Xoja Axmet Yasawiy

Tuwılǵan sánesi	1100
Qaytıs bolǵan sánesi	1166

Orta Aziyadaǵı sufizm táliymatınıń eń kózge kóringen wákillerinen biri Xoja Axmet Yassawiy Túrkiy xalıqlar arasınan shıqqan belgili danıshpanlardan biri. Ol 1105-jılı tuwılǵan dep esaplansa, al ólgen jılı námálim. Xoja Axmettiń Yassawiy atanıwı negizi Yassi qalasınıń tariyxı menen baylanıslı. Sebebi, Yassi Sırdáryà boyındaǵı eń eski qala bolıp, X ásirden baslap Túrkístan bolıp ózgergen. Yassawiy júdá ulama afam bolıp, ol Qur'an tafsifin pútkil Túrkiy dúnyasına tanıtqan adam. Sonıń ushın da, «Mekkede-Muhammed, Túrkstanda — Xoja Axmet» — dep atalǵan. Hátte Ámir Temúrdıń ózi de bul ullı Háziret aldında bas iyip, onıń qábirine úlken maqbara qurǵızǵan. Bul maqbara házir de bar. Muhammed payǵambar óliminen keyin, basqa sahabalar musılman dinine de ayırım ózgerisler kirite baslaǵan. Dindi mámleketlik basqarıw menen pútkilley aralastırıp jibergen. Usınday jaǵdaylarǵa baylanıslı ómirde ayırım narazılıqlar payda bolǵan. Din iyeleri: «Bul dúnyadaǵı biybastaqlıqlardı tek o dúnyada ǵana jazalaydı»,—degen sheshimge kelgen. Usınday sebepler menen sufizm táliymatı kelip shıqqan. Lekin, sufizm táliymatınıń tiykarı, tárki dúnyashılıq emes edı. Sebebi, sufistler sap musılmanshılıqtı, onıń qaǵıydaların buzbawdı úgitleydi. Qur'an súrelerine ámel etiwdi ótindi. Biraq xalıqtıń sawatsızlıǵınan paydalanıp, ayırım hákimlık toparlar ózlerine paydalı bolǵan ózgerisler kirgizdi. Sufizm sonday adalatsızlıqlarǵa qarsı narazılıq tiykarındà kelip shıqtı. Xoja Axmet Yassawiy tap usı dáwirde jasadı. Ol Qur'an táliymatın tereń iyelegen talantlı ulama bolǵanı ushın da, bul táliymattı pak halında Túrkiy dúnyasına tanıstırǵandı abzal kórdi. Sonıń ushın ol, óziniń shayırlıq sheberligin de Islam dúnyasına baǵıshladı.