Opera

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Versjijning vaan de Keuningin vaan de Nach in de premièr vaan Mozart zienen opera Die Zauberflöte.

'nen Opera (Italiaans; lètterlek 'werk(stök)') is e buunwerk op meziek, in de regel gans gezoonge. 't Genre kaom roond 1600 op in Florence, in 'n poging veur 't klassiek Grieks drama nui leve in te bloze. In d'n iew dee volgde, oontwikkelde opera ziech tot e volksvermaak in Italië en woort 't genre ouch in de res vaan Wes-Europa bekind. Sommege len, in 't bezunder Fraankriek, kaome al gaw mèt eige opera's, dèks in de eige taol. In de loup vaan d'n achtienden iew bleef d'n opera populair. In de negentienden iew woort 'r zelfs algemeiner es oets teväöre, dewijl 't genre toen ouch groete veranderinge doormaakde. Ouch de twintegsten-iewse componiste höbbe ziech algemein mèt d'n opera bezeggehawwe en väöl demèt geëxperimenteerd. D'n opera gelt es 't mies prestigieus genre wat de westerse meziek kint. Heer is vaan groet historisch belaank es 't ierste meziekgenre boebij (ouch börgerlek) publiek kaom luustere.

Opzat

Opzat vaan de handeling

'nen Opera, wat in essentie niks es e speul op meziek is, is wie e gesproke speul gemeinelek verdeild in akte en scènes. Allewel tot 't klassiek ideaol tot e drama vief akte moot höbbe, hoeg stoont aongesjreve, naom 't aontal akte al gaw aof tot drei. In de Franse opera bleve vief akte langer de norm; later kraoge ouch dao korter opera's de euverhand. Drei, soms twie of veer aktes zien ouch bij later operavörm de norm gebleve. Einakters bestoon ouch; dèks (meh laank neet ummer) zien dit wieneg pretentieus, komische stökker.

De handeling weurt dèks wezelek aanders gebrach es in gewoen theater. In de teks - 't teksbook vaan 'nen opera weurt libretto geneump - weure de gebrukeleke dialoge constant aofgewisseld mèt monologe, die weure getoenzat es aria's (zuug oonder). Aofhenkelek vaan 't typ aria weure wäörd, zinne en zinsfragminte ouch dèks herhaold. De naodrök op muzikaol mominte maak de handeling wezelek statischer. Dao tegeneuver steit tot de meziek dèks mètspäölt in de handeling. Heer kin de gezoonge teks illustrere en oondersteune, meh ouch tegespreke. Ouch is 't meugelek, door middel vaan zogeneumde leidmotieve, veuroet of trök te wieze nao dinger boe-euver neet gezoonge weurt en die 't karakter in kwestie dèks neet wèt. In modern opera's weure soms, wie in modern speule, ouch algemein conventies losgelaote; zoe gief 't opera's boe-in edere vörm vaan handeling oontbrik en de scènes zien gereduceerd tot statische tableaus.

Thematiek

De zwaonridder Lohengrin kump aon in Braobant. Zoe'n operathema's zien typisch veur de romantiek.

De ierste opera's gónge oonveranderlek euver de klassieke aajdheid; de stof kaom miestens oet de Grieks-Romeinse mythologie en soms oet de klassieke historie (La coronazione di Poppea vaan Claudio Monteverdi is e vreug veurbeeld). Pas mèt de koms vaan komische opera's kump dao verandering in: in zoe'n werke keus me liever veur satirische situaties oet d'n eigen tied. Nao 1800 weure dèks aander, meh vergeliekbaar bronne gebruuk: de Biebel (beveurbeeld Salome vaan Richard Strauss, Moses und Aaron vaan Arnold Schönberg), middeliewse historie (Die Meistersinger von Nürnberg vaan Richard Wagner) en legendes (Gulielmo Tell vaan Gioachino Rossini, Tristan und Isolde vaan Wagner), vertèlselkes (La cenerentola vaan Rossini, Hänsel und Gretel vaan Engelbert Humperdinck), de Germaanse of Slavische mythologie (Der Ring des Nibelungen vaan Wagner, Rusalka vaan Antonín Dvořák) of de wereldliteratuur (Macbeth vaan Giuseppe Verdi, Werther vaan Jules Massenet). Ouch exotische thema's koume in de mode (Carmen vaan Georges Bizet, Madama Butterfly vaan Giacomo Puccini). Veural in Italië weurt 't ind negentienden iew mode um ouch serieus opera's alledaogse(r) thema's te geve (verisme). In de laten twintegsten iew heet me ouch opera's gesjreve roond figure (Einstein on the Beach vaan Philip Glass) of gebäörtenisse (Nixon in China vaan John Adams) oet de recinte historie.

Taol

't Italiaans is de taol die 't sterkste mèt d'n opera verboonde is. Neet allein is 't genre zjus in Italië oetgevoonde en dao ummer populair gebleve, ouch höbbe neet-Italiaanse componiste, veural Duitse, hiel laank opera's in 't Italiaans in plaots vaan in de eige landstaol gesjreve. De Italiaanse weurt um häör eufonische klaanklier dèks es ideaol veur klassieke zaank gezeen. De Fransen opera is evels al hiel laank gewoen Franstaoleg. Vaanaof de negentienden iew woort 't mie de gewoente um d'n opera in de landstaol te bringe. De lèste decennia weure väöl operalibretti in 't Ingels gesjreve, allewel tot ze boete de Angelsaksische wereld oontstoon; dit is oonder mie in Nederland gebrukelek. Oonorthodoxe keuze zien opera's in dialekte (al sinds 1900 beveurbeeld in 't Mestreechs), in aw taole (Latien, Sanskriet, Akkadisch etc.), in kunstaole (einen opera in 't Klingon) en zelfs in apesjriewe.

Vreuger (tot 't midde vaan d'n twintegsten iew) waor 't algemein gebrukelek boetelandse opera's in de eige taol te zinge. Allewijl weurt dat zelde mie gedoon.

Muzikaol structuur

De mieste opera's beginne mèt 'n ouvertuur (in 't Italiaons sinfonia geneump), 'n instrumentaol veurspeul. Dit kin e discreet meziekwerk zien, meh soms ouch geit de ouvertuur direk in de ierste scène euver. In de res vaan d'n opera weurt miestal aofgewisseld tösse scènes mèt dialoog en monologe, getoenzat es aria's. Twie aria's per scène is neet oongewoen. De scènes weure in de zeventienden en achtienden iew gemeinelek es recitatief gecomponeerd (declamerende, dèks oonberijmde zaank, mèt miestal allein akkoorde es begeleiing); in de negentienden iew verdwijnt 't recitatief en weurt de dialoog en scena gecomponeerd. De scena heet ziene veurgenger in 't awwer arioso. Veural bij Wagner verdwijnt ouch de aria en weurt de ganse ak tot ei doorloupend stök meziek.

In de plaots vaan aria's kinne ouch ensembles stoon; meistens zien dat duètte. In sommege operastijle koume ouch koere veur. Veural in de Fransen opera gief 't dèks ouch (instrumentaol) danse.

Boete de ganse opera kinne ouch aander akte 'n ouvertuur höbbe; dit gebäört daan nao 'n pauze. Meziek tösse twie akte door weurt ouch entr'acte geneump, of intermezzo; dit lèste genre hoof neet per se tösse twie akte te stoon. In d'n achtienden iew waor 't intermezzo dèks e vocaol stök, 'ne kleinen opera op ziech, mèt 'ne komischen inhaajd, gemeind um de serieus handeling aof te wissele.

Enscenering

Normaliter weure opera's geënsceneerd. Trends in de opera-enscenering höbbe door de iewe heer väölal de trends oet de gewoene theaterwereld gevolg. Sommege opera's kóste bezunder spectaculair effecte en massascènes (beveurbeeld de negentienden-iewse grand-opéra in Paries), aander producties waore oetgesproke minimalistisch (zoewie de ierste nao-oorlogse Wagnerproducties in Bayreuth). Dèks weure aw opera's (wie aw speule) allewijl ouch gemoderniseerd of aanderszins anachronistisch ingekleid: de teks blijf daan 'tzelfde, meh de enscenering versjèlt vaan 't oersprunkelek verhaol.

Me kin ouch deveur keze handeling, kostuums en decors gans eweg te laote. In dat geval sprik me vaan 'n concertante oetveuring: 't werk weurt neet es drama meh es meziekstök behandeld en in de vörm vaan e konzèr gebrach.

Stumtype

Veur specifieke operarolle weure dèks ouch gans specifieke stumme gebruuk, dewijl bepaolde aander stumme in d'n opera koelek veurkoume. Bij väöl opera's, zeker die vaan de late negentienden iew (Verdi, Puccini en zeker Wagner; zuug oonder), is 't daobij vereis tot de zenger 'n hel stum heet, die euver e gans orkes heen kin zinge. Zoe versjèlt dit genre sterk vaan koerzaank of klassieke ledere.

Vrouwlui

Maria Callas, ein vaan de groetste dramatische sopraone, die ouch coloratuurrolle kós zinge.

De mieste zengeresse in d'n opera zien sopraone. 't Is gebrukelek um die op te splitse in lyrische sopraone en dramatische sopraone. Lyrische sopraone (beveurbeeld Renée Fleming, Elisabeth Schwarzkopf, Kiri Te Kanawa) höbbe e hoeg timbre en 'n hoeg tessitura (ze klinke in de huugde 't natuurlekste) en weure dèks gevraog veur ingénuerolle of entans veur sympathieke karakters (Micaëla in Carmen vaan Bizet, Mimì in La bohème vaan Puccini). Dramatische sopraone (Maria Callas, Jessye Norman, Joan Sutherland etc.) kinne neet per se minder hoeg zinge, meh höbbe wel e doonkerder timbre en dèks 'n lieg tessitura. Bijgevolg vreug me die veur mier emotioneel belaoje, getroubleerde of sensueel rolle (Leonore oet Fidelio vaan Beethoven, de titelrol oet Turandot vaan Puccini en oongeveer alle vrouwerolle oet de Wagneropera's).

Nog twie aander types mote hei weure geneump. De soubrette (beveurbeeld Barbara Bonney) liekent op de lyrische sopraon meh klink jäögdeger en hiel helder, zoonder oetzunderlek bereik in de huugde. Ouch zij weure gere gevraog veur ingénues, en mier in 't bezunder veur jäögdege rolle. Oondermier umtot ze neet euver groete orkeste hove kinne zinge, zien soubrettes geleef in Mozartopera's (Susanna oet Le nozze die Figaro, Zerlina oet Don Giovanni).

De coloratuursopraon oondersjeit ziech vaan aander types doortot ze extreem hoeg note kin hole (dèks f''', soms nog hoeger), die door sommege componiste gere zien veurgesjreve. Me kin ze ouch weer verdeile in lyrisch (Kathleen Battle, Nellie Melba, Lucia Popp; rolle: Cleopatra in Giulio Cesare vaan Händel, Ilia in Idomeneo vaan Mozart, Marguérite in Faust vaan Gounod) en dramatisch (Maria Callas [meh zuug bove], Christina Deutekom; rolle: Königin der Nacht oet Die Zauberflöte vaan Mozart, titelrol oet Norma vaan Bellini). Coloratuursopraone zinge gemeinelek ouch wel rolle die neet um de allerhoegste toene vaan hun stumtyp vraoge.

Mezzo-sopraon en alte koume in opera's disproportioneel wieneg veur. 'n Mezzo-sopraon späölt soms nog wel ins de rol vaan gevierleke verleidster (de titelrol oet Carmen vaan Bizet), meh miestal zien dit awwer vrouwlui, hekse, zjeloes leefdesrivaole etc.

Manslui

Carlo Broschi alias Farinelli, de bekindste castraotzenger oets, zong oonder mie in de opera's vaan Händel.

Ouch veur mannestumme heet me in d'n opera vaanajds 'n veurleefde veur hoeg stumtype. In de barokmeziek gebruukde me dao zelfs castraotzengers veur: manneleke zengers die es keend waore gelub um de stumbreuk te veurkoume. Allewel tot 't gebruuk um veur de zaank te castrere al in de zèstienden iew bestoont, naom 't 'n groete vlöch mèt de koms vaan d'n opera. Al in L'Orfeo vaan Monteverdi kump 'n castraotrol veur (Speranza). Ze weure evels 't mieste geassocieerd mèt d'n opera seria, dee begin achtienden iew bleujde (zuug oonder). Daonao raakde de traditie laankzaamaon in oonbruuk, allewel tot Meyerbeer nog in 1824 'ne castraot veursjreef (Armando in Il crociato in Egitto). Castraotrolle waore miestal sopraone en minder dèks alte, meh hun partije bevatte dèks note die veur vrouweleke sopraone get te lieg ligke.

Umtot de traditie vaan 't castrere is oetgestorve, moot me ziech behelpe bij 't invölle vaan de castraotrolle. Ein meugelekheid is 't gebruke vaan zengers die um medische reies móste gecastreerd weure of door 'n liefeleke aofwieking (wie 'n steuring in de hormoonhoeshelding) de stumbreuk neet höbbe oondergaange. Dat aontal is beperk en me moot mer zien of zoe'ne maan 'n gooj stum heet. Ouch kin me tenorzengers gebruke die hun kopstum höbbe gestimuleerd. Probleem is wel tot castraotpartije väöl hoeger toene vereise es de gemiddelde countertenor-partij, zoetot me wel 'n hoeg stum moot höbbe en hiel hel moot oefene um die note sjoen te doen klinke. 'n Daarde optie, de mies gebruukde, is um 'n vrouw te engagere; 'n mezzo-sopraon kump oongeveer euverein mèt 't bereik vaan 'n castraotpartij. Me moot wel bedinke tot vrouwestumme neet 't timbre of de krach vaan de oersprunkeleke castraotstumme benaodere.

Falsètstumme - de zoegeneumde countertenor - weure ouch wel in de barokken opera gebruuk, meh neet hiel dèks: zjus wie d'n opera opkaom, raakde dees traditie in Italië in oonbruuk. Zoe neet in Ingeland. Purcell sjrijf, wie wel mier Ingelse, dees stum väölvöldeg veur, ouch in zie dramatisch werk (Mercurius in Dido and Aeneas). Mèt de koms vaan Händel en d'n opera seria in Londe waor dees traditie evels gaw vergete.

Luciano Pavarotti, de populairsten tenor vaan de late twintigsten iew.

Vaanaof de laten achtienden iew is de manneleken held dèkser 'nen tenorzenger. Die höbbe de stumbreuk wel gehad en zinge in boorsstum, meh höbbe e relatief hoeg bereik. Sommege vaan hun partije reike tot aon de hoeg c (c''), 'n noot die veur de gemiddelde maan compleet oonbereikbaar is. Wie de sopraon weurt d'n operatenor ouch weer in versjèllende subtype verdeild. De liechste weure tenore leggero geneump (beveurbeeld Léopold Simeneau); dees tenore weure veural gevraog veur beweegleke rolle mèt colorature die aon vrouwestumme doen dinke (veural bel cantorolle wiegraof Almaviva in Il barbiere di Seviglia vaan Rossini of Ernesto in Don Pasquale vaan Bellini). Dèkser kump de lyrischen tenor veur, 'n liechte, meh helle stum mèt e hoeg timbre (José Carreras, Luciano Pavarotti) en 'n hoeg tessitura. Euver 't algemein, meh 't gief oetzunderinge, is zoe'n stum in trèk veur joongesechtege rolle (David in Die Meistersinger vaan Wagner, Roméo in Roméo et Juliette'vaan Gounod, titelrol in Werther vaan Massenet). Tegeneuver häöm steit d'n dramatischen tenor (beveurbeeld Enrico Caruso), dee mie vocaol gewiech heet en daodoor beter klink in de liegte. Heer weurt mie ingezat veur getroubleerde rolle (titelrol in Otello vaan Verdi of Peter Grimes vaan Benjamin Britten). De mieste rolle evels stoon tösse dees twie extreme in; me vreug daoveur daan ouch gere tenore die wel good zien inde huugde, meh ouch hun stum tot dramatische climaxe kinne duie. Zoe'nen tenor neump me tenore spinto (beveurbeeld Plácido Domingo). E wijer typ is d'n Heldetenor (Jacques Urlus, Wolfgang Windgassen). Zoe'n zengers zien nog e bitteke zwoerder es dramatische tenore. Hun rolle zien veural de helde oet de Wagneropera's (sjaolveurbeeld: Siegfried) meh ouch bij aander componiste zien ze gewuns (Florestan in Fideolio vaan Beethoven, Herodes in Salome vaan Richard Strauss, Mao in Nixon in China vaan Adams).

Baritons weure mèt einege regelmaot veurgesjreve. Ouch hun verdeilt me dèks in lyrische bariton (zenger: Dietrich Fischer-Dieskau; typisch rol: Figaro in Il barbiere di Seviglia vaan Rossini) en dramatische bariton (zenger: Norman Bailey; typische rol: Escamillo oet Carmen vaan Bizet). Get tösse die twie in steit de Verdibariton. Verdi sjrijf naomelek in väöl vaan zien opera's baritons veur bij de helderolle (titelrolle in Falstaff, Macbeth en Rigoletto).

De bas tot slot besteit ouch weer in versjèllende type. Euver 't algemein gelt: wie lieger de stum, wie minder viriel, joonk of sympathiek de rol. Bastumme speule dèks de batteraof (Méphistophélès oet Faust vaan Gounod, Hagen oet Götterdämmerung vaan Wagner) of de wijzen awwe maan (Sarastro oet Die Zauberflöte vaan Mozart).

Oontwikkeling

Vreugbarok

Begin vaan Euridice door Jacopo Peri, d'n ierste bewoerden opera.

D'n opera oontsteit aon 't ind vaan de zèstienden iew aon d'n hoof vaan de femilie de' Medici. De leie vaan dit geslach stoonte bekind es kunsmecenasse, en lete sinds de jaore 1530 al intermedi, gezoonge klassiek geïnspireerde tableaus, tösse de akte vaan door hun gesponsorde (gesproke) speule oetveure.

De Florentijnse 'Camerata', e soort wetensjappelek bureau vaan de Medici's, kaom in 1581 bij moonde vaan Vincenzo Galilei tot de conclusie (allewijl es vergissing gezeen) tot klassieke Griekse drama's gans gezoonge woorte, en wel in monodie. Um dat klassiek ideaol te doen herleve kós me dus neet de polyfonie vaan de zèstienden iew gebruke (die tekste oonverstoonbaar maakde). Allewel tot de Camerata noets 'nen opera heet gecomponeerd of opgeveurd, is 't book vaan Galilei beslissend gewees veur de compositie vaan de ierste opera's.

Es alleriersten opera zuut me gemeinelek Dafne vaan Jacopo Peri (1561-1633). Allein 't libretto (vaan Ottavio Rinuccini) is bewoerd, de meziek is verlore gegaange. 't Kosde de betrokke musici veer jaor tot 't werk in 1598 op de plenk kaom. D'n iersten opera boevaan de meziek bewoerd is gebleve, is Euridice, ouch vaan Peri, oet 1600. Nog datzelfde jaor brach collega en concurrent Giulio Caccini (1551-1618) zien versie vaan dezelfden teks oet. E paar jaor later, in 1607, volgde Claudio Monteverdi (1567-1643) mèt L'Orfeo (euver 'tzelfde thema, meh mèt 'n aander libretto). Heimèt waor 't ierste operatisch meisterwerk gemaak en d'n ierste groete meister vaan 't genre opgestande. Vaan Monteverdi zien nog drei aander opera's bewoerd gebleve; zeker ouch L'incoronazione di Poppea (zuug ouch bove) weurt neve L'Orfeo nog ummertouw väöl oetgeveurd.

Al hiel vreug, in 1600 um perceis te zien, kump ouch in Roeme 'nen opera vaan de groond, en wel Rappresentatione d'Anima, et di corpo vaan Emilio de' Cavalieri (ca. 1550-1602). Aander opera's volgde. In de theocratie die de Kèrkeleke Staot waor, hadde dees werke evels gein mythologische meh christeleke oonderwerpe. Dees werke weure ouch wel oratoria geneump; dit is oonderwerp vaan musicologische discussie.

Kinmerke vaan die ierste opera's zien 'ne sterke naodrök op recitatief en neet op aria's: meziek heet d'n teks te dene. De zaank is wie gezag monodisch en de instrumentaol partije zien beperk. Door de stökker heer löp 'ne becieferde bas. Dees vinding zouw veur de ganse barok essentieel weure.

Hoegbarok

Italië

Vaanaof oongeveer 1630 koume in Italië versjèllende operagezelsjappe op, die, um hun lieg loen aon te völle, vaan stad nao stad trèkke. Ze trejje dao dèks in ein program op mèt traditioneel commedia dell'artegezelsjappe. Zoe krijg de börgerij in theaters opera's te hure. Zoe'n tróppe kaome veural vaanoet Roeme. Umtot ze zelf hun geld móste verdene, en geinen edelmaan hun betaolde, waore de budgette lieger, 't aontal rolle beperk en de enscenering besjeie. Ouch kraoge de opera's, um de werke aontrèkkeleker te make, mie en langer aria's. 'ne Veurnaome componis vaan dat soort werk waor Benedetto Ferrari (1603/04-1681). Door de reizende gezelsjappe koume ouch operatradities op in Napels, Genua en veural Venetië.

In Venetië veurde me ze gere oet in de carnavalstied, dee dao vaan Twiede Keersdag tot de Vastelaovend doorde en ummer väöl 'toeriste' trok. Zoewel de roondtrèkkende gróppe es de Toscaanse operacomponiste woorte hei opgeveurd. Venetië zouw in de res vaan d'n iew ummer mie de veuraonstoonde operastad vaan Italië weure. In de Venetiaansen opera weurt de handeling ummer minder belaankriek: te gunste vaan de meziek weure oonwoersjijneleke en gecompleceerde libretti gesjreve, die 't de componis meugelek make veur versjèllende contrasterende standaardaria's en -scènes te sjrieve.

Fraankriek

Jean-Baptiste Lully, de groetste Fransen operacomponis vaan veur 1700.

In Fraankriek waor de politieke situatie gans aanders es in Italië. 't Land woort centraol geregeerd en keuning Lowie XIV trok allein nog mer mie mach nao ziech touw. Heer perbeerde ouch 't cultureel leve te monopolisere en veurde in Versailles groete spektakele op, veural es propaganda geriech aon d'n adel. Fraankriek maakde al vreug kinnes mèt d'n opera door keuningin Maria de' Medici, op wee häör broelof mèt keuning Hendrik IV Peri zien Euridice waor gedoon. D'n ierste Fransen opera sjijnt Le triomphe de l'Amour sur des bergers et bergères, vaan Michel de La Guerre, te zien. Neet oonbelaankriek waore de werke vaan Robert Cambert (1628-1677). De groete maan in dit genre woort evels Jean-Baptiste Lully (1632-1687). Zien opera's kin me neet los zien vaan aander werke aon d'n hoof vaan Lowie XIV. Zoe sjreef heer ouch dansante buunmeziek (intermèdes, 'intermezzi') bij wijer gesproke stökker, en väöl hoofballètte (ballets de cour). Danse waor me es edele in Fraankriek aon ziene stand verpliech; zoe kaome danse ouch wie vaanzelfsprekend in de Fransen opera terech. Dit zouw tot wied in de negentienden iew zoe blieve.

Ouch Lully zien opera's woorte boete de keuninkleken hoof oetgeveurd, en wel in Paries.

Ingeland

In Ingeland had 't in de vreuge zeventienden iew hei en dao poginge tot opera's gegeve, al woort 't theater in d'n tied vaan 't Cromwelliaans Gemeinebès hel oonderdrök en is geine meziek bewoerd gebleve. Mèt de Restauratie struimde Italiaanse, meh veural Franse opera's binne. D'n ierste bewoerden opera oet Ingeland - en in 't Ingels - is Venus and Adonis vaan John Blow, oet 1682/83. Väöl succesvoller evels woort Dido and Aeneas (oet 1689) vaan Henry Purcell (1659-1695). Dezen opera, oongetwieveld de mies gespäölden opera oet de zeventienden iew, is in hoofzaak Frans vaan opzat (mèt väöl denskes en gepuncteerde ritmes), meh vertuint ouch dudeleken Italiaansen invlood.

Spaanje

Midde zeventienden iew kaom in Spaanje Pedro Calderón de la Barca (1600-1681) op, dee oet de comedia nueva (e speul boe-in soms gezoonge woort) e haaf gezoonge spektakel maakde. Nao e paar semi-opera's góng Calderón euver op gans gezoonge stökker. Dees Spaonse opera's weure zarzuela's geneump. De meziek vaan Calderon zien ierste zarzuela's is neet bewoerd, die vaan zienen tiedgenoet Juan Hidalgo (1614-1685) evels wel. Nao hunnen doed kaom de zarzuela sterker oonder Italiaansen invlood te stoon.

De Duitse len

Veural in Oosteriek droonge al vreug Italiaanse opera's door. Hei en dao woort geprobeerd get vaan 'nen Duitstaolege operatraditie op te zètte. Heinrich Schütz (1585-1672) sjreef 'nen opera (Daphne), dee verlore is gegaange; Seelewig (gepubliceerd 1644) vaan Theophil Staden (1607-1655) is wel bewoerd. 't Gros vaan de opera's waor in 't begin evels Italiaans; dèks ouch vaan Italiaanse componiste. Vaanaof oongeveer 1660 woorte versjèllende vaan hun aon d'n keizerleken hoof vaan Leopold I in Wene ingehuurd; de belaankriekste vaan hun is Antonio Draghi (1634-1700). Zien opera's zien geënt op 't Venetiaans model, meh vertuine wel Fransen invlood mèt hun koere, ensembles en ballètte.

In Noord-Duitsland laog de situatie aanders. Dit protestants gebeed voolt ziech minder mèt Italië verwant. Veural in Hamburg kaome opera's in Franse stijl op de buun, gezoonge in 't Duits. D'n iersten opera dao waor vaan Johann Theile (1646-1724), in de jaore 1690 waore de werke vaan Johann Georg Conradi (†1699) de populairste.

Laatbarok

Italië

Alessandro Scarlatti, pioneer vaan d'n opera seria.

In Italië waor opera tot e woer volksvermaak oetgegreujd, mèt zelfs in dörper operatheaters, meh de kritiek op de intriges naom touw. Opera's waore dèks komisch aongelag, hadde mierder verhaollijne doorein loupe en zelfs de mies verheve karakters vervele in slech gedraag. Väöl lui voonte tot e späöl, ouch 'nen opera, de klassieke einheid vaan tied, plaots en handeling mós bewoere. Aon 't ind vaan de zeventienden iew weure de ierste 'neoklassieke' opera's op de plenk gebrach, en wel in 't Venetiaans Grimini-theater. De jaore tenao zal dit type opera ziech euver de res vaan Italië (en Europa) verspreie.

Aon 't begin vaan d'n achtienden iew kump 'n nui generatie componiste dit typ opera opnumme. 't Geit hei um Antonio Lotti (1666-1740), Alessandro Scarlatti (1660-1725), Antonio Caldara (1671?-1736) en d'n Duitser Georg Friedrich Händel (1685-1759). Hunne stijl weurt opera seria geneump, 'irnstegen opera' (es tegedeil vaan opera buffa, kemikken opera). Bekinde librettiste zien Apostolo Zeno, dee väöl mèt Caldara samewèrkde, en dee zienen opvolger Pietro Metastasio (1698-1782), dee zien routineus libretti de gansen iew in gebruuk zouwe blieve. Kinmerke vaan dees opera's zien e verhaol vaan 'n tragedie in 'n klassieke setting, boe 'ne goodhertege voors veur de gojen aofloup zörg, (obbenuits) 'n aontal standaardaria's (zoe good wie ummer in dacapovörm, zoetot de zenger bij de reprise verseringe kós improvisere), die virtuoos zengers de kans geve um mèt eine specifieken aria de theaters laanks te reize, dèks zès rolle, drei manneleke en drei vrouweleke, en - in d'n tiedgeis - e deep vertrouwe in en gebruuk vaan de laatbarokke affektelier. Händel nump d'n opera seria mèt nao Londe, es heer dao kump te wèrke. Nao 't ind vaan de barok weurt dit typ minder belaankriek, meh opere serie zalle nog tot in de negentienden iew weure gecomponeerd.

Fraankriek

D'n invlood vaan Fraankriek, en ouch vaan Franse meziek, leep in dezen tied trök. Nao d'n doed vaan Lully zochte bepaolde componiste hun inspiratie in Italië. E werk wie Médée vaan Marc-Antoine Charpentier (1643-1704; 't geit hei um e laat werk vaan de mins) vertuint zekeren Italiaansen invlood. Euver 't algemein kin me zègke tot Franse opera's in deen tied 't geavanceerder Italiaons idioom euvernumme (sterker expressie, dissonanter hermenieë, melisma's op sommege lèttergrepe), meh tot de vörm Frans blijf, mèt väöl danse en zoonder dacapo-aria's. De groetste Fransen operacomponis oet dezen tied is Jean-Philippe Rameau (1683-1764).

De Duitse len

In 1697 kump de nog joonge componis Reinhard Keiser (1674-1739) aon 't hoof te stoon in Hamburg. Ouch heer liet ziech dudelek inspirere door Italiaanse componiste, meh nump hunne stijl neet euver. De thematiek vaan de opera's is väöl breier. 't Kump veur tot de aria's in 't Italiaans zien en de recitatieve in 't Duits.

Aon 't ind vaan de barok goon zoewel Duitse es Italiaanse componiste, veural joongere, euver op opera's mèt leedechtege aria's, die de typisch barokke sequensmaotege melodieë vervaange. De groetste en bekindste oonder hun is Johann Adolf Hasse (1699-1783). Heimèt begint laankzaamaon d'n euvergaank nao de klassieke meziek.

Klassiek

Christoph Willibald von Gluck, 'ne belaankrieken operavernuier.

In d'n iersten hèlf vaan d'n achtienden iew stoont d'n opera seria in hoeg aonzien, meh nao 1750 begós dat te verandere. Neet veur d'n ierste kier, en ouch neet veur de lèste, waor de kritiek tot de teks en meziek te väöl 't talent vaan de zengers op de veurgroond zatte, en te wieneg 't drama oondersteunde. 't Essay Saggio sopra L'Opera in Musica vaan criticus Francesco Algarotti oet 1755 waor vaan groeten invlood op 'n nui generatie componiste. In 't bezunder lökden 't Christoph Willibald von Gluck (1714-1787) vaanaof 1760 dees ideaole in praktijk te bringe. Es heer in 1770 nao Paries weurt gehaold, wèt heer dao ouch - same mèt ziene rivaol Niccolò Piccinni (1728-1800) - de Franse opera compleet te doen vergete. 't Is zjus in de Pariesen opera tot 'ne nuien trend opkump: e bezeuk aon d'n opera geit ummer mie um de meziek drejje, en ummer minder es sociaol gebäöre deensdoen. De luusterere zien stèl en höbbe hun aondach bij de buun. Dezen trend zouw ziech in de negentienden en twintegsten iew doorzètte.

D'n aandere groete naom oet de klassieken opera is Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Allewel tot heer ouch nog opere serie sjrijf (Idomeneo, La clemenza di Tito), ligk zien groetste belaankstèlling bij traditioneel minder hoeg aongesjreve genres. Same mèt librettis Lorenzo da Ponte sjrijf heer drei opere buffe (Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte). Ouch zörg heer veur de emancipatie vaan 't Duitstaoleg Singspiel, mèt Die Entführung aus dem Serail meh veural Die Zauberflöte, stökker die repertoir höbbe gehawwe. Heimet had 'r bezunder groeten invlood op componiste nao häöm.

Negentienden iew

Italië

Gioacchino Rossini, componis vaan väöl populair opere buffe.

Es 't typ vaan d'n opera seria laankzaamaon verwatert, koume ouch in Italië mingvörm aon de oppervlaakde. De bekinsten operacomponis vaan Italië weurt vaanaof zie debuut in 1810 Gioachino Rossini (1792-1868). Heer sjrijf zoewel komische es irnstege opera's, meh ziene stijl is veural dee vaan d'n opera buffa. Nog ummertouw dominere virtuoos aria's die de zengers in 't leech mote zètte, meh de vörmvereiste zien neet zoe streng mie. Koere en emsembles weure algemein touwgelaote. Rossini weurt ouch boete Italië hendeg populair; vaanaof 1824 vesteg heer ziech in Paries, boe zien opera's oonder dudeleke Fransen invlood koume.

In Italië zelf kaome twie aander componiste op de veurgroond, Gaetano Donizetti (1797-1848) en Vincenzo Bellini (1801-1835). Ouch zij componere zoewel opere buffe es opere serie. De negentienden-iewsen opera seria evels liekent neet op de awwer. De vaste karakters zien gans verdwene, zoe good wie d'n iewege wijze voors dee vergief. 't Verhaol späölt miestens neet mie in de ajdheid en is neet mie gemeind um 'ne betaolenden edelmaan nao de moond te praote. Ouch typerend is tot 't recitatief verdwijnt (al kump 't bij dees componiste nog wel veur) en vervaange weurt door de scena. Dit weurt 't model wat d'n Italiaansen opera de gansen iew zal aonhaange.

Vaanaof 't midde vaan d'n iew weurt Giuseppe Verdi (1813-1901) de groete maan vaan 't genre. Ziene vreugen opera Nabucco weurt in 1842 direk e nationaol succes, umtot 'r inspäölt op nationalistische geveules die op dat memint in joonk Italië leefde. Mèt de volgende bereik heer geliekaardege sucesse. Zien ierste opera's (oongeveer tot 1850) zètte de trends ingezat oonder Rossini, Donizetti en Bellini wijer, allewel tot ze in hun soms oetgesproke sumpel doorziechtegheid al dudelek get vaan 'nen eige stijl laote zien. Nao deen tied geit heer laankzaam meh zeker euver de grenze vaan de traditioneel opera's heer: de contoure vaan aria's weure vager. Ouch verdwijnt 't klassiek bel canto: aria's weure minder virtuoos, mie touwgerös op 't drama en 't karakter wat ze zingk, in plaots vaan showstökker veur zengers. Ouch vertuine Verdi zien lèste opera's ummer mie chromatiek; dewijl de zaanklijne gooddeils diatonisch blieve, zit de begeleiing vol tössedominante en gealtereerde toene. Dees lèste twie veranderinge wieze op d'n invlood vaan Wagner (zuug oonder). Aida, wel Verdi ziene bekindsten opera, is e good veurbeeld.

De veurnaomste kritiek die Verdi zien tiedgenoete op de componis hadde betrof neet de meziek meh de verhaole. Bekaans alle opera's tot daan touw, meinde me, späölde ziech väöls te wied vaan de gewoene belevingswereld aof. (Dees kritiek betrof veural Verdi, umtot neve häöm jaorelaank geinen aanderen Italiaanse componis wezelek succes had.) Me wouw libretti euver gewoen lui. Eine vaan de ierste bekind gewore opera's die dao-aon voldege waor Cavalleria rusticana vaan Pietro Mascagni (1863-1945). Dit werk späölt in boeremilieus en vèlt muzikaol veural op door zien awwerwèts idioom. Dèks in eine zin mèt Mascagni weurt Ruggiero Leoncavallo geneump, mèt zienen opera I Pagliacci. De beweging nao opera's mèt natuurleker verhaole euver alledaogser situaties weurt verisme geneump.

Väöl groeter es Mascagni en Leoncavallo, jeh eve groet es Verdi, weurt Giacomo Puccini (1858-1924). Hiel bekind weurt beveurbeeld La Bohème oet 1896, euver 'n gróp ermeleke Pariese kunstenere. Allewel tot Puccini soms dudelek experimenteert mèt de hermenie, zien zien opera's op d'n door toch oetgesproke awwerwèts te neume. Bij zienen doed liet heer ziene lèsten opera Turandot incompleet achter.

Duitse len/Duits Riek

Heldetenor Heinrich Gudehus es Siegfried oet Wagner ziene Ring des Nibelungen, dee 't zweerd Notung smeit.

Versjèllende vreugromantische componiste in de Duitse len hele ziech mèt opera bezeg, al laog in Wene nog ummer (of obbenuits) de publieke intrèsse bij Italiaansen opera. De opera's vaan Franz Schubert (1797-1828) hadde in zienen tied nog minder succes es zien aander werk en weure ouch allewijl nog koelek opgeveurd. 't Werk vaan Louis Spohr (1784-1859) en E.T.A. Hoffmann (1776-1822) stoont in de negentienden iew in hoeg aonzien meh heet ouch gei rippertoir gehawwe. De groetste componis vaan Duitse opera's in dezen tied is evels Carl Maria von Weber (1786-1826). Naodat dee mèt zie vreug werk Silvana (1810) al de aondach had getrokke, braok heer in 1823 ech door mèt Der Freischütz. Väöl aon dezen opera is oetgesproke Duits en oetgesproke romantisch; zoe woort 't werk ouch begrepe. 't Libretto besjrijf 'n bijgluiveg verhaol gebaseerd op 'n middeliewse legende, wat de componis aonleiing gief tot sinistere meziek en volksleedechtege aria's. Ouch doorbrik Weber 't traditioneel recitatief-ariapaar door ouch begeleid recitatief, arioso en melodrama-echtege meziek in te veuge. Tot slot begint heer leidmotieve touw te passe.

Al dees innovaties en eigenaardeghede zien direk vaan invlood op en vaan belaank veur Richard Wagner (1813-1883), de belaankrieksten Duitsen operacomponis vaan zienen iew en eine vaan de mies vernuiende en invloodrieke componiste oets. Wagner, dee oet 'n theaterfemilie kaom en zoe al vaan keendsbein aof mèt opera te make had, waor gei woonderkeend. In de jaore 1830 sjrijf heer drei opera's, die wel al de thematische veurkäöre vaan de latere Wagner verraoje, meh neet geniaol of vernuiend te neume zien. Toch haolt Rienzi in 1842 al groete successe. 't Genie vertuint ziech veur 't iers in zie volgend werk, Der fliegende Holländer. Hei-in zèt Wagner 'n lijn in die heer zal doortrèkke in de volgende opera's: Tannhäuser en Lohengrin. Nog mie es zien tiedgenoete heet heer de neiging gans mèt 't recitatief aof te rekene en ouch ensembles, koere en aria's inein te integrere. Der Holländer is nog dudelek 'ne nommeropera, Tannhäuser weurt e twievelgeval en in Lohengrin is de meziek door de ganse ak heer aoneingekloonke. Wagner neump de lèste twie werke romantische opera's. Wat ouch opvèlt is de ummer gedörfder chromatiek, die aon Beethoven rappeleert - alle componiste vaan zienen tied doen dat wel, meh wienege goon zoe wied wie Wagner.

Dees trends weure in de volgende jaore wijergezat in twie nui werke, Tristan und Isolde en Der Ring des Nibelungen. 't Lèste werk is zelfs 'n tetralogie (veerluik) die veer aovende doort um op te veure. De chromatiek weurt noe nog wijer opgeveurd, mèt ingriepende dissonante (Tristan-akkaord) en 'n neiging um d'n einen dominant in d'n aandere te doen euvergoon (en neet nao d'n tonica op te losse). Veural in de Ring weurt noe veur 't iers consequent gebruuk gemaak vaan leidmotieve, muzikaol fragminte die nao 'n figuur of e begrip verwieze. Veur zoewied 't nog restante vaan nommers gaof, zien die noe gans verdwene. Wagner hèlt daorum op zien werke opera's te neume, meh sprik in plaots daovaan vaan meziekdrama's. Nao de Ring zouw Wagner nog twie opera's sjrieve. De ierste is de kemikken opera Die Meistersinger von Nürnberg, e nog relatief traditioneel werk boe-in heer gein gaode of helde meh gewoen lui deit optrejje, d'n twieden is Parsifal. In Bayreuth (Beiere) deit heer e speciaol theater bouwe um zien opera's op te veure.

Nao d'n doed vaan Wagner veel 't Duits operaleve gooddeils stèl; componiste voonte 't lesteg um in ziene sjeem nog get vaan belaank te componere. 'nen Opera dee repertoir heet gehawwe is Hänsel und Gretel vaan Engelbert Humperdinck.

Fraankriek

Beeld oet de ierste ak vaan Carmen.

In Fraankriek hèlt ziech de inheimse operatraditie wie bove besjreve. Neve dees tragédie lyrique weurt in de negentienden iew evels 'n aander typ opera vaan ummer mie belaank, d'n opéra comique (kemikken opera). Aonvenkelek is dit inderdaod e liechter soort opera, mèt daobij ouch väöl gesproke teks; later in d'n iew geit deze vörm evels zoe'n eige leve leie tot ouch zier serjeus (en gans gezoonge) opera's (dink aon de Carmen) dee naom goon drage. Ouch is, zij 't tijdelek, de grand-opéra vaan groet belaank.

In de revolutionairen en Napoleontischen tied weurt de Franse operabuun nog gedomineerd door Italiaone, te weite Luigi Cherubini en Gasparo Spontini. Ouch later koume in Paries nog gere Italiaonse componiste aon 't werk, wie d'n al geneumde Rossini. 'nen Inheimse componis vaan einege naom in dezelfden tied waor Daniel Auber (1782-1871). In de jaore 1830 en 1840 evels kump de zoezjus geneumde grand-opéra tot volle bleuj, mèt Giacomo Meyerbeer (1791-1864) es groetste componis. Dees opera's kinmerke ziech door e historisch verhaol mèt dèks 'n dudeleke liberaol laojing (de werke waore daan ouch veur e börgerlek publiek gemeind), wat es vehikel deent veur gruutse massascènes. Zoe'n scènes weure gemeinelek begeleid mèt sumpele, sterk ritmische meziek. Allewel tot deze vörm vaan opera later oonder hendege kritiek zouw koume te stoon, spraok me entans in Fraankriek unaniem geunsteg euver Meyerbeer zie werk, in 't bezunder Les Huguenots.

In d'n twieden hèlf vaan d'n iew raakde de Franse buun neet zoe sterk wie de Duitse of Italiaanse door eine componis gedomineerd. 'ne Nuien trend waor d'n opera lyrique, 'n besjeie reactie op de grand opéra. De opéras lyriques höbbe dèks literair sjablone en neujege neet oet tot euverdreve groete ensceneringe. De bekindsten exponent waor Charles Gounod (1818-1893), ouch Ambroise Thomas (1811-1896) en Jules Massenet kaome oonder de aondach. De bekindsten operacomponis is evels Georges Bizet (1838-1875), dee gere opera's euver exotische oonderwerpe sjrijf. Ziene Carmen, allewijl de mies opgeveurden opera vaan allemaol, dreug nog de naom opéra comique, meh kint zeker gei komisch verhaol.

Operèt

Plakkaot vaan Orphée aux enfers vaan Offenbach, de ierste succesvol operèt.

't Frans woord opérette bestoont al langer en beteikende sumpelweg 'kleinen opera'. Dit sloog gewoen op de lèngde vaan 't stök; euver 't karakter vaan de intrige zag 't niks. Wat veer allewijl 'n operèt neume, e komisch, löchteg, opera-echteg werk mèt es regel gesproke dialoog, oontstoont midde negentienden iew in Fraankriek, en wel bij Jacques Offenbach (1819-1880). Heer zelf neump zien werke nog opéras comiques, en inderdaod zien ze oet dat genre oontstande, meh de stijl is aanders: mèt zien sumpel, leed-echtege aria's en modieus (soms seksueel gelaoje) danse rappeleert dit genre aon de vaudeville. Offenbach zien ierste groet succes weurt Orphée aux enfers (1858, mèt de bereumde can-can); later triomfe veert heer mèt La belle Hélène (1864) en La vie parisienne (1866). In 1881 geit nog postuum Les contes de Hofmann in premièr. Boete amusemint lievere dees operèttes ouch sociaol satire.

Vaanaof de jaore 1870 sleit de Parijse operèt euver nao Wene. 't Is veural Johann Strauß jr. (1825-1899) dee bekind weurt mèt werke wie Der Fledermaus. E bitteke in ziene sjeem maak ouch Franz von Suppé (1815-1899) naom. Ze kriege hiel väöl naovolgers en Wene zal in dezen tied de hoofstad vaan de operèt weure. Nao Strauß zienen doed nump Franz Lehár (1870-1948) zien leiende positie euver. Ouch nao d'n Ierste Wereldoorlog blieve operètte versjijne, beveurbeeld vaan Emmerich Kálmán (1882-1953). Vaanaof 1899 (Frau Luna vaan Paul Lincke) kump ouch in Berlien 'n traditie op. Zoewel de Weense es de Berliensen opera vertuine in de jaore daarteg sterken invlood vaan jazz, boedoor dees operètte wie musicals aondoen.

In Groet-Brittannië kump ouch liech meziektheater op, meh in de Victoriaanse cultuur vaan preutsheid is 't woord operèt väöls te zwoer belas: 't weurt al te sterk geassocieerd mèt 't Paries nachleve. Hei sprik me liever vaan comic operas of savoy operas, nao 't Londes Savoy Theatre boe de werke in premièr goon. Savoy operas weure gesjreve door 't duo Gilbert & Sullivan, wat besteit oet librettis W.S. Gilbert (1836-1911) en componis Arthur Sullivan (1842-1900). Hun werke zien dèks euverdudeleke sociaol satires, verpak in 'n exotische of spreukskesechtege situering.

Tot slot oontsteit, tegen 't ind vaan de negentienden iew, in de Vereinegde Staote ouch 'n soort liech meziektheater: de musical. De ierste musicals lieke sterk op operèttes, meh in de loup vaan d'n twintegsten iew zal dit genre zien eige leve goon leie en in de ganse westerse meziekwereld populair weure.

Twintegsten en einentwintegsten iew

Tot 1914

Wie heibove al dudelek woort, waor de Fransen opera (en de Franse meziek in 't algemein) neet direk vernuiend. Veuraonstoonde componiste waore soms oetgesproke reactonair en zatte ziech sterk aof tege d'n invlood vaan Wagner. Claude Debussy (1862-1918) daorentege tuinde ziech es twinteger al fan vaan Wagner. Tegeliek pasde heer wel op um neet wie de Duitse avant-garde te klinke en zoch heer zien eige klaanktaol. Zienen insegste completen opera, Pelléas et Mélisande, góng in 1902 in premièr nao jaorelaank meujelek werk. De meziek is typisch veur Debussy: 't orkes vèlt in e väölkleureg klaankspeul oeterein, de hermenieë zien oongebrukelek en dèks neet-functioneel, de melodieë zien modaol. De structuur evels rappeleert bij naoder inzien sterk aon de late Wagner: de meziek kump in 'ne constante luip veurbij (unendliche Melodie) en kint niks vaan aria's of ensembles, en versjèllende leidmotieve zien te oontdèkke.

Ouch Richard Strauss (1864-1949) zit mèt 't probleem vaan oonder de dominantie vaan Wagner oet te koume, meh aanders es Debussy perbeert heer veural de lijne vaan Wagner wijer door te trèkke. Dit beteikent: 'n nog wijer goonde hermenie, die in de buurt vaan atonaliteit kump, 'n extreem diechheid vaan leidmotieve en 'n veurleefde veur extreem emotioneel thema's. Wijer vèlt op tot heer de ouvertuur aofdaank en, wie in e gewoen speul, direk mèt 't drama begint. Salome (1905) meh veural Elektra (1909) valle in dees categorie. Nao Elektra geit heer weer (väöl) traditioneler componere; Der Rosenkavalier (1911) rappeleert zelfs sterk aon de walse en operètte vaan ziene naomgenoet Johann Strauß (gein femilie). Ouch zien later opera's höbbe niks avant-gardistisch.

Interbellum

In d'n tied tot Strauss mèt d'n Elektra kump, sjrijf Arnold Schönberg (1874-1951) de ierste ech atonaol werke. Echte opera's zien dao nog neet bij, meh 't monodrama Erwartung (ouch 1909) en 't symboolspeul Die glückliche Hand (1913) höbbe wel 'n operatisch karakter. 'nen Echten opera sjrijf wel ziene lierling Alban Berg (1885-1935), dee in 1925 mèt Wozzeck kump. Typisch aon dezen opera is, boete de meziek, veural d'n opbouw vaan de akte en scènes, die is geïnspireerd op vörm oet d'n absolute meziek wie de symfonie, de variatie of de inventie. Oondaanks zien avant-gardistisch karakter weurt dezen opera e groet succes. Bij zienen doed is Berg nog bezeg aon 'nen twieden opera, Lulu. Dezen opera is al in 't twelftoenssysteem gesjreve. Ouch Schönberg waog ziech nog aon 'nen echten opera in zien eige twelftoenssysteem, Moses und Aron (nao 1932 gooddeils oonvoltoejd achtergelaote).

Väöl populairder en väöl talrieker evels zien in 't Interbellum de neoklassieke componiste. Väöl vaan hun hele ziech bezeg mèt opera; dèks waore barokke en klassieke componiste daoveur de inspiratie. Vermeldensweerd zien veural de werke vaan Igor Stravinski (1882-1971), de veurmaan vaan de neoklassieke beweging. Kinmerkend aon zien opera's is de relatief statische formuul, boebij heer 't dramatische oet de weeg geit en boebij e deil vaan de handeling weurt vervaange door veurdrach en/of dans. In 1918 geit zien Histoire du soldat in premièr. Mesjiens wel belaankrieker is 't oratorium-echteg Oedipus Rex (1927), op e Latiens libretto. 'nen Aandere groeten operacomponis oet de neoklassieken hook is Paul Hindemith (1895-1963), dee 't sterk historiserend werk Mathis der Maler (1935) sjreef.

Väöl positief aondach geit oet nao Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) zienen opera Lady Macbeth vaan Mtensk, in 1934 in premièr gegaange. Es twie jaor later 't werk evels kritiek krijg in de Pravda (in 'n artikel mesjiens door Stalin zelf gesjreve), moot heer 't tröktrèkke. 'n Saortgelieke censuur zal componiste in de Sovjet-Unie nog laank achtervolge.

Avant-garde

't Neoclassicisme blijf tot kort nao d'n oorlog in de belaankstèlling stoon, meh weurt in de jaore 1950 in hoeg tempo awwerwèts wienie de nao-oorlogse avant-garde doorbrik. De veurlui vaan 't serialisme en aander modernistische struiminge hawwe ziech aonvenkelek evels neet zoe mèt opera bezeg meh sjrieve ieder korte werke. Luigi Nono (1924-1990) sjrijf wel 'ne seriëlen opera Intolleranza 1960, en weurt in 1965 in dit veurbeeld gevolg door Bernd Alois Zimmermann (1918-1970), dee zien Die Soldaten zeker nao vörm sterk rappeleert aon Wozzeck.

Sinds 1970

Nao 1970 geit de nao-oorlogse avant-garde nao d'n achtergroond. Versjèllende stijle geassocieerd mèt postmodernisme numme noe de aondacht in, beveurbeeld de minimal music. Ouch dees struiming begint besjeie mèt korte werke, meh ind jaore zeveteg begint Philip Glass (*1937) ziech veur opera te intrèssere. Zien ierste werk op dat gebeed, Einstein on the Beach oet 1975, is geinen echten opera: in plaots vaan traditioneel handeling is eder scène e statisch tableau boe-in de zaank ziech beperk tot solmisatiesyllabe en 't oettèlle vaan maote. Muzikaol huurt 't nog tot de echte minimal music, mèt extreem väöl herholinge en extreem wieneg muzikaol materiaol. Einstein is t ierste deil vaan e dreiluik euver bekinde persoene, meh de opvolgers Satyagraha (euver Mahatma Gandhi) en Akhnaten zien väöl traditioneler, zoewel muzikaol (minder minimalistisch) es dramatisch (mier echte handeling). Glass blijf daonao opera's sjrieve.

Opzien baort ouch Karlheinz Stockhausen (1928-2007). Oondaanks tot heer de veurnaomste persoen vaan de nao-oorlogse avant-garde waor, heet heer ziech neet ieder aon opera's gewaog; vaanaof ind jaore zeveteg evels begint heer aon 'n heptalogie, Licht, boevaan de opveuring zeve aovende in beslaag zouw mote numme. In 2003 kump dit opus magnum klaor. Licht is neet in de strikte seriële stijl vaan de maan zien awwer werk gesjreve meh gebruuk 't zoegenaomp formulaïsch princiep, wie al 't later werk vaan Stockhausen. Evezoe kump in 1984 'nen aandere meister vaan dezelfde generatie, Luciano Berio (1925-2003), mèt zienen opera Un re in ascolto.

't Veurbeeld vaan Glass vaan 'nen opera euver de recinte historie inspireerde John Adams (*1947) tot Nixon in China (1987), 'nen opera euver 't staotsbezeuk vaan Richard Nixon aon 't China vaan Mao in 1972. Ouch de later opera's vaan Adams zien in dee geis gesjreve, beveurbeeld Doctor Atomic oet 2005.

In de popmeziek

In de popmeziek weurt soms vaan opera's gesproke; 't betröf daan albums mèt e samehaangend verhaol en in princiep versjèllende zengers die rolle op ziech numme. De ierste plaat die es rockopera bekind kaom te stoon waor Tommy (1969) vaan The Who, al weurt S.F. Sorrow vaan The Pretty Things (oet 1968) ouch geneump. Deze band maakde later nog zoe e werk, Quadrophenia (1973). In de jaore '70, wie de progressieve rock, dee toen in de mode waor, ziech sterk en eupelek op klassieke veurbeelder riechde, sloog 't genre aon. Neve The Who kaom ouch David Bowie mèt 'ne rockopera, The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars (1972). 't Genre waor wijer vaan invlood op de musical (Jesus Christ Superstar oet 1970, vaan Andrew Lloyd Webber, is e good veurbeeld).

Ouch boete de rock heet me inspiratie gezoch bij d'n opera. R&b-zenger R. Kelly zien albumserie Trapped in the closet is ouch es opera umsjreve (hip-hopera, urban operèt), allewel tot 't ieder 'nen epische (vertèllende) leedcyclus is es 'nen dramatischen (op rollespeul gebaseerden) opera.

Chinesen opera

Neet allein in de Westerse meziek gief 't opera's, ouch in de Chinese cultuur koume zoe'n buunwerke veur. Sterker nog: vaanajds weure alle Chinese speule gezoonge. Hei kint me dus gei versjèl tösse opera en speul. Opera's zien bekind vaanaof d'n daarden iew nao Christus. In de loup vaan de iewe höbbe ziech versjèllende regionaol stijle oontwikkeld; de Pekingopera is de bekindste, dewijl ouch de Kantonesen opera vaan groet cultureel belaank is. De handeling is mime-echteg en nao westerse begrippe statisch. De zaankpartije ligke hoeg: manslui zinge dèks in falsètstum, vrouwlui gebruke de hoegste toene vaan hun bereik. De begeleiing is ritmisch en contrasteert mèt de vleujende zaanklijne. Chinese opera's höbbe ziech ouch in d'n twintegsten iew vrij good kinne hawwe.