Ұлы Гэтсби
Басқа мағыналар үшін Ұлы Гэтсби (айрық) деген бетті қараңыз. | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына сәйкес болу үшін жетілдіру қажет. Осы мақаланы әрі қарай дамытуға көмектесіңіз. |
| Ұлы Гэтсби | |
| ағылш. The Great Gatsby | |
 "Ұлы Гэстби" кітабының алғашқы мұқабасы | |
| Авторы | |
|---|---|
| Түпнұсқа тілі | |
| Жазылған жыл |
1923 – 1925 жж. |
| Жариялануы | |
| Баспагер | |
| Алдыңғысы | |
| Келесі | |
Ұлы Гэтсби (ағылш. The Great Gatsby) — америкалық жазушы Фрэнсис Скотт Фицджеральдтың романы. Роман 1925 жылдың 10 сәуірінде жарық көрді. Америка әдебиетіндегі Джаз дәуірінің өкілі ретінде саналады. Роман Фицджеральдтың Еуропадағы саяхатының барысында, Парижде аяқталып жарияланған болатын.
Оқиға Нью-Йорктен алшақтау орналасқан Лонг-Айлендтің "алтын жағалауында" көрініс табады. 1920 жылдары Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ-та гүлдену басталады.
"Құрғақ заң" кезінде көптеген бутлегерлер миллионерлерге айналып, қысмыстың өрлеуіне түрткі болады. Фицджеральд олардың байлығына таңдана отырып, шексіз материализм бен Америкада моральдың болмауын бетке басады.
Роман автордың өмірінде атаққа ие бола алмады. Ұлы депрессия және Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары тіпті ұмытылып кеткен болатын, 1950 жылдары жақсы сатыла бастады. Кейбір ағылшын тілдес елдерде орта мектеп пен ЖООдағы әдебиет бағдарламасына енгізілген болатын. 1998 жылы роман Modern Library баспасының нұсқасы бойынша 20 ғасырдың 100 ең жақсы кітаптарының рейтингінде 2 орында тұр.
Сюжеті
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Роман бірінші жақтан жазылған. Ник Каррауэй өзінің әңгімесін ауқатты әкесінің кеңесінен бастайды: оның артықшылығына ие емес адамдарды пайымдамауды сұрайды. Оқиға Никтің Лонг-Айлендтегі Уэст-Эггте пәтер жалдауынан басталады. Онда ол Тома және Дэйзи Бьюкенендермен танысады. Бірде сол үйде Ник Джордан Бейкермен танысады. Джордан Никке Томның Нью-Йоркте көңілдесі бар екендігі жайлы айтады.
Бірде Ник өте бай Гэтсби есімді кісімен көрші екенін біледі. Гэтсби апта сайын сауық кештерін ұйымдастырып тұрады. Ол Никті өзінің бір кешіне шақырады. Гэстбиді ешкім көрмеген. Кеш барысында бір ер кісі Никті таниды, олар майданда бірге соғысған. Бейтаныс Джей Гэтсби болып шығады. Ник мен Джей арасында достық орнайды. Бірде Джордан Никке Гэтсбидің неге кештерге көп адамдарды шақыратынын айтады. Гэтсбидің басты мақсаты Дейзимен кездесу болып табылады, Дейзи - Гэтсбидің бұрыңғы ғашығы. Джей Джордан арқылы Никті Дейзимен кездесу ұйымдастыруын сұрайды. Ник уәде береді. Сол уақытта Ник пен Джордан арасында роман басталады.
"Плаза" отеліндегі кездесуде Том Джейдің Дейзиге деген махаббаты туралы біліп қояды, Том Гэтсбидің бутлегер екендігін айтады. Джей Дейзидің шындықты айтуды, Том сүймегенің айтуды сұрайды, бірақ Дейзи не айтарын білмей тұрып қалады. Том өзінің жеңісін сезініп, Джей мен Дейзи бір машинада, ал өзі, Ник және Джордан басқа көлікте қайтатының айтады.
Сол уақытта Джордж Вильсон өзінің әйелімен ұрысып, әйелінің оның көзіне шөп салып жүр деп айыптайды. Әйелі жылап, далаға жүгіріп шығады, сонда оны Гэтсбидің көлігі қағып кетеді. Артта келе жатқан Ник, Джордан және Том қаза тапқан әйелді көреді. Ол Томның көңілдесі болып шығады. Джордж Вильсон Гэтсби өлтіреді. Ник Гэстбидің барлық таныстарын және туысқандарын жерлеуге шақырады, бірақ ешкім келмейді. Том мен Дейзи ешқандай хабар қалдырмай, кетіп қалады. Джорданмен қатынастарын бұзғаннан кейін, Ник Томды кездейсоқ кездестіріп қалады. Ник Томның Уилсонды Гэтсбиді өлтіруге мәжбүрлегенің біледі. Кейін Ник Орта Батысқа көшіп кетеді.
Басты кейіпкерлер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Ник Каррауэй (ағылш: Nick Carraway) — Йель университетінің түлегі, бірінші дүниежүзілік соғыстың ардагері және жақында келген Уест-Эгга тұрғыны, 29 жаста (кейінірек 30 жаста), ол бірінші адам баяндаушысы ретінде әрекет етеді. Ол Гэтсбидің көршісі және облигация сатушысы. Каррауэй жеңіл-желпі және оптимистік, дегенмен роман дамыған сайын соңғы сапа жоғалады. Ақыр соңында, ол Америка Құрама Штаттарының шығысының құлдырауы мен немқұрайдылығынан үміт үзіп, ортаңғы батысқа оралады.
- Джей Гэтсби (ағылш: Jay Gatsby; Джеймс "Джимми" Гэтц) — көлеңкелі іскерлік байланысы бар жас жұмбақ миллионер (кейінірек ол бутлегер екендігі белгілі болды), бастапқыда Солтүстік Дакотадан шыққан. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде, ол Кентукки штатындағы Луисвиллдегі АҚШ-тың Тейлор армия лагерінде орналасқан Жас әскери адам болған кезде, Гэтсби өзінің дебютанты Дейзи Бухананмен өмір бойы махаббатпен кездесті. Соғыстан кейін ол Англиядағы Оксфордтағы Тринити колледжінде қысқа уақыт оқыды. Фрэнсис Фицджеральдың әйелі Зелда айтуынша, ол ішінара Лонг-Айлендтің жұмбақ көршісі Макс Герлахта Гэтсбиді құрған. Әскери істің ардагері Герлах өзінің жүктемелік қызметінің арқасында өзін-өзі тапқан миллионер болды және Фицджералдқа жазған хаттарында "ескі спорт" сөзін қолданғанды ұнататын.
- Дэйзи Фэй Бьюкенен (ағылш: Daisy Fay Buchanan) — кішкентай, эгоцентристік, жас дебютант және Луисвилл, Кентуккидегі зайырлы Арыстан. Ол Никтің үшінші немере әпкесі және Том Бьюкененның әйелі. Томға үйленгенге дейін Дейзи Гэтсбимен романтикалық қарым-қатынаста болған. Оның Гэтсби мен Том арасындағы таңдауы романның басты қақтығыстарының бірі болып табылады. Фрэнсис Фицджералдтың романтикасы және оның Джиневра Кингке деген құштарлығы Фрэнсисті кейіпкер жасауға шабыттандырды.
- Томас «Том» Бьюкенен (ағылш: Thomas "Tom" Buchanan) — Шығыс Эггте тұратын миллионер және Дэйзидің күйеуі. Том-бұлшықет физикасы бар, дауысы төмен және менмен мінезді адам. Ол Йель футбол жұлдызы және ақ үстемдіктің жақтаушысы болды. Басқа әдеби модельдердің ішінде Бьюкенен Джиневра Кингке үйленген Чикаго кәсіпкері Уильям "Билл" Митчеллмен белгілі бір ұқсастықтары бар. Бьюкенен мен Митчелл полоға қызығушылық танытқан чикагалықтар болды.
- Джордан Бейкер (ағылш: Jordan Baker) — әуесқой гольфшы, саркастикалық тамырымен және жеке көзқарасымен, Дейзидің бұрыннан келе жатқан досы. Романның көп бөлігі үшін ол Ник Каррауэйдің досы, бірақ олар соңына қарай алшақтайды. Ол турнирде алдау туралы қауесеттерге байланысты күмәнді беделге ие, бұл оның әлеуметтік жағынан да, гольф ойыншысы ретінде де беделіне нұқсан келтірді. Джиневраның досы Эдит Каммингс, әуесқой гольфшы, баспасөзде "the Fairway Flapper"деген атпен танымал. Джордан Бейкерден айырмашылығы, Каммингс ешқашан алаяқтық жасады деп күдіктенбеген. Кейіпкердің аты-екі танымал автомобиль брендтерінің атылар, Jordan Motor Car Company және Baker Motor Vehicle, екеуі де Кливленд, Огайо, Джорданың "жылдам" беделіне және американдық әйелдерге берілген жаңа бостандыққа, әсіресе 1920 жылдары.
- Джордж Уилсон (ағылш: George B. Wilson) — механик, көліктерге арналған шеберхананың иесі. Оны әйелі Миртл Уилсон да, Том Бьюкенен да ұнатпайды, ол оны "мылқау, ол өзінің тірі екенін білмейді"деп сипаттайды. Романның соңында Джордж Гэтсбиді өлтіреді, ол Миртлді өлтіріп, содан кейін өзін өлтіреді деп қателеседі. Романның соңында Джордж Гэтсбиді өлтіреді, Миртлді өлтірген көлікті басқарды деп қателесіп өлтіріп, сосын өзін-өзінді өлтіреді.
- Миртл Уилсон (ағылш: Myrtle Wilson) — Джордждың әйелі және Том Бьюкененның әуесқойі. Миртл күйеуінен кетуге тырысады, некеден көңілі қалады. Оны Гэтсбидің көлігі кездейсоқ өлтіреді, өйткені ол Томды көлік жүргізіп жатыр деп қате ойлайды және оның артынан жүгіреді.
Жетістігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жарияланғаннан кейін көп ұзамай" Ұлы Гэтсби " Бродвейде сахналанып, Голливудтегі көрсетілімде болса да, кітап бестселлерге айналмады (алғашқы басылым — шамамен 24000 дана). Фицджералдтың өмірінде роман үлкен атаққа ие болмады. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол қайта басылып, 150 000 дана кітап американдық сарбаздарға майданға жіберілді.
Бұл романның оқырмандарға деген қызығушылығының көбеюін тудырды. Содан бері бүкіл әлем бойынша 25 миллионнан астам көшірме сатылды. Келесі онжылдықтарда роман әлемнің көптеген ағылшын тілді елдеріндегі орта мектептерде және университеттік әдебиет курстарында оқуға міндетті болған шығармаларының бірі болды.
1998 жылы роман Modern Library баспасының нұсқасы бойынша XX ғасырдың 100 үздік ағылшын тілді романдар тізіміндегі № 2 нөмірмен белгіленді, тек Джойстың "Улиссінен" кейін. "Le Monde нұсқасы бойынша ғасырдың 100 кітабы" тізімінде роман 46-орынды иеленді.