ئەنترۆپی
ئەنترۆپی، تێگەهەک زانستیێ یە کو ب گەلەمپەری ب رەوشەک تەڤلهەڤی (کاۆتیک)، بێسەرووبەریئا ن نەدیاریێ ڤە گرێدایی یە. پەیڤئوو تێگەه د وارێن جهێرەنگ دە هاتیە بکارئا نین کو ژ بۆ تەرمۆدنامیکێن کلاسیک، جهێ کوئە و یەکەم جار تێ ناس کرن هەیا راڤەکرنا میکرۆسکۆپی یا خوەزایێ، ژ فزیکائی ستاتیستیکی هەیا پرەنسیبێن تەۆریائا گاهداریێ هاتیە بکارانین. تێگەه د کیمیائوو فیزیکێ دە، د پەرگالێن بیۆلۆژیکیئوو تێکلیا وانئێ ب ژیانێ رە، د کۆزمۆلۆژی،ئا بۆری، جڤاکناسی، زانستیا هەوایێ، گوهەزتنائا ڤهەوائوو پەرگالێنئا گاهداریێ دە، تەڤی ڤەگوهەزتنائا گاهداریا د تێلەفۆنێ دە د بکارانینێن بەرفرەه دە هاتیە بکارانین.[1]
ئەنترۆپی د زاگۆنا دویەمینئا تەرمۆدنامیکێ دە تێگەهەکە ناڤەندی یە کو دبێژە کوئە نترۆپیا پەرگالەک ڤەقەتاندی یا کو ژ پێشڤەچوونا سپۆنتان مایە، ب دەمێ رە نکارە کێم ببە.[2] وەکیئە نجامەک، پەرگالێن ڤەقەتاندی بەر ب هەڤسەنگیا تەرمۆدنامیک ڤە پێشڤە دچن کوئە نترۆپیا هەری زێدە یە.ئە نجاما زاگۆنا دویەمینئا تەرمۆدنامیکێئە ڤئە کو هنەک پێڤاژۆ نایێن ڤەگەراندن.[3]
تێگەها تەرمۆدنامیکێ ژ هێلا زانیارئوو ئە ندەزیارێ سکۆتلاندی وللام رانکنە ڤە د سالا 1850ان دە ب ناڤێن فۆنکسیۆنا تەرمۆدنامیکێئوو پۆتانسیەلا گەرماهیێ هاتیە بناڤ کرن. د سالا 1865ان دە، فیزیکناسێئا لمان رودۆلف جلاوسوس کو یەک ژ دامەزرینەرێن سەرەکە یێ قادا تەرمۆدنامیکێ یە،ئە نترۆپیێ وەکی رێژایا گەرماهیا هەری بچووکئا بێداوی کو ڤەدوگوهەرە گەرمێ، پێناسە کریە. وی د دەستپێکێ دەئە نترۆپیێ وەکی ڤەگوهەرینا-ناڤەرۆکئا بئا لمانی ڤەرواندلونگسنهالت بناڤ کرئوو پاشێ ژی تێگەهائە نترۆپی ژ پەیڤەکە یەونانی ژ بۆ ڤەگوهەرینێ چێکر.
فیزیکناسێئا وستریایی لودوگ بۆلتزماننئە نترۆپیێ وەکی پیڤانا هەژمارا پێکهاتەیێن میکرۆسکۆپی یێن گەنگازئا ن ژی رەوشائا تۆمێن تاکەکەسیئوو مۆلەکولێن پەرگالەکێ کو ب رەوشا ماکرۆسکۆپی یا پەرگالێ رە تەڤدگەرن، راڤە کریە. وی ب ڤی رەنگی تێگەها تەڤلهەڤیائی ستاتیستیکیئوو دابەشکرنائی هتیمالێ خست ناڤ قادەک نوو یا تەرمۆدنامیکێ کو ژێ رە مەکانیکائی ستاتیستیکی تێ گۆتنئوو تێکلیەک د ناڤبەرا دانووستەندنێن میکرۆسکۆپی دە دبینە کو ل سەر میهەنگەک ناڤینی دگوهەرە. ل سەر تەڤگەرا ماکرۆسکۆپی یا چاڤدێریکریئوو د فۆرما زاگۆنەک لۆگاریتمیکی یا هێسان دە، ب دۆمداریا هەڤسەنگیێ، دۆمداریا بۆلتزمانن کو ژ بۆ پەرگالا یەکینەیێن ناڤنەتەوەیی یا نووژەن (سI) بوویە یەک ژ بەردەوامێن گەردوونی یێن دیارکەر.
د سالا 1948ان دە، زانیارێ بەلل لابس جلاودە سهاننۆن، تێگەهێن ستاتیستیکی یێن وەکهەڤئێ ن پیڤاندنا نەزەلالیا میکرۆسکۆپیئوو پرژماریێ ژ بۆ پرسگرێکا وندابوونا راستهاتی یائا گاهداریان د نیشانێن تەلەکۆمونکاسیۆنێ دە پێشڤە خستن. ل سەر پێشنیارا ژۆهن ڤۆن نەومانن، سهاننۆن ناڤێ ڤێئا گاهی یا وەنداکری ب هەمان رەنگی ب کارانینا وی د مەکانیکائی ستاتیستیکی دە وەکیئە نترۆپی ب ناڤ کرئوو قادا تەۆریا زانیاریێ دە دا دەستپێکرن.ئە ڤ راڤەکرن وەکی پێناسەیەکە گەردوونی یا تێگەهائە نترۆپیێ هاتیە ناسکرن.[4]
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ وەهرل،ئا لفرەد (1 نیسان 1978). "گەنەرال پرۆپەرتەسئۆ فئە نترۆپی". رەڤەوسئۆ ف مۆدەرن پهیسجس. 50 (2): 221–260. دۆ:10.1103/رەڤمۆدپهیس.50.221.
- ^ فۆخ، رۆبەرت (1981). "تهە تراگجۆمجال هستۆریئۆ ف تهەرمۆدینامجس 1822–1854". ئەندەاڤۆور. 5 (4): 177. دۆ:10.1016/0160-9327(81)90144-7. Iسسن 0160-9327.
- ^ بروسه، ستەپهەن گەۆرگە (1986). تهە کندئۆ ف مۆتۆن وە جالل هەات:ئا هستۆریئۆ ف تهە کنەتج تهەۆریئۆ ف گاسەس ن تهە 19ته جەنتوری. نۆرته-حۆللاند پەرسۆنال لبراری.ئا مستەردامئۆ خفۆرد نەو یۆرک: نۆرته حۆللاند. Iسبن 978-0-444-87009-4.
- ^ بەن-نام،ئا رەه (2009). ئا فارەوەلل تۆئە نترۆپی: ستاتستجال تهەرمۆدینامجس باسەدئۆ ن نفۆرماتۆن (چاپا رەپر). نەو ژەرسەی، نژ: وۆرلد سجەنتفج. Iسبن 978-981-270-706-2.
