Zuudnederfrankisch

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Zuudnederfrankisch ies 'n taalfemielie die de zuujelikke dialekte en sjtreektale van 't Nederfrankisch besjloon. De euvergebleve Zuudnederfrankische dialekte en taalvariante sjtoon allewiel in de taalweitesjap allemaol bekind onger de naam Limbörgs, mit oetzongering van 't Platduutsj wat in 't noorde van de Provincie Luuk weurt gekald. In de vouksmond besjtoon d'r ivvels significante versjille tusje 't Limbörgs en wat weitesjappers besjouwe es 't Zuudnederfrankisch (oftewaal 't weitesjappelek bezej veur Limbörgs).

In de Romaanse tale (wie 't Frans en 't Italiaans) weure de Zuudnederfrankische tale ouchwaal "Maas-Rienlands Frankisch" (Frans: francique rhéno-mosan) geneump.

Nao alle woarsjienlekheid kalde Karel de Groate get wat leek op Zuudnederfrankisch.

Liegking

Binne 't Nederfrankisch ongersjeid 't Zuudnederfrankisch ziech van 't Noordnederfrankisch in 't noorde en weste en 't Oasbergisch in 't noordoaste. Daoneve ongersjeid 't ziech same mit de anger Nederfrankische taalfemilies in 't oaste van 't Middelfrankisch. 't Ongersjeid ziech same mit alle Germaanse tale ('t Middelfrankisch mitgetild) van de Romaanse tale die aan de zuudgrens van 't Zuudnederfrankisch weure gekald (van oarsjpronk de Waalse dialekte, mer huuj dieks veural 't Frans).

De lièn van 't Nederfrankisch hilt ziech neet euveral vas aan de cultureel-geaccepteerde grenze van 't Limbörgs. Zoa zin de euvergensdialekte van 't Limbörgs nao 't Ripuarisch toe (wie 't Kirkräödsj) Middelfrankisch, wiel hun sjprekers ziech in 't alledaagse leve dieks es Limbörgstaleg besjouwe. Tiegeliekertied zin 't Truierlands en Getelands (die gekald weure aan de oaskant van de Provincie Antwerpe) waal Zuudnederfrankisch, wiel hun sjprekers hun dialek neet Limbörgs vinge. De noordeleke dialekte van Nederlands Limbörg (vanaaf Vinlo en noordeleker) weure getild es Kleverlands, ouch-al identificere hun sjprekers ziech es Limbörgstalege: dae groep weurt wietesjappelik mitgetild tot 't Noordnederfrankisch, neet tot 't Zuudnederfrankisch. De Nederfrankische dialekte weure aan de Duutsje kant al überhaup neet Limbörgs geneump in de voksmound. Zoa ies Düsseldörps officieel e Zuudnederfrankisch dialek en daomit technisch gezeen 'n volwaerdeg deil van de Limbörgse taal. Dat wiel de meiste sjprekers van 't Düsseldörps woarsjienlek nog noats van de naam "Limbörgs" höbbe gehuèrd.

Euvergengsgroep tusje Nederfrankisch en Middelfrankisch

't Zuudnederfrankisch weurt ouch dieks es de euvergengsgroep tusje 't Nederfrankisch (wie 't Braobants, Hollands en Nederlands) en 't Middelfrankisch (wie 't Kölsj) gezeen.

Kölse expansie en Braobantse expansie

De ontwikkeling van 't Zuudnederfrankisch kin mesjien nog 't biste weure versjtoon door de historische invlooj van 't Kölsj en 't Braobants. 't Allewiel Zuudnederfrankisch taalgebeed sjtong al sinds de val van 't Romeins Riek onger groate invlooj van 't Kölsj. Door de taalontwikkeling die me de Kölse expansie neump, woorte in dit taalgebeed get gekald wat nao alle woarsjienlekheid, zjuus wie 't Kölsj en later 't Duutsj, deil waor van 't Middelfrankisch. In de zistiènde ièw begoes 't Hertogdom Braobant aan polletieke invlooj te winne te aanzeen van Kölle en dat woort ouch huèrbaar in dit taalgebeed, wat bekind zou sjtoon es de Braobantse expansie. Hienao begoes 't Nederfrankisch oasweerts op te rukke en begoeste de van oarsjpronk Middelfrankische dialekte rondum de allewiel Limbörge ziech ummer miè aan te passe aan de Noordnederfrankische dialekte, woa 't Braobants en later 't Nederlands onger valle.

Oetindelek woorte de Limbörgse dialekte Nederfrankisch, mer de Middelfrankische wortele zin noats gans weggegange. Hiemit kin me 't gein Noordnederfrankisch neume, integendeil tot 't gros van de Nederfrankische dialekte en tale. Zoa sjpreke de Zuudnederfrankische sjprekers allewiel nog altied van iech of ich (en neet ik), zjuus wie de Middelfrankische sjprekers. Tegeliekertied zigke ze ouch make(n) (en neet mache(n)), zoawie de Noordnederfrankische sjprekers dat ouch doon.