Уильям Батлер Йейтс

Уильям Батлер Йейтс
ағылш. William Butler Yeats
Джордж Бересфордтың суреті, 1911 жылғы 15 шілде
Туған күні	13 маусым 1865 (1865-06-13)
Қайтыс болған күні	28 қаңтар 1939 (1939-01-28) (73 жас)
Мансабы	ақын, драматург
Бағыты	фольклористика әдеби символизм
Шығармалардың тілі	ағылшын
Марапаттары	Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (1923)

Уильям Батлер Йейтс (ағылш. William Butler "W. B." Yeats; өмір сүрген жылдары: 13 маусым 1865 – 28 қаңтар 1939) – ирландиялық ағылшынтілді жазушы, ақын, драматург, XX ғасырдағы Батыс Еуропа әдебиетінің көрнекті қайраткері. Өзінің шығармашылық гүлденген кезінде ол Ирландияның әдеби өрлеуінің қозғаушы күшіне айналды және өз елінде жазушылық құрудың тіректерінің бірі болды, оның мүшелері Ирландияның алғашқы ұлттық «Аббей театрын» құруға атсалысты. Кейінгі жылдары ол Ирландияның еркін мемлекетінің сенаторы қызметін атқарды.

Ағылшын-ирландиялық протестант Йейтс астаналық Сэндимаунт аймағында дүниеге келген, балалық шағы Слайго графтығында өтті, Дублин мен Лондонда білім алған. Ол ирланд фольклорына және оккультизмге қызығушылық таныта бастаған кезден бастап жаз кезінен поэзияға қызығушылық таныта бастады. Бұл тақырыптар оның студенттік жылдарынан XX ғасырдың басына дейінгі жұмысының бірінші кезеңінде үнемі шығып отырады. Ақынның алғашқы өлеңдер жинағы 1889 жылы жарық көрді, оның нұсқасы бойынша Эдмунд Спенсер, Перси Шелли сияқты жазушыларға, сондай-ақ рафаэлиттерге дейінгі шығармаларға құрмет көрсетіледі.

1900 жылдан бастап оның поэзиясы реалистік, саяси сипатқа ие болды. Бұл кезеңде Йейтс негізінен қоғам өмірінің циклдік теориялары сияқты белгілі бір элементтермен айналысқанымен, жастық шағының трансценденттік нанымдарынан алшақтады. Ол 1894 жылы Ирландияның ұлттық театрының жетекші драматургі болды және Эзра Паунд сияқты жас ақындарды насихаттады. Уильям Йейтс 1923 жылы әдебиет бойынша Нобель сыйлығына ие болды .

Өмірбаяны

Túr Bhaile Uí Laí. XVI ғасырдағы Рыцарь мұнарасын Йейтс өз қаражатына қалпына келтірді.

Ақынның әкесі Джон Батлер Йейтс заңгер мамандығын алды, бірақ ұлы екі жасында заң әлемінен үзілді-кесілді үзіліп, Лондонға кескіндемені оқуға кетті. Ол портрет суретшісі атанады. Уильямның інісі - әйгілі ирланд суретшісі Джек Батлер Йейтс. 1880 жылы ЙейтсИрландияға қайтып оралып, Дублин маңында қоныстанды. Дублинде Уильям Йейтс орта мектепті бітіріп, әкесінің мақұлдауымен өнер мектебіне түседі.

Уильям Йейтс өлең жаза бастады, оның таланты тез байқалды. Оның алғашқы шығармашылығына оң әсер еткен ақындардың ішінде Уильям Хенлиді, Джерард Хопкинсті, Уильям Морристі және Оскар Уайлдты атауға болады.

1885 жылы Йейтс көптеген жылдар түрмеде және қуғында болғаннан кейін Дублинге оралған «фенилер» Ирландиялық құпия қоғамының мүшесі Джон О'Лиримен танысады. Жаңа танысудың әсерінен ол патриоттық бағытта өлеңдер мен мақалалар жаза бастайды, оның поэтикасында ежелгі ирланд кельт мәдениетінің көптеген бейнелері пайда болады.

Йейтс оккультизмге ерте қызығушылық танытты. Ол өнер мектебінде оқып жүргенде, кейінірек атақты ақын және оккультист болған, A. E бүркеншік атпен жазған Джордж Расселмен танысады. Олар және бірнеше басқа адамдар Йейтстің төрағалығымен сиқыр және шығыс діндерін зерттеу жөніндегі Герметикалық қоғамды құрды. 1880 жылдардың ортасында ол Теософиялық қоғамға қысқаша қосылды, бірақ көп ұзамай одан көңілі қалды.

1889 жылы 30 қаңтарда Йейтс ұзақ уақыт бойы оның сүйіспеншілігіне айналған Мод Гоннамен танысты. Ол Ирландияның тәуелсіздік қозғалысының белсенді қатысушысы еді және Йейтсті саяси күреске қатыстырды. Йейтс оккульттік пәндерге деген құмарлығын қалдырған жоқ, сондықтан 1890 жылы ол өзінің танысы Макгрегор Мазерспен құрған «Алтын Таң» орденіне қосылды.

1899 жылы Йейтстің «Қамыстағы жел» атты поэзиялық жинағы жарық көрді, бұл сыншылардың пікірінше, оның шығармашылығының алғашқы кезеңінің басты жетістігі болып табылады. Осы уақытта Йейтс поэзиясының бейнелері кельт мифологиясы мен фольклорының кейіпкерлерімен қаныққан. Ол Ирландияның ұлттық мәдениетінің құлдырау уақыты, өткеннің ұмытылған мұрасын жаңғыртудан ғана күш іздейтін «келтьттік ымырттар» әншісі ретінде беделге ие болды.

XX ғасырдың басы Йейтстің театрға деген қызығушылығының артуымен ерекшеленді. Ол «Аббат театры» деп аталатын Ирландияның алғашқы ұлттық театрының жұмысына белсенді қатысады, көп ұзамай ол ұзақ мерзімді режиссер болады. Йейтс стиліне жапондық Но театры әсер еткен бірнеше пьесалар жазады. Сонымен қатар, ол Йейтс стиліне белгілі бір әсер еткен жаңадан шыққан модернист ақын Эзра Паундпен танысты.

1917 жылдың көктемінде Йейтс өзінің кейінгі жұмысында дәстүрлі құндылықтар мен рухани дамудың символы ретінде бірнеше рет айтылған әйгілі «мұнарасын» алды. Бұл жер учаскесі еді, иелік және қараусыз қалдырылған норман күзет мұнарасы, Ирландияның Голуэй графстығында орналасқан. Осы тозығы жеткен ғимараттан отбасы ұясын жасау үшін көп күш жұмсайды. Өйткені, сол 1917 жылдың күзінде ол ақыры үйленеді. Жиырма бес жасар Джорджи Хайд-Лизбен неке сәтті кесіліп, ерлі-зайыптылардың екі баласы: ұл мен қызы болады. Жазушы бұл иелікте отбасымен бірге 1919 жылдан бері он жыл бойына қоныстанған. 1929 жылдан кейін Йейтс отбасы үйді тастап кеттеді және мұнара 1965 жылы жазушының мемориалдық және мұра орталығы ретінде қайта ашылғанға дейін қайтадан тасталды.

1923 жылы Йейтс әдебиет бойынша Нобель сыйлығына ие болды.

Йейтс оккультизмге деген құмарлығын қалдырмайды. 1925 жылы оның көп жылғы осы тақырыптағы ой толғауының жемісі – «Көрініс» кітабы жарық көрді, онда ол адам рухының даму кезеңдерін ай фазаларымен байланыстырады. Ересек жасында ол ақын ретінде қайта тууды бастан кешірді және оның шығармашылық дамуының шыңы болып табылатын екі поэзиялық жинақ шығарды - бұл «Мұнара» (1928) және «Бұрмалы баспалдақ» (1933).

Ол 1939 жылы Францияның Ментон қаласындағы қонақүйде қайтыс болды. Ол Рокебрун-Кап-Мартин коммунасында жерленді; 1948 жылы оның күлі Ирландия әскери-теңіз күштерінің Маха кемесі арқылы Ирландияға жеткізілді және Слайго шығанағы жағалауындағы шағын Драмклифф ауылында қайта жерленді. Кеменің бортындағы қалдықтарды тапсыру кезінде қоштасу рәсіміне француз альпі атқыштарының құрметті қарауылы қатысты: Франция бұған дейін бірде-бір азаматқа әскери құрмет көрсетпеген.

Шығармашылығы

Йейтстің алғашқы жұмыстары кельт фольклорынан шабыттанды және оккультизмнің айтарлықтай әсері бар неоромантикалық стильмен сипатталады. Бірқатар шығармалар (соның ішінде «Кэтлин, Холиэнның қызы» пьесасы) саяси және ұлттық тенденцияларға жат емес.

Оның алғашқы маңызды шығармасы – «Мүсіндер аралы» (The Island of Statues) қиял-ғажайып поэмасы автордың көзі тірісінде қайта басылмады және өлеңдер жинағына енбей қалды, өйткені автордың ойынша ол тым ұзақ.

Оның алғашқы өлеңдер жинағы «Ойсиннің кезбесі» 1889 жылы жарық көрді. Кітап түсініксіз кельт атауларымен және әдеттен тыс қайталаулармен толтырылған және өлеңдердің ырғағы барлық үш бөлімде өзгереді. Кітап ирланд мифологиясына негізделген, сонымен қатар Сэмюэл Фергюсон мен рафаэлитке дейінгі ақындардың шығармалары әсер еткен. Бұл жұмысты жазуға Йейтске екі жыл қажет болған. Оның тақырыбы – ойшыл өмірді белсенді өмірге айналдыру.

Сол жылы оның Ирландия фольклоры туралы кітабы «Қиял-ғажайып және халық ертегілері» жарияланды, Йейтс батыс Ирландиядағы өз зерттеулерінен құрастырған жазбалары бар.

Бұл кезеңде автор әсіресе поэтикалық драмаларды жақсы көрді, нәтижесінде өлеңмен жазылған драма «Графиня Кэтлин» (he Countess Kathleen, 1892). Бұл драма шаруаларды аштықтан құтқару үшін ирландиялық графиняның жанқиярлығы туралы баяндайды.

«Жеті орманда» жинағы (In the Seven Woods, 1903) негізінен ирланд эпосының тақырыптарына жазылған өлеңдерді қамтиды. Бір қызығы, бұл жинақтан бастап әсем формалардан сөйлесу стиліне көшу байқалады.

Оның басқа маңызды шығармалары:

• «Келтьттік ымырттар» (The Celtic Twilight, 1893), ирланд фольклоры туралы мақалалар жинағы;
• «Жүректегі елі» (The Land of Hearts Desire), өлеңмен жазылған пьеса (1894);
• Ирландиялық өлеңдер кітабы (A Book of Irish Verses, 1895), ирланд балладаларының антологиясы;
• «Өлеңдер» (Poems, 1895);
• «Құпия раушан» (The Secret Rose, 1897), көрнекті талғампаз прозада жазылған халық ирланд тілінен түпнұсқа және қайта өңделген ертегілер жинағы;
• «Қамыстағы жел» (The Wind among the Reeds, 1899), өлең;
• «Көлеңкелі сулар» (The Shadowy waters,1900), поэмасы кейін драмаға айналдырылды;
• «Жақсылық пен зұлымдық идеялары» (Ideas of Good and Evil, 1903), жинақталған мақалалар;

Йейтстің ең танымал өлеңдерінің бірі «Пасха 1916 жыл» Пасха көтерілісіне арналған, Йейтс өлім жазасына кесілген немесе жер аударылған бірқатар жетекшілерімен жеке байланысқан және «Қорқынышты сұлулық туды» ((A terrible beauty is born). Оның лирикасының негізгі мотивтерінің бірі - ирландиялық революционер Мод Гоннға деген қайғылы махаббат. Бірінші дүниежүзілік соғыс пен Ирландияның азаматтық соғысынан кейін Йейтс поэтиканы өзгертеді; оның соңғы лирикасында – трагедиялық тарихи-мәдени бейнелерінде стиль айтарлықтай күрделене түседі.

«Кулдегі жабайы аққулар» (The wild swans at Coole, 1919) кітабында автор ерік-жігері әлемді өзгертуге және өзінің жеке басын көрсетуге қабілетті белсенді адамдарға назар аударады. Спиритизмнен шабыттанған Йейтс «Көріністер» (Vision, 1925) кітабын жазды, онда тарихи және психологиялық сәттерді мистикалық тұрғыдан түсіндіреді.

Йейтс жанама белгілер мен символистік құрылымдарды пайдалана отырып, символистік стильде жазды. Ол қолданатын сөздер, олардың ерекше мағынасынан басқа, маңыздырақ болып көрінетін дерексіз ойларды да білдіреді. Оның рәміздерді қолдануы әрқашан физикалық сипатқа ие, ол әрі тікелей мағынаны, әрі басқа, материалдық емес, ескірмейтін ұғымды білдіреді. Модернистер еркін верификацияны пайдаланған кезде, Йейтс дәстүрлі формаларды ұстанды. Жауапкершілік (Responsibilities) пен Жасыл дулыға (The Green Helmet) оның жұмысының осы орта кезеңіне жатады.

Кейінгі кезең поэзиясы жеке, өмірінің соңғы жиырма жылындағы поэзиясында ақын балалары айтылып, тіпті оның қартаюы туралы ой толғаулар да кездеседі. Осы кезеңдегі өлеңдердің бірі - «Цирк жануарларының шөлі» (The Circus Animals' Desertion).

1910 жылдан бергі ең маңызды поэзиялық жинақтар – «Жасыл дулыға» (The Green Helmet, 1910) және «Жауапкершіліктер» (Responsibilities, 1914). «Мұнара» (The Tower, 1928), «Айналмалы баспалдақ» (The Winding Stair, 1929), « Жаңа өлеңдер» (New Poems, 1938) жинақтары XX ғасыр поэзиясындағы ең қуатты бейнелерді қамтиды, олар автордың жоғары шеберлігімен және оның кең қиялымен ерекшеленеді.

Сыртқы сілтемелер

• Йейтс Гутенберг жобасында
• Оден В. X. «Йетстің естелігінде» (аудар.И. Сибирянина)
• Савельев К. Н., Луков Вл. А. Йейтс Уильям Батлер. Электронная энциклопедия «Мир Шекспира» (2009). Тексерілді, 7 тамыз 2012.