Quincunx
Quincunx est nummus Romanus aeneus qui quinque uncias valebat. (As valebat duodecim uncias.) Erat enim quincunx portio quaedam 5/12 mensurae alicuius valens necnon dispositio quoque geometrica tam a rusticis Romanis in plantationibus arborum[1] quam ab imperatoribus in acie instruenda et in obsidionum operibus[2] usurpata.
De nummo
[recensere | fontem recensere]Non tam Romae quam in aliis civitatibus media Italia sitis tertio saeculo a.C.n. signatus est quincunx :
De mensura
[recensere | fontem recensere]Romani quincuncem ut mensuram multis modis usurpabant[3] :
- in pondere metiendo 5/12 librae Romanae pendebat (circiter 135gr.), id est ut ipsum nomen indicat quinque uncias.[4] Unde nomen nummi ductum, nam 5/12 assis valebat qui primo libralis fuit.
- in area metienda ubi quincunx 5/12 iugeri valebat, id est centenos vicenos scripulos vel duodena milia pedum quadratorum[5].
- in volumine liquorum metiendo ubi 5/12 sextarii valebat, id est circiter 0.25l[6].
Item heres ex quincunce erat heres cui 5/12 hereditatis alicuius evenerant.[7] Item fenus quincunciale erat usura (modica) quae 5 centesimas per annum reddebat, id est 5/12 centesimae (quincuncem) per mensem.[8]
De dispositione
[recensere | fontem recensere]
Dispositio in quincuncem dicta similis est atque quinorum punctorum in tessera numerum quinque indicantium, nisi quod per plurimos ordines multiplicatur. Hanc figuram agricolae Romani in plantationibus maxime probabant :
- Quid illo quincunce speciosius qui, in quamcumque partem spectaveris, rectus est?[9]
Fontes
[recensere | fontem recensere]- Columella libro quinto de Re rustica 1,11.
- Horatius de Arte poetica 326-330.
Notae
[recensere | fontem recensere]- ↑ Varro RR 1,7,2. Cicero Cato Maior 59 etc.
- ↑ Caesar, de Bello Gallico VII,73.
- ↑ Lucas Paetus, De mensuris, et ponderibus Romanis, et Graecis : cum his quae hodie Romae sunt collatis libri quinque. Eiusdem variarum lectionum liber unus. Venetiis, 1573.
- ↑ Columella XII,28,1. Etc.
- ↑ Columella V,1,11.
- ↑ Martialis I,27,2.
- ↑ Plinius Minor VII,11,1.
- ↑ Persius V,149.
- ↑ Quintilianus, Inst. or. VIII,3,9.
Nexus interni
- Mensurae Romanae - Aes grave - As - Quadrans - Quartuncia - Semis - Semuncia - Sestertius - Sextans (nummus) - Triens (nummus) - Uncia