Volksleedsje

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Volksleed of volksleedsje ies meistal 'n (oud), euvergeleverd traditioneel leed, dat door ´t volk weurt metgezónge. Dao were nog ummer nuuj volksleedsjes gecomponeerd.

De naam volksleed kump van Johann Gottfried Herder, dae in 1767 'n oproop deeg veur 't verzamele van ouw leedsjes. Hae goof in 1778 twiè bundelsj oet. In 1807 heesj de herdrök: "Stimmen der Völker"

In Freiburg bevingk ziech 'n Volksleedarchief. Daoneve besjteit 'r 'n muziekarchief woa-in in 1940 25000 melodieë verzameld waore.

't Volksleed ies 't officieel, bie bepaalde gelegenhede door 't volk mètgezónge, leed van 'n land, natie, provincie of sjtad.

Historie

De melodieë van volksleedsjes goon veur 'n groat deil truuk op de volksmuziek van de Miedelièwe of Oudchristelike Latiense kèrkmuziek. De meiste zint neet oarsjprónkelik. In daen tied bleujde de volksmuziek. In de Renaissance kièrde de miè ontwiekelde luuj ziech aaf van de volkskuns. Zoawaal de naodeilige invlood van de Rederiekerie es de naodrök van de belangriekste diechtersj in de 17e ièw op de klassieke deeg 't volksleed gein good. De synode van Dokkum in 1591 verbooj "avontspelen en het lichtveerdig singen...(enz).". Dat 't volksleed toch bewaard bleef en gezónge woort kaom door de (op sjlech papier gedrökde) volksleedbeukskes, die door krièmersj in de dörper verkoch woorte o.a. De Overtoomsche Marktschipper, De Zingende Zwaan, Het Zingende Nachtegaaltje, De Zingende Kruier, De lustige jager, De Vrolijke zanger enz.

In de Romantiek waor d'r wir belangsjtèlling veur 't volksleed, bieveurbeeld Der Lindenbaum (gesjreve door Wilhelm Müller en op muziek gezat door Franz Schubert). Oetgaves in de 19e ièw zint o.a. Des Knaben Wunderhorn (1805) en Honderd Vlaamsche Liederen.
In dees periode, ouch vanwege de opkóms van 't nationalisme in Europa, woort door volkere en naties 'n eige volksleed gekoze. Dat waor sóms e besjtaond of ouwer volksleed.

In de 20e ièw versjene o.a. Oude Nederlandsche Volksliederen 3 deil (1900-1907), Limburgsche Liederen (Belsj) met Aanteekeningen in 1937, Godsdienstige Kalenderliederen in 1939 en Volksliederen (Vlaandere) in 1942, Nederlands volkslied (Jop Pollmann en Piet Tiggers, in 1941) en Kun je nog zingen, zing dan mee (J. Veldkamp, 1e drök 1908, recente drök 1991).

Soorte volksleedsjes

arbeidsleed
leefdesleed en broelofsleed
dansleed
kingerleed
wegeleed
gezelsjapsleed
verhaolend leed (b.v. Twee Koningskinderen)
historisch leed
laevesleed
fièsleed (verjäördaags-, winter-, lente-,zomer-, herfs-, Sinterklaos, Drie keuninge-, Sint-Maartens-, Keersj-, Vastelaoves- welkóms-, aafsjeids-, en Meileed)
geistelik leed

Nederlandstalige volksleedjes

Volksleedsjes were op de basissjoale in Nederland in de muziekles aangelièrd en same gezónge. Vreuger gebeurde dat oet de bundel Nederlands volkslied met 282 volksleedsjes en canons in ´n bewèrking van Jop Pollmann en Piet Tiggers. Hièl bekènd zint o.a. 't Wilhelmus wat 't volksleed van Nederland is, Wilt heden nu treden, Vier weverkens, Do, do kindje, Als de grote klokke luidt, Mitte confitte, Daar was laats een meisje loos, Hoog op de gele wagen, Ik ben met mijn Catootje, Daar was e wuf die spon, Al boer wol noar zien noaber toe, Komt vrienden in het ronden, Wel Annemarieke, Plomperdje en zijn wijfje.

Ouch ´n aantal keersjleedsjes en religieus leedsjes sjtoon in deze bundel. Sinterklaosleedsjes en ander kingerleedsjes huère ouch bie de categorie volksleedsjes.

Limburgstalige volksleedsjes

Väöl Duutsje leedsjes waore mètzingersj in veural de grenssjtreek en Nederlands Limburg. Echte Limburgstalige volksleedsjes beginne op te kómme in de jaore 60 van de 20e ièw mèt zengersj/componiste es o.a. Jo Erens oet Zitterd mèt Limburg allein en Limburg mie landj, Frits Rademacher mèt t Huikske of Wie ich nog e jungske waor en Loewende klokke , Harry Bordon mèt t Kapelke en Wie sjoeën ós Limburg is, Sjef Diederen oet Brokem mèt Geneet van 't laeve. Later breidt ´t aantal zengers en zangeresse, die echte mètzingersj nao veur bringe, ziech forsj oet. Bekend zin o.a. Beppie Kraft mèt De nach is nog zoe laank, d'n Hiemel en Iech bin zoe verleef, Angelina mèt Dao goon de lempkes aon, Ben Erkens oet Gelaen sjreef Dan kal ich plat, Mie Limburgs blood, Wie d'r Hergott Limburg hat gemaak en Wat zaet 'r; Frans Boermans oet Venlo waor componis van Och waas ik maar beej moder thoès gebleve en As de sterre dao baove straole.

Vastelaovesleedsjes

Vastelaovesleedsjes zint sjlagers, die vreuger veural in ’t Duutsj meh de letste tièntal jaore in ein van de Limburgse dialekte op en rónd de vastelaovend gezónge were. 't LVK, 't Limburgs Vastelaovesleedjeskonkour, organiseert saer 1977 eder jaor ´ne wedsjtried veur ´t bèste carnavalsleedsje in Nederlands Limburg.

Titel van e leedsje

De titel van 'n volksleedsje woort en weurt door de luuj dèks verwieseld mèt de ièrsjte gezónge zin van 't leed, umdat die väöl bekènder ies. Veurbeelde: De ièrsjte zin van 't Limburgs volksleed: Waar in 't bronsgroen eikenhout in plaats van de titel Limburg mijn vaderland, t Huikske of Wie ich nog e jungske waor; Ich weisz nicht wasz soll es bedeuten in plaats van de titel Die Lorelei en Am Brunnen vor dem Tore in plaats van Der Lindenbaum.