2}}$	1203	პლატინა ${\ce {Pt}}$	21450
რადონი ${\ce {Rn}}$	9.730	ოთხქლორიანი ნახშირბადი ${\ce {CCl4}}$	1594	რკინა ${\ce {Fe}}$	7874
ქლორი ${\ce {Cl2}}$	3.214	ჟანგბადი ${\ce {O2}}$ (–200°C)	122.5	საცობი	240
ქლორწყალბადი ${\ce {HCl}}$	1.639	სკიპიდარი	865	ტექსტოლიტი	1350
ქსენონი ${\ce {Xe}}$	5.894	ქლოროფორმი ${\ce {CHCl3}}$	1489	ტყვია ${\ce {Pb}}$	11340
წყალბადი ${\ce {H2}}$	0.08988	ძმარმჟავა ${\ce {C2H4O2}}$	1049	ფაიფური	2350
ჰაერი (მშრალი)	1.293	წყალბადი ${\ce {H}}$ (–240°C)	43.2	ფოლადი (ნახშირბადოვანი)	7750
ჰელიუმი ${\ce {He}}$	0.1786	წყალი ${\ce {H2O}}$	998.2	ქარსი	2900
ნეონი ${\ce {Ne}}$	0.9002			ყინული	900
არგონი ${\ce {Ar}}$	1.784			არყი (მშრალი)	650
კრიპტონი ${\ce {Kr}}$	3.749			მუხა (მშრალი)	750

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 351.