Fiteny kositika
Ny fiteny kositika dia fianakaviam-piteny ao amin' ny Tandrok' i Afrika (Jibotỳ, Etiôpia, Sômalia, Eritrea) sy ao amin' ny Lohasahan' i Nily ary manamorona ny morontsiraky ny Ranomasina Mena (hatrany Sodàna ka hatrany amin' ny faritra atsimo ao Ejipta). Avondrona ho sampan' ny fianakaviam-piteny hamitô-semitika (na afrô-aziatika na afraziana) ireo fiteny ireo, izay miely ao amin' ny antsasany avaratr' i Afrika hatrany Atsinanana Akaiky (ny fiaviana sy ny fitodiky ny fielezan' ireo fiteny ireo dia tsy fantatra mazava, mety avy any Azia ka nankany Afrika na ny mifamadika amin' izany). Tamin' ny taona 1858 no nanomezana io anarana hoe kositika io.
Ny teny hoe "kositika" dia avy amin' ny anarana hoe Kosy izay hita ao amin' ny Bokin' ny Genesisy ao amin' ny Baiboly, izay anaran' ny zanak' i Hama (na Kama) zafikelin' i Nôa (na Nôe), sady niavian' ny anaran' ny vahoaka atao hoe Kosita ao amin' ny Fanjakan' i Kosy tao atsimon' i Ejipta sy tao Etiôpia.
Ny fiteny kositika maro mpiteny indrindra dia ny fiteny ôrômô tenenina indrindra ao Etiôpia sady misy mpiteny miisa any amin' ny 35 tapitrisa, manaraka azy ny fiteny sômalỳ izay misy mpiteny miisa 20 tapitrisa (anisan' izany ny mponina any am-pielezana), ny fiteny afara izay misy mpiteny miisa 5 tapitrisa (Etiôpia, Jibotỳ, Eritrea) ary ny fiteny sidama izay misy mpiteny any amin' ny 3 tapitrisa.
Misy fiteny kositika iray, ny fiteny beja izay tenenin' ny olona miisa 1,2 tapitrisa. Ny fiteny sômalỳ, izay fiteny ôfisialy manampy ny fiteny arabo, no hany fiteny kositika ampiasaina amin' ny fomba ôfisialy ao amin' ny firenena iray. Anisan' ireo fitenim-pirenena ao Jibotỳ miaraka amin' ny fiteny afara ny fiteny sômalỳ.
Fitsinjaran' ny fiteny kositika
[hanova | hanova ny fango]Misokajy roa ny fiteny ao amin' ny fianakaviam-piteny kositika, dia ny fiteny kositika atsinanana sy ny fiteny kositika avaratra.
Ny fiteny kositika atsinanana
[hanova | hanova ny fango]Ireto avy ny fiteny kositika atsinanana: fiteny sômalỳ (mpiteny: 20 tapitrisa), fiteny afara (mpiteny: 5 tapitrisa), fiteny sahô, fiteny borjy, fiteny sidamo (mpiteny 3 tapitrisa), fiteny darasa, fiteny hadia (mpiteny: 1 tapitrisa), fiteny alaba, fiteny kambata (mpiteny: 1 tapitrisa), fiteny rendila, fiteny bony, fiteny baiso, fiteny daseneka, fiteny arbora, fiteny elmôlô, fiteny ôrômô (mpiteny: 30 tapitrisa), fiteny borana, fiteny oaata, fiteny ôrma, fiteny konso-gidola, fiteny dolay (fiteny gaoada, fiteny golango, fiteny dobasa, fiteny harsô, fiteny tsamay), fiteny iaako
Ny fiteny kositika avaratra
[hanova | hanova ny fango]Ireto kosa ny fiteny kositika avaratra: fiteny irako, fiteny gôrôoa, fiteny alagoa, fiteny dahalô, ary fiteny boronga.
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]Sampam-piteny ao amin' ny finakaviam-piteny hamitô-semitika
- Sampam-piteny berbera,
- Sampam-piteny kositika,
- Sampam-piteny semitika,
- Sampam-piteny egiptiana taloha,
- Sampam-piteny tsadika,
- Sampam-piteny ômôtika.
Samihafa