Sokrates

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

D'n doed vaan Socrates, door Jacques-Louis David (1787)

De Aajdgriekse filosoof Sokrates (Grieks alfabèt: Σωκράτης, dèks ouch op 't Latien: Socrates) blief, zoewie heer in zie leve waor (469 v. Chr. - 399 v. Chr.), 'nen oondoorgroondeleke persoen dee oondanks tot heer niks gesjreve heet, behuurt bis de handvol filosofe die de idee vaan de filosofie gans en al veranderd höbbe. Al eus informatie vaan häöm kump vaan twieden hand en 't meiste daovaan weurt hendeg betwis. Zie persessie en doed in de hen vaan de Atheense demokrasie weurt evels gezeen es de myth die symbool steit veur de allewijl Europees akademische filosofie. En zien invlooij is bis wiet boete de filosofie geveuld, in eder periood vaan Europa. Umtot zie leve alum weurt besjoid es pragmatisch veur 't filosofisch leve en, mie oppe algemein, veur wie iemes zaw mótte leve, weurt heer es ein vaan de groetse dinkers oets gezeen.

Wee Sokrates wirkelek is

Allewel nómmerloeze lui, vaan de viefde iew veur Christus bis allewijl, euver häöm höbbe gesjreve, kin me neet zègke wee vaan dees sjrievers 'n historisch beeld höbbe gesjets vaan Sokrates, es 't 'nen historische Sokrates überhaup gief.

“There is, and always will be, a ‘Socratic problem’. This is inevitable,”

Guthrie (1969), Limbörgs: "´t Gief e sokratisch perbleem en dat zal 't ummertouw geve. Dit is zoonder twiefel,"

't Gief mer drei sjrievers die zelf höbbe geleef in d'n tied vaan Sokrates en zien opinie op papier höbbe gezat, boedoor 't väöl diskering gief euver wat noe wel en wat noe neet "sokratisch" is. De reij boerum Sokrates niks zelf opsjreef, waor op groond vaan zien eige zègke umtot heer ziech alles wilde rappelere in plaots vaan opsjrieve. Alles dat er ziech nimmie kos rappelere, hoofde 'r ouch neet op te sjrieve, immers, daan waor 't neet belaangriek.

De drei sjrievers die getuige zien gewees vaan Sokrates zien Plato en Xenophon, die Sokrates höbbe besjreve in dialoge, en Aristophanes, die ziene personaasj in 'n hoofsök bassierde op Sokrates Umtot dees besjrievinge neet gemeind waore um Sokrates in herinnering te hawwe, kinne ze neet gezeen weure es brónne die 'n gooi sjets neerzitte vaan de maan. Toch weure ze collectief gezeen es 'n uniek en variabel portrèt vaan Sokrates.

In Memorabilia vaan Xenophon zeen v'r wie Sokrates versjèllende dialoge heet mèt lui um versjillende "essensies" te definieëre. Groet versjil tösse Xenophons en Plato's beeld vaan Sokrates is evels tot Xenophon häöm inkel zooch es 'nen ethikus, iemes dee ziech bezeg heelt mèt de alledaogs perbleme, dewijl Plato häöm zooch es 'nen iersten klas methafysicus.

Vreug jaore

Umtot Sokrates neet vaan hoeg komaof waor, oontving heer inkel 'n basiek Grieks sjaoldiploma en weurt gezach tot heer daonao de metselerij in góng, wie ziene pa. De meininge versjille wie heer ziechzelf daonao presentierde. Zoewel Xenophon es Aristophanes bewere tot Socrates ziech profileerde es 'ne filosoof en veur zien wirk betaold kreeg, wie eder filosoof in Athene. Plato zeet evels tot Socrates ziechzelf noets wie'ne filosoof zooch en cent ummertouw aofsloog. Heer kraog drei zeuns mèt Xanthippe: Lamprocles, Sophroniscus en Menexenus. 't Innegste tot me weit vaan Xanthippe is tot Xenophon zach tot zie in de aoge vaan Sokrates "oongewöns" waor. Ouch bliek oet versjillende tekste vaan de drei sjrievers tot Sokrates weineg tot gein interesse had in zien zeuns en al zien interesse fourneerde op de filosofie en Atheense jong manslui. In de Atheens wèt stoond besjreve tot edere maan tösse de 18 en 60 mót dene in 't leger, zoe-ouch Sokrates. Um persies te zien heet 'r mèt gevochde in drei oorloge en weurt gezach door Plato tot heer in 'n oorlog mèt de Peloponnesos Alcibiades, 'ne populaire generaol gered heet. Heer stoond in dees gevechte bekind es courageus en sjlouw. Later bij de persessie die leijde bis zienen doed, vergeleek heer zien weigering ziech trök te trèkke oet zien juridisch perbleme mèt de weigering vaan 'ne soldaot ziech trök te trèkke in situaties die bis d'n doed leije. Plato's Symposium besjrief Sokrates 't gedetailleers. Hei-in bliek tot Sokrates geine sjoene maan waor en al gaaroet gein uterlek had dat behuurt bis 't Atheens sjoenheidsideaol. Heer had kleine pupse, 'ne groete neus, 'n a-symmetrisch geziech en 'nen hoege veurkop. Ouch leek heer ummertouw te stare. Zien lierlinge besjreve häöm wie'ne maan dee mesjiens neet in zien oeterlek aontrekkelek waor meh 'nen hoege sjemie had op 't gebeed vaan zien intellek en "penitrerende gedechtes". Dit credo insiperierde Plato bis de gedechte tot 't twie soerte werelde gief: de wereld vaan begrip en de wereld vaan idee. Heer kónklediere oetindelek tot dees lètse wereld de innegste vaan belang is. Allewel neet ederen historikus 't d'r mèt eins is, beweert Plato zelf tot Sokrates mèt dit idee kaom, vlak veurtot heer hiemelde. Väöl kritisi zègke evels tot Plato dit dèkser deed: zien ideeje in de moond stoppe vaan 'ne fictieve Sokrates.

Sokrates' filosofie

Sokrates gelof tot me iers ziechzelf mót kinne, 't Aajdgrieks aforisme gnothi seauton, um daonao pas aander kennis te begriepe. Immers: es me ziechzelf neet ins kint, wee kint d'r daan? Pas vaanaof 't momint tot me ziechzelf kint, weit me tot me daoboete nog niks kint en kin dao-oet kennis weure oetgediep. Heimèt vergeleek Sokrates ziech dèks mèt 'n wijsvrouw. Heer gelof tot ederein de kennis al in ziech had en inkel wie'n wijsvrouw e keend oet 't liechaom haolt, de kennis d'r oet te kriege. Dit is de door Sokrates oetgevoonde maieutikè technè (wijsvrouwtechniek). Me moos volges häöm dees techniek gebruke bij lierlinge um de woere kennis, de woerheid, bij ziechzelf te oontdekke. Want gans de riechtege kennis is te vinde bij diechzelf, zoe claimp Sokrates, al 't aander dats de huurs of zuus um diech heer is naomaakkennis. Door zien iewege vraoge die heer stèlde aon lui um de woerheid bij hunzelf te oontdekke, kaom bij väöl lui verwarrend en arrogant euver, veural bij de riekere lui vaan Athene. Heidoor woort Sokrates in zien eigewieshei dèks gehaat. De Sokratisch methood weurt nog ummertouw gezeen es ein vaan de bekinste methode um te diskerere.

Ethisch staandert

Sokrates heelt ziech väöl bezeg mèt ethiek. Zoe gelaof Sokrates tot 't moraol geine relizjieuze groond had, evels wel 'n gefiks ethisch staandert. Aanders, zoe zach heer, zawwe v'r leve in "chaos". Dees chaos waor get boe de Atheners ziech dèks mèt bezeg heelde en meine volges hun tot 't riem noch reij goof in de chaos. De sofiste gelofte tot 't moraol aof te leije waor vaan de thesis die de homo mensura heit: De mins is de maotstaaf veur dinger. Socrates waor 't hei neet mèt eins. De essensie (Aajd- en Nuigrieks: eidos) kin volgens Sokrates oontdèk weure door humaon aksies en 't diffeniere daovaan. Dit is get boe Sokrates nao touw leefde, dat bis groete irritatie zörgde bij mèt naome de intellectueel hoeger klas umtot heer dees zelfbenömde experts bis conclusies leet komme die ze vaanteveure neet inzoge. Dees eidos is daorum volgens Sokrates oonaofhenkelek vaan 't humaon dinke. In Plato's Euthyphro weurt dees socratisch meneer vaan 't oontdèkke vaan ethisch standpunte mesjiens wel 't bes oetgelach.

't Inziech bis zjus handele

Sokrates zach tot eders geweite vertilt wat zjus is um te doen. Bekinde stellinge vaan 'm zien tot de lui die good zien, ouch 't gooj zölle doen en tot allein de lui die 't zjuste doen 'ne echte mins weure. Ouch zach heer tot es v'r verkierd handele, dit kump doortot veer neet beter weite. Heimèt stèlt Sokrates oonweitendheid geliek aon good zien. Daomèt konkludiert Sokrates tot 't vaan groet belang is um de kènnes te vergroete. Sokrates stèlt ouch tot 't oonmeugelek is um gelökkeg te weure, es me tege zien euvertuiging in handelt. Iemes dee wit wie me gelökkeg weurt, zal dat ouch perbere te bereike.

Invlooj op Plato

Väöl lieket Sokrates in ierste instantie vaan weerde te zien veur bepaolde latere volgelinge vaan häöm, vaan wee Plato de belaangriekste is. In tegestèlling bis de Sofiste, die veur cent jonglui opleijde um riechteg te liere sjrieve en praote en beweerde euver gans en al kennis te höbbe, stèlde Sokrates inkel zien oonweitendheid in de plaots. Heer góng zelfs zoe wiet, tot heer beweerde de wieste vaan Athene te zien umtot heer d'n innegste leek te zien dee wis tot heer niks wis. Toch kraog heer väöl jonge volgelinge. In tegestèlling bis Plato, heelt Sokrates ziech inkel bezeg mèt ein dink: 't riechteg leve leije. In tegestèlling bis Sokrates' veurgengers, heelt heer ziech neet bezeg mèt vraoge wie wat 't oerillement is of boeveur gief 't get in plaots vaan niks. Heer zörgde veur 'n breuk tösse de, wie v'r 't later zawwe nömme, Pre-sokratische filosofie en Sokratische filosofie. Ethiek stoond centraol bij Sokrates.

Nao Sokrates' doed sjreef Plato zien Apologie vaan Sokrates, dit góng euver de doedsveruurdeiling vaan Sokrates. Naotot Sokrates gehiemeld waor, besloot Plato ziech veurtaon gans aon de filosofie touw te wije, perbeerde alle dinkbeelde op sjrif te zètte, riechte de Akademie op en sjreef zoen 36 dialoge boe Sokrates dèks in veurkom of in eder geval zien gedachtegang.

Later woort Plato ummertouw mie beïnvloojd door Pythagoras en zaw Sokrates minder aonwezeg zien in zien tekste. Mètnaome 't systematische vaan Plato heet väöl weg vaan 'n exak weitesjap. Kritiek heet Plato eigenlek nörges direk op Sokrates, al gief 't wel väöl versjille tösse de twie. Zoe riechte Plato ziech op de woere kennis, dewijl Sokrates gelof tot de kennis al in eder zoot. Mèt dees gedachte ginge de meiste oonderwerpe vaan Sokrates daan ouch euver 't alledaogse. Plato dao-intege zaw ziech ummertouw mie gaon riechte op terme wie apartheije en minsheije. Sokrates waor democratischer, zooch eder es gelieke en eder es potentieel wies persoen. Plato had evels weineg mèt democratie, zoe leet heer zienen ideale staot zeen in De Republiek, die väöl weg had vaan 'nen technocratische of zelfs fascistische staot.

Doed

Umtot Sokrates mèt zien vraoge väöl lui koed maakde, woort heer, officieel "volgens 't verpeste vaan de jäög en 't praktiziere vaan atheïsme", veroerdeild bis d'n doed. De meugelekheid Athene oet te vlöchde nóm heer neet aon. Heer oondergóng zien vereurdeiling in alle kalmheid. Veurtot heet 't doeilek drenkske aon de mond zatte, offerde heer de ierste slok aon de Gode. Get wat gewoen waor in deen tied.

Brónne

• Bloom, Allan, 1974, “Leo Strauss September 20, 1899-October 18, 1973,”Political Theory, 2(4): 372–92. (Ingels)
• Nietzsche, Friedrich, 1872, Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik (Duuts)
• Verhoeven, Cornelis, 1984, Voorbij het begin: de Griekse filosofie in haar spiegel (Neerlans)
• Gigon, Olof, 1947, Sokrates. Sein Bild in Dichtung und Geschichte (Duuts)
• Gaarder, J., 2006, De wereld van Sofie, Roman over de geschiedenis van filosofie (Neerlans)
• Copleston, F., 1946, A History of Philosophy, Volume I, Greece and Rome (Ingels)