Astronomiyalıq saatlar

Astronomiyalıq saatlar – Astronomiyalıq baqlawlarda qollanılatuǵın anıq hám qátesiz júretuǵın saatlar. Waqıttı joqarı anıqlıqta biliw astronometriyada hám ámeliy astronomiyanıń bir neshe baǵdarlarında júdá zárúr esaplanadı. Áyyemgi zamanlardan tap 15-ásirge shekem astronomiyada hám basqa da maqsetlerde quyash, qum hám suw saatlarınan paydalanıp kelingen. Mexanizmli saat astronomiyada birinshi ret 1484-jılda qollanılǵan. 1647-jılda Gyuygens (Gollandiya ) mayatnikli saatlardı oylap tapqannan keyin, bunday saatlar astronomiyada da paydalanıla basladı. Bunday saatlardan 20-ásir ortalarına shekem astronomiyalıq observatoriyalarda paydalanıp kelindi. Teńizde hám aviaсiyalıq astronomiyada mayatnikli saatlardan paydalanıw imkaniyatı joqlıǵı, xronometriya oylap tabılıwına alıp keldi. Onıń anıqlıǵı mayatnikli saatlardikinen kem. Eń kóp tarqalǵan mayatnikli Astronomiyalıq saatlar qatarında “Rifler”, “Short”, “Etalon” saatların kórsetiw múmkin.

20-ásirdiń 40-50-jıllarında astronomiyada kvarc saatları hám keyinala atom saatları qollanıla baslandı. Mayatnikli saatlarda terbelis dáwiriniń ózgermes bolıwın mayatnik támiynlese, kvarc saatlarında [[kvarc]]tan tayarlanǵan plastinkanıń pyezoelektrik terbeliwi, atom yamasa molekulyar saatlarda bolsa atomlardıń molekuladaǵı háreketi (mısalı, azot atomınıń ammiak molekulasındaǵı tákirarlanıwshı terbelisi) basqaradı. Atom saatlarınıń anıqlıǵı 10⁹-10¹⁰ sek. Atom saatlarınıń 00 saat 00 minut 00 sekundı orınlardaǵı hár bir sutkanıń baslanıwına anıq durıs keliwi shárt. Bul másele aspanda aldınala tańlap alınǵan bir neshe on juldızdıń orınlardaǵı meridianlardan ótiw waqtınıń arnawlı passaj úskenesi járdeminde anıqlaw arqalı sheshiledi.

Ózbekstan Ilimler Akademiyası Astronomiya institutında joqarıda atları keltirilgen saatlardıń hár qaysısınan bar. Olardan “o'z wazıypasın atqarıp” bolǵanlarınıń kem ushıraytuǵınları usı institutta shólkemlestirilgen muzeyde saqlanıp atır..

Derekler

• Maʼlumotlar ombori Arxivlandi 2019-11-28 Wayback Machine saytida.