Дипломатия

Ger van Elk, Symmetry of Diplomacy, 1975, Groninger Museum.

Дипломатия — къралланы тыш политикаларыны бардырыууну амалыды, салыннган нюзюрге кёре хайырланнган практика мероприятияладан, мадарладан, амалладан къуралгъанды; къралланы башчылары бла правительстволарыны, тыш ишлени органларыны кърал политикада эмда къралны интереслерини джакълауда эмда къоруулауда официал ишлеулериди.

Дипломатия ангылам бла къаугъаланы тыйыу эмда ортаны айырыу бла, компромиссле бла эки джанны да разы этген оноуланы алыу эмда халкъла арасы иш бирликни кенгертиую бла теренлетиуюне байламлы келишиулени, кёрюшюулени, тюбешиулени бардырыууну усталыгъы да байламлыды.

Терминни къуралыуу

«Дипломатия» сёз грек. díplōma сёзден къуралгъанды (Буруннгу Грецияда бу сёз бла келечилеге аланы ючлеринден эмда полномочияларыны юсюнден джазылгъан къаннгачыкълагъа айтхандыла). Тыш илишкиледе кърал ишлеуню белгилеб «дипломатия» сёз Кюнбатыш Европада XVIII ёмюрню ахырында киргенди.

Дипломатияны амаллары

• баш эмда мийик дараджалада официал эмда башха зияратла (саммитле);
• дипломатиялыкъ конгрессле, конференцияла, тюбешиуле эмда кенгешиуле;
• эки джанлы эмда кёб джанлы халкъла арасы кесаматла бла башха дипломатиялыкъ документлени хазырлау эмда къол салыу;
• халкъла арасы организацияла бла аланы органларыны ишлерине къошулуу;
• къралны тыш къралда дайым келечилик этиу;
• дипломатиялыкъ джазышыу;
• дипломатиялыкъ документлени басмалау;
• халкъла арасы сорууланы юсюнден правительствону оюмун басмада джарытыу.

Халкъла арасы хакъ, дипломатиялыкъ келечилеге, тургъан къралларыны ич ишлерине къатышыргъа джасакълайды.

Дипломатиялыкъ къуллукъну бардыргъан органла бла джууаблы адамла тургъан къралда хар ким да къабыл этген хакълары бла дипломатиялыкъ айырмалыкъ эркинликлери бла хайырланадыла (иммунитет эм дипломат персонал бла мекямланы тийилмезликлери, джазышыуну бла байламны шифр этиу, къралны байрагъыны тагъаргъа эркинлик, таможняда айырма эркинликле э. б.).

Дипломатияны тарихи

Къул тутулгъан джамагъатда дайым урунуу кючню толтурур ючюн аскер чабыулла этиб тургъандыла. Къралланы тыш политикасы аскер кючле бла бардырылгъанды. Дипломатия байламла къысха халда келечиликле бла бардырылгъандыла, ол келечиликле белгили бир миссия ючюн башха къралгъа барыб, тындыргъандан сора ызларына къайтхандыла.

Феоадал бёлюннгенни заманында феодал суверенлени «энчи» дипломатиялары джайылгъанды, ала къазауатланы арасында мамырлыкъ кесаматланы алгъандыла, аскер бирликлеге киргендиле, династиялыкъ некяхла къылгъандыла. XV ёмюрню арасында, халкъла арасы илишкилени айныуу бла бирге къралланы тыш къралда дайым келечиликлери ачыла башланады.

Джангы эмда эм джангы тарихни буржуа къралларыны дипломатиялары, тыш политиканы джангы нюзюрлери бла байламлы болгъандыла, ол заманда тыш саудаланы кючлеу, дунияны юлешиуюню кюреши баргъанды. Джангы турумда дипломатия ишлеуню ёлчемлери иги кенгереди. Ол кърал бла тыш къралланы башчы эмда алчы элитасыны ичинде джакъ къауумланы къураууда хайырланады. Дипломатия, аскер амалла бла бирге антифеодал, демократ эмда миллет-азатлау къымылдауланы, миллет къралланы къуралыуунда (Латин Америкада, Балканлада) Германия бла Италияны бирлешиуюнде уллу оруну болгъанды.

Дпломатияны функциялары

• келечилик
• коммуникация
• кёрюшюулени бардырыу
• кесин джаратдырыу
• информацияны табыу
• рекомендацияланы хазырлау

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Дипломатия.