Tuba
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De tuba is de verzamelnaom vaan de tenóre oonder de basse bei de kopere bloosinstruminte. Sjus wie eeder aander koper bloosinstrumint is 'n tuba 'ne opgerolde piep, die stieds breier oetlöp. Ze is opgerold umtot 't aanders gewoenweeg te oonpraktisch is, aongezeen de (gemiddelde) lengte daan tege de 4 meter zou weure. Instruminte die oonder de gróp weure gesjaard zien oonder aandere de euphonium, bariton en de bes- of es-bas. Heer heet 3 of 4 ventiele, bei symphonische bastuba's euverwegend 5 en bei tuba's gestump in F 6 ventiele. Dit betröf daan wel zoegenaomde "Rotary-valves", vergeliekbaar mèt die op aw trombones en hoorns. Dit zien klein cilinders, die door 'ne erm geroteerd weure, in plaots vaan 't rech umlieg duie. 't Neerduie vaan de ventiele bei 'n tuba vergroet in feite de lengde vaan de gebruukde piep, boedoor de toen verlieg weurt. Tuba's weure in väöl soorte orkeste gebruuk: kappele, symphonische orkeste, hermenië en klaroenkorpse. In klaroenkorpse weurt de bas-klaroen dèks vervaange door de bariton of euphonium vaanwege de beter intonatie t'n opziechte vaan 'n klaroen. Inkele bekinde merke zien Willson, Besson en Yamaha, boe Besson in Europa 't groetste merretaondeil heet.
Problematische naomgeving
De naomgeving vaan de tuba-femilie is 'n lestige zaak:
- In versjèllende len zien verwarrende benaominge d'n trend veur dezelfde of soortgelieke instruminte.
- De baoring (cilindrisch/conisch) en daomèt de klaank kin 'ne aonleijing geve tot 'ne aandere naom.
- 't Aontal ventiele versjèlt en kin daomèt 'ne aonleijing geve tot 'ne aandere naom.
- De riechting vaan de kelk kin umhoeg of nao väöre stoon en daomèt 'ne aonleijing geve tot 'ne aandere naom.
- De stumming.
Adolphe Sax, d'n oetvinder vaan de saxofoon, heet in zien werk geperbeerd um binne de trompöt/tuba femilie alle leie ein euvereinkomstige klaankkleur te geve. Dit heet d'r oonder aandere tow geleid tot 'ne ganse reeks saxhoorns vaan piccolo tot sub-contrabas neve de bestaonde trompötte en basse debei woort gemaak.
Historie
De tuba stamp aof vaan de serpent, 'n slangvörmig instrumint wat tot 2 iewe geleie nog gebruuk woort. Door kleine leukskes veur de vingers en de lestige intonatie waor dit instrumint behuurlek onbetrouwbaar. Door de oetvinding vaan de piston-ventiele in 1818 woort 't meugelek öm 'n instrumint te make dat 'ne egale toen had en kos speule in alle registers. De tuba zou oetgevoonde zien es 'ne "groete baoring buugkel, mèt 't bereik vaan 'ne bariton" door Ferdinand Sommer vaan Weimar in 1843, mer dit is zeer ömstreie. Rond dezelfde tied es Ferdinand Sommer ziene tuba had oetgevoonde, had Adolphe Sax ouch 'ne reeks vaan tuba-echtige gemaak, genaomp Sax-hoorns. Deze tuba's lieke väöl op de modelle vaan Ferdinand Sommer mer höbbe 'ne cylindrische baoring, in tegestelling tot de conische baoring vaan Sommer, en dus zien deze ieder gerelateerd aon de bariton, die ouch 'ne cylindrische baoring höbbe. 't Compensatie systeem woort oetgevoonde door David Blaikley in 1874 en weurt noe nog euveral ter wereld gebruuk, veural in Ingeland.
Varaties
Tuba's koume in väöl variaties. De mies bekinde zien de bariton en de euphonium. Mèr der zien echter ouch minder bekinde variante.
- De amerikaanse "Marching Brass" tuba, is 'ne euphonium of bariton, mèt 'ne bloospiep, die zoe verstelbaar is, tot de tuba op de linker- of rechtersjouwer kin röste mèr tot de bloospiep toch tot de mond reik. Der zien echter ouch mier eenvoudige modelle, die väöl geliekenis mèt de trompöt vertoene, allein daan e stök groeter.
- De Wagner-tuba, dit is 'n instrumint mèt ziene oorsprong in Duitsland. Dit is 'ne tuba, mèt 'ne mier ovale vörm. De beker steit ouch liech gekrómp nao de linkerkant gezeen vaanaof de väörkant. Deze is eigelek 'ne mix vaan de conische vörm kelk en getap mondstuk, wie 'ne hoorn, mèr de intonatie vaan 'n tuba. Dit weurt ouch wel 'ne duitse of tsjechische tuba genump.
- De sousafoon. Dit is in feite 'n bas, allein daan 'n stök handzamer gemaak speciaal veur marcheer-doeleinden. Daoröm is dit instrumint ouch dèks gemaak vaan 'n soort plastic, in tegestelling tot koper, wat väöls te zwoer zou weure. De sousafoon weurt op de sjouwer gedrage. Veur dees handzaamheid weurt wel get aon klaank ingelieverd.
- 'n Väöl minder bekinde variatie is de amerikaanse front-bell. Deze heet in principe allein de kelk nao de väörkant geboge, wat häöm de beinaom "regevaanger" heet opgelieverd.
Alle euphonium's, baritons en basse (mer neet de sousafoon) valle oetein in twie kategorië: gecompenseerd en neet gecompenseerd. Gecompenseerde tuba's höbbe extra piepkes op de ventiele zitte, boedoor de weeg otomatisch langer weurt. Dit zörg veur 'ne beter stumming. Ouch zitte op sommige modelle triggers. Deze zien vergeliekbaar met die vaan 'n trompöt. Deze trigger zit op de stumpoomp vaan de derde ventiel, en zörg deveur tot wienie se derop duis, tot de piep weier oetgeit. Es se wèls tot de piep weer nao binne geit, en de stumming dus hoeger weurt liets te d'n trigger los. Dees foefjes zitte veurnaomelek op de tuba's vaan professioneel speulers.
Ventiel systeme
Der zien in principe twie bekinde ventiel systeme op d'n tuba verkriegbaar. Op 'ne Wagner-tuba, Wagner-bas en tuba's in symphonische hermenië zitte miestal rotary-valves, ouch wel kleppe geneump door de laankwerpige vörm vaan de "klep" boes te op duijs. Euphoniums, baritons, Bb en Eb basse en sousafoons koume in principe allein mer veur mèt normale ventiele. Ouch zien d'r modelle tuba's, veurnaomelek front-bell tuba's en basse mèt normaal ventiele, geplaots boe normaal kleppe zitte, dus aon de väörkant in plaots vaan bovenop.