Faeröers
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Faeröers (inheims Føroyskt) is 'n Noord-Germaanse taol die op d'n archipel vaan de Faeröer gesproke weurt. De taol heet op de eilen zelf zoe 45.000 sprekers en op 't Deense vasteland nog zoe 21.000. De taol is ing verwant aon 't Noors (veural de Wes-Noorse dialekte) meh gans bezunder aon 't Ieslands, boe 't väöl archaïsmes mèt deilt. De spèlling vaan 't Faeröers is archaïserend, neet in de lèste plaots umtot eder eilaand zien eige dialek heet, wat 'n gemoderniseerde einheidsspèlling verhindert.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]De Noormanne waore neet de ierste bewoeners vaan de eilen. In de iewe veur de Noordse expansie woort 't eiland al diverse kiere bewoend, me nump aon door Iere en Sjotte. Hun Aajdiers heet mer beperkde spore in de taol naogelaote. Vaanaof 825 koume Noormanne oet Noorwege d'n arsjipel kolonisere. Zij naome hun taol, 't Aajdnoords, mèt.
Vaanaof dat memint begóste de eilen hun eige dialek(te) te oontwikkele. E groet deil vaan de middeliewe moot 't Faeröers nog good te verstoon zien gewees veur sprekers vaan verwante taole: Noors, Ieslands, Norn en Greunlands Noords. De spelling woort soms wel op taolveraanderinge aongepas, meh laank neet altied. Eus kinnes vaan 't middeliews Faeröers is daorum beperk.
Nao de Rifformatie (1536 op 't vasteland, 1538 op de Faeröer) naom de positie vaan 't Deens sterk touw. 't Gebruuk vaan 't Faeröers op sjrif woort noe verboje. De koumende drei iewe woort 't koelek opgesjreve. De wienege kiere tot e fragmint vaan de taol wel op pepier woort gezat, gebäörde dat quasi-fonetisch in 'n op 't Deens gebaseerde spelling. Dit gief us e bitteke inziech in de oontwikkeling vaan de taol in deen tied.
In 1854 publiceerde d'n inheimsen dominee Venceslaus Ulricus Hammershaimb 'n spelling vaan zien moojertaol, gebaseerd op 't Aajdnoords. Dit leet de vrijheid tösse diverse oetspraokvariante die in diverse dialekte bestoonte, en versterkde de culturele band mèt Iesland, wat op dat memint 'n periood vaan sterk nationalisme doormaakde. 'n Alternatief systeem vaan taolkundege Jakob Jakobsen, wat fonetischer vaan aard waor, voont geinen ingaank.
In d'n twintegsten iew woort de taol officieel erkind. Zoe woort 't de taol vaan 't lieger oonderwies (sinds 1937) en de kèrk (1938), en woort ze bij 't instèlle vaan otonomie in 1948 tot 'nationaol taol' verklaord. Tot laank nao d'n Twiede Wereldoorlog bleef 't Deens in de media evels de gebrukelekste taol. Allewijl is dao 'n ind aon gekoume: Deens vèlt op de Faeröer mer wieneg mie te hure. 't Deens is wel nog de taol vaan de hoeger klasse vaan 't oonderwies.
Grammair
[bewirk | brón bewèrke]De Faeröerse grammair rappeleert in väöl opziechte aon de Ieslandse. Zoe heet ouch dees taol nog veer naomvalle, die zoewel mèt es zoonder aongehech lidwoord kinne veurkoume. De taol heet 't verbuigingssysteem vaan 't Aajdnoords gooddeils behawwe. Ouch 't werkwoord is vörmeriek. Toch gief 't hei ouch e belaankriek versjèl mèt zoewel Ieslands es Aajdnoords: 't Faeröers werkwoord heet väöl minder vörm, oonder mie door 't samevalle vaan ierste, twiede en daarde persoen miervoud (einheidsmiervoud).
Klaanklier
[bewirk | brón bewèrke]
In de Faeröerse klaanklier zien diverse veraanderinge opgetrejje, die deils uniek zien en deils hun parallelle höbbe in de aander Noord-Germaanse taole. De dentaol fricatieve þ en ð zien verdwene; þ is consequent in t veraanderd, ð in oonder mie [d], [j] en [t]. De lètter ð weurt nog wel in de Faeröerse spelling gebruuk. De r weurt neet gerold meh klink wie 'nen alveolairen approximant ('Ingelse' of 'Gooise' r).
De veraanderinge in de klinkers zien oetgebreid. Wie in 't Ieslands zuut me hei 'n neiging um aon d'n eine kant klinkers same te veuge, en aon d'n aandere kant klinkers die vreuger allein e lengdeversjèl hadde, noe ouch e versjèl in kwaliteit te geve. I en y zien samegevalle in /i/, í en ý vele in ierste instantie zjus weer same in /y:/. De ǫ góng samevalle mèt de ø. E en æ vele al vreug same, zoe good wie hun lang variante. In de Nuien Tied oontwikkelde ziech gestiedegaon diverse dialektische versjèlle, die veural noord-zuidgeoriënteerd zien.