Nedersaksisch

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Nedersaksisch is de volkstaol vaan 't groetste deil vaan Oos-Nederland, vaan bekans gans Noord-Duitsland en oersprunkelek ouch Noordwes-Pole, al gief 't dao nimmie väöl mojlers seer de Twiede Wereldoorlog. De naom Nedersaksisch is boete de taolkunde nog neet zoe ingebörgerd. In Duitsland sprik me miestal vaan Plattdütsch (wat evels neet allein op 't Nedersaksisch sleit, zuug Nederduits), in Nederland neump me de taol plat of gebruuk me de naom vaan 't streekdialek wat me sprik.

Verspreiing

't Nedersaksisch taolgebeed begint in Gelderland: de Betuwe, Nijmege en Arnem zien nog Frankischtaoleg, meh vaanaof de oosteleke Veluwe en d'n Achterhook begint 't Saksisch. De provincies Euveriesel, Drente en Greuninge zien hielemaol of haos hielemaol Saksisch, 't zuidweste vaan Friesland (de Stellingwerve) ouch. In dat gebeed woene oongeveer drei miljoen lui. Wie groet oonder hun 't aondeil dialeksprekers is is neet perceis bekind; sjattinge variëre hendeg. De ciefers vaan 't Duits Nedersaksisch zien neet bekind. Veur zoewel Nederland es Duitsland gelt tot 't dialekgebruuk hendeg tröklöp; de levendegheid vaan 't dialek versjèlt vaan streek tot streek en vaan plaots tot plaots.

Boete 't Saksisch kerngebeed vint me 't Nedersaksisch nog o.m. in de Vereinegde Staote es Plautdietsch, en in Rusland en de Oekraïne. Veur 1945 woort 't ouch gesproke in gebeed wat noe bij Pole huurt.

Kinmerke

Mier nog es 't Limburgs is 't Nedersaksisch verdeild in versjèllende dialekte; daodoor kinne versjèllende soorte Nedersaksisch mer hiel wienig kinmerke werkelek deile. De hoofstroum vaan de Nedersaksiche dialekte deilt de meiste volgende kinmerke evels wel:

'n Einheidsmiervoud op -t bij wèrkwäörd in 't presens: wiej waarkt, ieleuj waarkt, ziej waarkt (Twents: "veer wèrke, geer wèrk, zie wèrke"). In 't Wes-Veluws en 't Greunings/Oosfries is dit neet aonwezig: dao is 't einheidsmiervoud -en. In 't imperfectum (verleien tied) is 't einheidsmiervoud in alle dialekte -en.
Behaajd vaan de aw vocaole ii en uu ("ie" en "oe"), wie in de meiste Limburgse dialekte. Allein in de westeleke sjèl vaan dialekte in Nederland (Drents, Sallands, Veluws) is de oe in uu veranderd. Veur 't Sallands en 't Oos-Veluws gelt evels get vreems: sommege wäörd höbbe 'n uu gekrege, ander höbbe de oe behawwe (huus versus moes)
Oetspraok, miestal syllabedragend, vaan de n nao 'n sjwa. Dit is e versjèl mèt 't Nederlands (Hollands en Braobants) en Limburgs. Hebben, laoten en wareken klink in haos alle dialekte es hebbm, laotn en waarkng.
'n Daarde (en soms ouch twiede, es 't dialek 't wäördsje doe kint) persoen inkelvoud vaan 't presens bij sterke verbe mèt klinkerverkorting: heej lik "heer liek".

Wijer höbbe väöl dialekte umlaut in diminutieve, evezoegood wie 't Duits, Limburgs en Oos-Braobants.

Dialekte

Me oondersjeit drei hoofgrópe: Noord-Nedersaksisch, Wes-Nedersaksisch en Oes-Nederduits. De in Nederland gesproke dialekte hure alle bij 't Wes-Nedersaksisch, boete 't Gronings en 't Kollumerlands, die Noord-Nedersaksisch zien.

In Nederland oondersjeit me de volgende dialekte:

Wes-Veluws, e Nedersaksisch-Nederfrankisch mingdialek;
Oos-Veluws, Nedersaksisch mèt Nederlandsen invlood;
Urkers, e hendeg idiosyncratisch mingdialek tösse 't Nedersaksisch en Nederfrankisch;
Sallands, Nedersaksisch mèt gedeiltelek Nederlandse vocaole;
Stellingwerfs, Nedersaksisch mèt Friesen invlood;
Middel- en Zuiddrents;
Achterhooks en Twents, Nedersaksisch mèt conservatief vocaole, die veur e good deil aonslete bij 't Limburgs;
Gronings, Nedersaksisch op e Fries substraot;

Extern links