Derman
Derman, ji bo qenckirin an jî pêşlêgirtin an jî nasîna nexweşiyan hatiyî ne çêkirin. Her wisa wek berhemên kîmyewî jî tên zanîn.
Dabeşandin
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Derman bi gelek rêyan dikare bê dabeşandin. Mînak bi pênasên kîmyewî an jî bi rêyên sepan an jî bi tesîrdana sîstema biyolojîk an jî tesîrên tedawîker. Sîstema dabeşandin ya belave Sîstema dabeşandina anatomîk a terapeutîk a kîmyewî (koda ATCê) ye. Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê lîsteya dermanên sereke tomar dike.
Mînaka beşên dermanan van dihundirîne :
- Dermanên dijta (antîpîretîk): tayê kêm dike
- Dermanên dijêş (analjezîk): êşê kêm dike
- Dermanên dijmalaryayî (dermanên antîmalaryal): tedawîkerê malarya
- Dermanên dijbakterî (antîbakteriyel): înhîbekerê mezinbûna mîkroban
- Dermanên dijseptîk (antîseptîk): pêşlêgirê mezinbûna mîkroban li nêzîkî sotinan,biriyan,birînan
- Stabîlîzorê madê: Lîtyûm û Valpromîd
- Replasmana hormon: Premarîn
- Hebên pêşîlêgirtina ducanîbûnê ên bi riya dev: Enovîd, heba dufaz û heba sêfaz
- Hişyarker (stîmulan): Metîlfenîdat (Ritalin)
- Trankîlîzan: meprobamat, klorpromazîn, rezerpîn, klordîazepoksîd, dîazepam û alprazolam
- Statîn: lovastatîn, pravastatîn û sîmvastatîn
Tîpên dermansaziyê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji bo sîstema hezmê (Sîstema givêrdar an dehandinê)
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Sîstema hezmê ya jor : antîasîd|, pêşlêgirên refluyê, antîflatulent, antîdopamînerjîk,înhîbîtorên pompa protonê(PPI), antagonîstên H2-reseptorê, sîtoprotektan, analogên prostoglandînê
- Sîstema hezmê ya jêr : laksatîv,antîspazmodîk, antîdiyareîk, sekestranên asîdê zeravê, opiyoîd
Ji bo sîstema gera xwînê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Giştî : Blokerên β-receptorê, Blokerên Kalsiyûm Kanalê, dîuretîk, glîkozîtên kardiyak, antîarîtmîk, nîtrat, antîanjînal, vazokonstrûktor, perîferal aktîvator
- Tesîrdarên fişara xwûnê (dermanên antîhîpertansîf) :
- Koagûlasyon : antîkoagûlan, heparîn, dermanên antîplatelet, fîbrînolîtîk, faktorên antîhemofîlîk, dermanên hemostatîk
- Ateroskleroz/înhîbîtorên kolesterolê : ajanên hîpolîpîdemîk, statîn
Ji bo sîstema rehikan ya navendî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Dermanên tesîrdarên sîstema rehikan ya navendî van dihundirîne: psîkedelîk, hîpnotîk, anestezîk, antîpsîkotîk, antîdepresan (trîsîklîk antîdepresanan, înhîbîtorên monoamîn oksîdazAN, lîtyum û înhîbîtorên selektîf ya reuptakeya serotonîn (SSRI) dihundirîne), antîemetîk, antîkonvûlsan/antîepîleptîk, anksiyolîtîk, barbîtûrat, dermanên nexweşiyên hereketê (mînak;Nexweşiya Parkînson), hişyarker-stîmulan (amfetamînan dihudirîne), benzodîazepîn, sîklopîrolon, antagonîstên dopamînê, antîhîstamînîk, kolînerjîk, antîkolînerjîk, emetîk, kannabînoîd û antagonîstên 5-HT (serotonin)
Ji bo êş û hiş (dermanên analjezîk)
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Beşên sereke yên êşbiran NSAID, opiyoîd û hindek cureyên orfanan wek parasetamol.Dermanên din jî yên wekî anestetîk dikare bo kêmkirina êşê an jî bo tevizandina hiş bê bikaranîn.
Ji bo nexweşiyên maskûlî-kakûtî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Kategoriyên sereke yên dermanên nexweşiyên maskûlî-kakûtî ev in : NSAID(înhîbîtorên selektîf yên COX-2 dihundirîne),maskûle sistker, dermanên noromûskûler û antîkolînesteraz
Ji bo çav
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Giştî : blokerên adrenerjîk noronan, astrenjan, okûler lubrîkant
- Teşhîsker: anestezîkên topîkal, sempatomîmetîk, parasempatomîmetîk, mîdriyatîk, sîkloplejîk
- Antîbakteriyel: Dermanên dijbakterî, antîbiyotîkên topîkal, sûlfonamîd, amînoglîkozîd, flurokînolon
- Dermanên Antîvîral
- Antîfungal: îmîdazol, polîen
- Antîînflamatuar: NSAID, kortîkosteroîd
- Antîalerjîk: înhîbîtorên mastsel
- Antîglokom: agonîstên adrenerjîk, beta bloker, înhîbîtorên karbonîk anhîdrazê/hîperosmotîk, kolînerjîk, miyotîk, parasempatomîmetîk, agonîstên prostoglandînê/înhîbîtorên prostoglandînê, nîtroglîserîn
Ji bo guh,difin û orofarînks
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Sempatomîmetîk, antîhîstamîn, antîkolînerjîk, NSAID, steroîd, antîseptîk, anestezîkên lokal, antîfungal
Ji bo sîstema bêhngirtinê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Bronkodîlator, NSAID, antîalerjîk, antîtussîf, mukolîtîk, dekonjestan, kortîkosteroîd, agonîstên Beta2-adrenerjîk, antîkolînerjîk, steroîd
Ji bo pirsgirêkên endokrînê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Androjen, antîandrojen, gonadtropîn, kortîkosterîd, hormonê mezinbûnê, însûlîn, antîdiyabetîk(sûlfonîlûreaz,bîguanîd/metformîn, tiyazolîdîndîon, însûlîn), hormonên tîroîdê, dermanên antîtîroîd, kalsîtonîn, dîfosfonat, analogên vasopressîn
Ji bo sîstema zêdebûn an jî ûrînerê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]antîfungal, ajanên alkalînîze, kînolon, antîbiyotîk, kolînerjîk, antîkolînerjîk, antîkolînesteraz, antîspazmodîk, înhîbîtorên 5-alfa redûktazê, blokerên selektîv alfa-1, sîldenafîl, dermanên zayînker
Ji bo kontrasepsiyonê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji bo zayîn û nexweşiyên jinan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]NSAID, antîkolînerjîk, dermanên hemostatîk, antîfîbrînolîtîk, Terapiya Replasmana Homonê (HRT), sererastkerên hestî, agonîstên beta-reseptorê, hormonê hişyarkerê folîkûlê, lûteînîze hormon, LHRH, gamolenîk asîd, înhîbîtorên berdana gonadotropîn, progestojen, agonîstên dopamînê, ostrojen, prostoglandîn, gonadorelîn, klomîfen, tamoksîfen, dîetîlstîlbestrol
Ji bo çermî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]emolîyent, antîprurîtîk, antîfungal, dîsînfektant, skabîsîd, pedîkûlîsîd, berhemên qetranê, retînoîd, analogên vîtamîn D, keratolîtîk, abrasîv, antîbiyotîkên sîstematîk, antîbiyotîkên topîkal, hormon, ajanên deslojîng, eksuda mêjker, fîbrînolîtîk, proteolîtîk, kremên rojê, antîperspîrant, kortîkosteroîd
Ji bo enfeksiyonê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Dermanên dijbakterî, antîfungal, antîleprotîk, dermanên antîtuberkûloz, Dermanên dijmalaryayî, antîhelmîntîk, emobîsîd, antîvîral, antîprotozoal
Ji bo sîstema parastinê (sîstema îmmun )
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]vaksîn, îmmunoglobulîn, îmmunosupresant, înterferon, antîbodiyên monoklonal
Ji bo nexweşiyên hestokî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]antîallerjîk, antîstamînîk, NSAID
Ji bo xudanbûnê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji bo nexweşiyên neoplastîk
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji bo teşhîsê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji bo otenaziyê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Sepan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Sepan ji bo nexweşan belavkirina dermanên farmasotîk e.Sê kategoriyên sereke yên sepana derman hene : Enteral (wergirtina dermanî bi rêya devî), Parenteral (dermankirina Sîstema Gerana Xwûnê dihundirîne) û yên din (van rêyên dermankirinê dihundirîne: întranazal, topîkal, înhalasyon û rektal
Sepana dermanan dikare bi dozaj formên wek heb, tablet an jî kapsûl bê kirin.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Girêdanên derve
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- WHO Model List of Essential Medicines
- New Medicines Database | PHRMA Girêdana arşîvê 2010-09-29 li ser Wayback Machine
- Informations and Leaflets of approved pharmaceutical drugs | Diagnosia Girêdana arşîvê 2016-11-13 li ser Wayback Machine
- SuperCYP: Database for Drug-Cytochrome- and Drug-Drug-interactions Girêdana arşîvê 2011-11-03 li ser Wayback Machine