Aoliebol

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Aolieböl

Aolieböl zint ein traditioneel gefrituurd gisdeiggerech oet de leëg lenj. Ze waere traditioneel gegaete op Awwejaorsaovend in Nederlandj. Ouch waere ze ’t ganse jaor door op kirmesse in Nederlandj en Belsj in eine aoliebollekraom verkoch.

Recep

Aolieböl waere gemaak door mèt tweë laepele ein hoeväölheid besjlaag in ein nogal hoag pan mèt heite aolie te laote valle en de zoa óntsjtaone, min of meë bolvörmige aoliebol broen te laote bakke. Mèt behulp van ein iesboltang is ’t ouch good meugelik óm eine sjoane rónje aoliebol te vörme.

't Besjlaag wirt meistal gemaak van bloom, eijer, gis, wat zawt en law mèlk of karnemèlk. In plaatsj van gis wirt sóms ouch beer gebruuk, ómdat hiejin gis veurkump. 't Besjlaag deent ein oer te rieze, zoadat de aoliebol voldoende luchtig wirt. Aolieböl waere meistal mèt poejersókker besjtruijd.

In Vlaandere wirt dit gerech in bepaolde sjtreke ouch "sjmoutebol" geneump, dit ómdat ze traditioneel in sjmout (zègk mer ossewit) of sjaopevèt waere gebakke. Eine sjmoutebol is doorgaons neet gevöld, in taengesjtèlling tot de Hollesje aoliebol. De eventuele völling besjteit oet reziene, krènte en appel. Dèks waere d'r ouch anger dènger toegevoog, zoa-es sukade, sinaasappelsjnippers of roam.

Herkóms

D'r zint diverse theorieë euver de herkóms van de aoliebol. De leukste is waal de verwiezing nao Germaanse sjtamme in 't gebeed dat later Nederlandj zouw gaon heite. Ziej zouwe in de tied van 't Joelfeës, de periood tösje 26 december en 6 jannewarie ein dergelik gebak höbbe genuttig. Volges de Germane zouwe de godin Perchta en anger sjlechte geiste 's aoves róndjdwale. Óm dees geiste tevreje te sjtèlle woort voedsel geofferd, wovan 't meiste in gefrituurd deig zaot. Door 't vèt in de aolieböl zouw 't zjwaard van Perchta van 't lichaam aafglietsje, wodoor diegene die aolieböl gegaete hejje neet aopegerete zouwe waere. Waarsjienlikker is dat de oarsjprung aan 't eindj van de Middeleëuwe ligk. Kaesjmes waas destieds 't eindj van de vasteperiood die op 11 november begoosj waas: raeje óm te viere dus. Aoliekeuk, gemaak van hawtbare gróndjsjtoffe (al ’t veesje voedsel waas doe al op) ware ein voodzaam traktatie. De derde optie - waarsjienlik in combenatie mèt de tweëde, is dat de aoliebol oet Portugal kump. 't Vermoede besjteit dat de Portugese Joade die ónger de Sjpaanse Inquisitie nao Nederlandj vluchde hun recepte mitnaome. In Portugal woort destieds al get gegaete dat op aolieböl leek: aoliekeuk mèt (gedreuëgde) zuudvruchte. De aolie zouw verwieze nao de aolie oet de eëuwig brennende lamp in de tempel van Jeruzalem. Väöl Joadse gerechte höbbe ein verwiezing nao 't geluif.

Van aoliekook nao aoliebol

Eëuwelank höbbe de Nederlanjers aoliekeuk gegaete. Waarsjienlik waere de eësjte aolieböl in de achtieënde eëuw gebakke. Doe raojde kaokbeuk es De volmaakde Hollandsche keukemeid meë aolie aan óm in te bakke, wodoor de keuk de ruumde krege óm boller te waere. Platte keuk en rónj böl besjtónge nog lang naevenein. In de loup van neugetieënde eëuw kroog de bol ummer meë aanhang. In 1868 naom de Van Dale 't woord 'aoliebol' op. Mer dat 't doe nog gein algemein gebroekde term waas, bliek oet 't Woordenboek der Nederlandsche taal (1896). Dao-in wirt 'aoliekook' nog es meë gebrukelikke benaming geneump. Mer daonao góng 't sjnel; vanaaf begin twintigste eëuw wirt allein nog euver aolieböl gesjpraoke.

Aoliebolletes

Saer 1993 organiseert 't Algemeen Dagblad de AD-Aoliebolletes. Jeder jaor besjlis ein panel aan de handj van sjteek- en sjmaakproeve welke aoliebollebekker zich dat jaor de bèste maog neume. In 2010 woort Meisterbekker Voskamp oet Sjpijkenisse es bèste aangemerk, gevolgd door de Hollesje Gebakkraom Smit in Ouderkerk aan de Amstel.

Trivia

• In 't Èngelsj hèt de aoliebol Dutch doughnut ('Nederlandjse donut').

Zuug ouch

• Appelbeignet
• Donut
• Vètkook
• Sjneëbal (gebak)