Nizera

Sainan' i Nizera

I Nizera na Nijera dia firenena ao Afrika Andrefana, tsy manana morontsiraka, manana velarana mirefy 1 267 000 km². I Niamey ho renivohiny. Atao hoe Nijeriena na Nizeriena ny vahoakan' io firenena io.

Ny misy an' i Nizera ao Afrika

Ny sisintanin' i Nizera dia nofaritan' ny mpanjanatany ka somary mahitsihitsy tsy manaraka soritra voajanahary. Mamaritra azy ao avaratra i Aljeria sy i Libia, avy ao atsinanana i Tsady, avy ao atsimo i Nizeria sy i Benîno, ary avy ao andrefana i Borkina Fasô sy i Malý.

Sarin-tanin' i Nizera

Mizara faritra ara-jeôgrafia telo i Nizera: ny faritra amin' ny tany efitr' i Sahara ao avaratra anjakan' ny tangorom-bohitr' i Air izay tsy ahitana zavamaniry firy, ny faritra ao amin' i Sahel izay tany somary karankaina, ary ny lohasahan' ny ony Niger ao atsimo izay hany faritra lonaka ao amin' io firenena io. Toetany mafana sy maina no manjaka ao Nizera.

Ny ankamaroan' ny mponina any dia Miozolmana fa ny Kristiana kosa dia vitsy anisa. Any amin' ny faritra atsimo no ahitana ny ankabetsahan' ny mponin' i Nizera, ao amin' ny faritra ambanivohitra indrindraindrindra. Ny fambolena no loharanon-karena voalohany any Nizera.

Faritra ao Nizera

Zanatany frantsay taloha i Nizera izay nahazo ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1960.

Kolontsaina

Vondrom-poko :      Haosa     Zarma      Toarega      Folany      Kanory      Tobo      Arabo      Gormantse

Vahoaka ao Nizera

Tombanana ho 20 tapitrisa ny mponina ao Nizera tamin' ny taona 2018. Ny vonrom-poko samihafa ao dia ireto:

• ny Haosa (55,4 % amin' ny mponina), izay monina any amin' ny faritra atsimo amin' ilay firenena, ara-kolontsaina akaikin' ny avaratra amin' i Nizerià;
• ny Zarma-Sôngay (22,4 %) monina any andrefana amin' ny firenena;
• ny Toarega (11 %);

• ny Folany (6,5 %) mitsinjara nanerana ny tanim-pirenena misy fivangngoana be ao amin' ny faritr' i Tillabéri;
• ny Kanory (4,2 %) any atsimo-atsinanana, misy any avaratra-atsinanana (departemantan' i Bilma);
• ny Gormantse (0,3 %) any atsimo-andrefana amin' ny firenena;

• ny Tobo (0,8 %), niparitaka nanerana ny faritra atsinanana amin' i Nizera;
• ny Arabo (0,4 %), miely indrindra any atsinanana sy avaratra amin' ny firenena, manana vondrona matanjaka ao Niamey renivohitra;
• ny Bodoma, vondrona monina eo amin' ny morona sy amin' ireo nosy ao amin' ny Farihy Tchad.

Fiteny ao Nizera

Ny fiteny ôfisialin' i Nizera dia ny fiteny frantsay. Mpikambana ao amin' ny Antenimieran' ny Frankôfônia sy ao amin' ny Fikambanana Iraisam-Pirenena momba ny Frankôfônia.

Tamin' ny taona 2010, ny fiteny be mpampiasa indrindra dia:

• ny fiteny haosa (47,2 %), fiteny hamitô-semitika, tenenina ao Afrika Andrefana sy ao Afrika Afovoany;
• ny fiteny zarma (18,2 %), fiteny nilô-sahariana;
• ny fiteny folany (8,3 %), fiteny nizerô-kôngôley;
• ny fiteny sôngay (5,2 %), fiteny nilô-sahariana;
• ny fiteny amaziga (4,8 %), fiteny hamitô-semitika;
• ny fiteny kanory (4,2 %), fiteny nilô-sahariana;
• ny fiteny arabo alzeriana (3,4 %), fiteny hamitô-semitika;
• ny fiteny môre na môsy (0,9 %), fiteny nizerô-kôngôley;
• ny fiteny tamaseka (0,7 %), fiteny hamitô-semitika;
• ny fiteny dendy (0,5 %), fiteny nilô-sahariana.

Fanampin' ireo koa ny fiteny gormantse, ny fiteny tobo ary ny fiteny bodoma, izay fiteny ampiasain' ny ampahany kely amin' ny mponina. Ao koa ny fiteny anglisy, satria ny Haosa avy any Nizeria dia mipetraka ao Nizera, ary lehibe ny fifanakalozana eo amin' ny firenena roa tonta.

Manana fitenim-pirenena valo i Nizera, dia ny fiteny haosa, ny fiteny zarma, ny fiteny tamajeka, ny fiteny folany, ny fiteny kanory, ny fiteny arabo, ny fiteny gormantse, ny fiteny tobo. Ny lalàna tamin' ny 2001 dia miresaka koa momba ny fiteny bodoma sy ny fiteny tasaoaka.

Fivavahana

Môske Tchana ao Maradi ao atsimo amin' i Nizera

Fanjakana laîka i Nizera izay misy Mozilmana eo amin' ny 95-99 % amin' ny mponina. Firenena mpikambana ao amin' ny Fikambanam-Piaraha-Miasa Islamika (anglisy: Organisation of Islamic Cooperation / frantsay: Organisation de la coopération islamique) i Nizera. Ny 59 % hatramin' ny 95 % amin' ny Mozilmana dia Sonita fa ny 5 % hatramin' ny 7 % kosa dia Siita. Fanampin' izany, ny 47 % dia mpikambana ao amin' ny firahalahiana sofy iray (sofisma), indrindra ny Sufi Tijaniyya. Ny sisa amin' ny mponina dia misy kristiana sy mpanaraka ny fivavahan-drazana afrikana (izay lazaina matetika hoe animista).

Tsy firy ny Kristiana ao Nizera noho ny fampanjakazakana ny kolontsaina silamo taloha tao amin' ny faritra samihafa sy noho ny fahataran' ny fahatongavan' ny misiônera kristiana tamin' ny fotoan' ny fanjanahantany. Ny vahoaka kristiana ao Nizera dia hita indrindra any amin' ny faritr' i Doutchi sy Téra izay ahitana vahoaka animista maro ihany koa.

Ny Kristiana, indrindra fa ny Katôlika, dia antsoina matetika amin' ny anarana "Kreôla", izay mampahatsiahy ny fanjanahantany frantsay, satria ao amin' ilay firenena, ny finoana silamo dia heverina ho toetra maha-izy azy ny vahoaka nizeriena, indrindra nandritra ny vanim-potoan' ny ady amin' ny fanjanahantany. Tamin' ny taona 2016 dia nisy 70 000 ny Kristiana (Katôlika sy Prôtestanta) tao Nizera. Manodidina ny 50 000 eo ho eo ny mpanaraka ny fivavahan-drazana, izay saika mivangongo ao amin' ny faritr' i Téra sy Dogondouchie sy Konni ary Gaya.

Ny maha-izy azy ny firenena koa dia niharan' ny kolontsain' ny Haosa any avaratra amin' i Nizerià izay manohy mampita ny fomba fiainany amin' ny Haosa ao Nizera, izay ampahany be indrindra amin' ny mponina ao amin' ilay firenena.

Toekarena

Fambolena sy fiompiana ary ny jono

Fambolena

Tanin' ampembambazaha ao Nizera

Tsy maharahanka ny fitomboan' ny mponina izay 3,3 % isan-taona ny vokatry ny fambolena izay iharan' ny hain-tany sy ny fanafihan' ny valala miverimberina (taona 2000 sy 2004 ary 2009). Tamin’ ny taona 2004 dia namely ilay firenena ireo loza roa ireo ka niteraka fahasahiranana ara-tsakafo izany tamin’ ny fiandohan’ ny taona 2005.

Ny ampemby (1 301 800 taonina, tamin' ny taona 2010) sy ny ampebimbazaha (3 837 500 taonina, 2010) ary ny voanemba (ilay karazana Vigna unguiculata subsp. unguiculata) (1 773 400 taonina, 2010).

Fiompiana

Miompy ny Nizeriana, indrindra any amin' ny 3/4 avaratra-atsinanana amin' ilay firenena. Izany dia mandray anjara amin' ampahany manan-danja amin' ny famokarana sakafo voahodina ao Nizera. Ambany ny fihinanana hena ao Nizera nefa mpanondrana biby fiompy sy hoditra ary hena ity firenena ity. Tsy ampy ny famokarana ronono ka tsy maintsy fenoina amin' ny fanafarana.

Anisan' ny ompiana betsaka any ny osy (niisa 13 673 000 tamin' ny taona 2010), ny ondry (10 917 000, taona 2010), ny omby (9 817 000, taona 2010), ny rameva (1 670 000, taona 2010), ny boriky (1 631 000, taona 2010), ary ny soavaly (242 000, taona 2010).

Jono

Manjono any amin’ ny dobo madinika voajanahary any atsimo amin’ ilay firenena (faritra Diffa), sy eo amin’ ny ony Niger. Latsaky ny 1/4 amin' ny famokarana ny fiopiana an-dranomamy. Nihena be ny famokarana (55 860 taonina tamin’ ny taona 2003, 3 380 taonina tamin’ ny taona 2008) nanomboka tamin’ ny taona 2006, ary lasa mpanafatra ilay firenena, na dia nihena be aza ny fanjifana.

Taozavabaventy sy fitrandrahana harena an-kibon' ny tany

Taozavabaventy

Ny famonoana biby fiompy sy ny fanodinana ny hoditra sy hoditra voasa no tena ifororan' ny indostria. Manana orinasa 900 eo ho io sehatra io ary niantoka ny 5 % amin' ny harin-karena faobe ao amin' ilay firenena tamin' ny taona 2010. Ny sehatry ny fanorenana dia misahana ny 4 % amin' ny harin-karena faobe tamin' ny taona 2009.

Fitrandrahana harena an-kibon' ny tany

Ny sira ho an' ny sakafon' olombelona ​sy ny natrôna ho an' ny sakafom-biby dia alaina hatry ny taonjato maro avy ao amin' ireo lempona masira any amin' ny tany efitra sady volavolaina hanana endrika mofo na kitsoloha (Teggida N'tessem, Bilma, Manga).

Misy firapotsy ny any Aïr ary misy vy ny any akaikin' i Say, atsimon' i Niamey.

Misy oranioma betsaka amin' ny faritra midadasika ny any Nizera, izay trandrahina any avaratra, ao Arlit sy ao Akouta, ary i Nizera dia anisan' ny mpamokatra oranioma lehibe indrindra eran-tany. Tombanana ho 170 000 taonina mahery ny tahirin' oranioma. Ny famokarana oranioma, izay nihena tamin' ny taompolo 1980 noho ny fihenan' ny tinady, dia marin-toerana teo amin' ny 3 000 taonina isan-taona.

Nitrandraka ihany koa ny tahirin' arintany (176 000 taonina ny famokarana tamin’ ny 2003) i Nizera.

Fitaterana

Fitaterana an-dalamby

Nanomboka ny taona 2014 ny fanitarana lalamby mampitohy an’ i Niamey (Nizera) mankany Cotonou mandalo an’ i Parakou (Benîno), ary novinavinaina ho vita amin’ ny taona 2016. Mbola nitohy ihany anefa ny tetikasa tamin’ ny taona 2018, ary tsy nisy tatitra natao hatramin’ ny taona 2022. Tafiditra ao anatin’ izany ny fanamboarana lalamby vaovao mirefy 574 km avy any Niamey mba hampifandray amin’ ilay zotra efa misy any Parakou (Benîno). Ankoatra an' i Niamey dia hamakivaky ny tanànan' i Dosso sy Gaya ilay lalamby.

Fitaterana an' arabe

Ny lalana voalohany na vita tara dia voafetra ho an' ny tanàna lehibe na amin' ny fampifandraisana ny tanàn-dehibe. Ny ankamaroan' ny lalana mankany na any ambanivohitra dia tsy voarakotra rarivato, lalan-tany voapaika na fasika ampy na tsy ampy fikojakojana. Tamin' ny taona 2012 dia nisy 19 675 km ny tamba-jotran-dalana nanerana an' i Nizera, ka ny 4 225 km no vita tara.

Fitaterana ana habakabaka

Manana seranam-piaramanidina miisa 27 i Nizera, ka ny folo amin' izy ireo efa misy lalam-piaramanidina vita tara ary ny telo dia manana lalam-piaramanidina mihoatra ny 2 500 m. I Niamey no tena ivon' ny fifamoivoizana iraisam-pirenena, saingy misy ihany koa ny sidina avy any Agadez mankany Paris.

Fitaterana an-drenirano

Ny 300 km amin' ny ony Niger any Nizera dia azo ampiasaina amin' ny fifamoivoizana. Ny vanim-potoana ahafahana mifamoivoy amin' ny ony Niger dia miovaova arakaraka ny faritra: avy any Niamey ka hatrany Gaya dia amin' ny Septambra ka hatramin' ny Marsa. Mandrahona ny fitaterana an-drenirano anefa ny fihabetsahan' ny fasika.

Sehatr' asa hafa

Angovo

Tsy ampy ho an' ny filany ny angovo azon' i Nizera. Ny fanjifana angovo ao amin' ilay firenena dia heverina ho anisan' ny ambany indrindra eran-tany. Ny fahazoana herinaratra eo anelanelan' ny faritry ny tanàn-dehibe toa an' i Niamey dia ahafahana miantoka ny 50 % amin' ny filana herinaratra, ary ny faritra ambanivohitra mahazo 20 hatramin' ny 40 %, ary ny faritra ambany indrindra dia 10 %. Ny tinady hafa momba ny herinaratra dia omen' ny Nigerien Electricity Society (NIGELEC) fahafaham-po, manolotra mpamokatra herinaratra amin' ny gazoala sy toeram-pamokarana angovo mampiasa arintany mba hamoronana akora fandrehitra hofaina.

Ny famokarana sy ny fitsinjarana ny herinaratra sy ny entona ary ny rano dia miantoka ny 1 % amin' ny harin-karena faobe tamin' ny taona 2009. Manodidina ny 89 % amin' ny herinaratra zarain' ny NIGELEC no nohafarana avy any Nizerià, ary 8 % ny tahan' ny fahazoana angovon' aratra eo amin' ilay firenena.

Fitrandrahana ala

Ny kitay no loharanon' angovo voalohany any Nizera (9 400 000 m3 isan-taona). Ny ala ihany koa dia mamokatra gaoma arabo (tanin-kazo mpamokatra gaoma arabo mierfy 160 000 ha, voajanahary na nambolena) amin' ny fomba asan-tanana.

Samihafa

Ny sehatry ny fitsaboana dia mampiasa olona matihanina manodidina ny 4 200 ary miantoka, ivelan' ny asam-panjakana, manodidina ny 2 % amin’ ny harin-karena faobe tamin' ny taona 2010. Mampiasa mpampianatra 56 200 ny fampianarana amin’ ny toeram-pampianarana miisa 14 300 ary misahana, ivelan' ny asam-panjakana, manodidina ny 2 % amin’ ny harin-karena faobe tamin' ny taona 2010 .

Tsy mandroso ny sehatry ny banky; misy banky 10 sy toeram-pikirakiram-bola 77 tamin' ny taona 2009, ka ny 43 ao Niamey. Nampiasa olona 40 400 ny asam-panjakana tamin’ ny taona 2010 (mpiasa raikitra sy mpanampy ary nanao fifanarahana). Ny tolotra hafa dia nahatratra 6 % amin' ny harin-karena faobe tamin' ny taona 2010.

Jereo koa

• Niger (ony)

Firenena ao Afrika:

Afrika Atsimo - Alzeria - Angôla - Benino - Borkina Fasô - Borondy - Bôtsoana - Ejipta - Eritrea - Esoatiny (Soazilandy taloha) - Etiôpia - Gabôna - Gambia - Ganà - Ginea - Ginea Bisao - Ginea Ekoatôrialy - Jibotỳ - Kamerona - Kapvera - Kenia - Kômôro - Kôtidivoara - Lezôtô - Liberia - Libia - Madagasikara - Malaoy - Malỳ - Maorisy - Maoritania - Marôka - Môzambika - Namibia - Nizera - Nizeria - Oganda - Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika - Repoblika Demôkratikan' i Kôngô - Repoblikan' i Afrika Afovoany - Repoblikan' i Kôngô - Roanda - Saô Tôme e Prinsipe - Seisely - Senegaly - Siera Leôna - Sodàna - Sodàna Atsimo - Sômalia - Sômalilandy - Tanzania - Tôgô - Tonizia - Tsady - Zambia - Zimbaboe

Kôntinenta eto an-tany

• Afrika
• Amerika (Amerika Avaratra - Amerika Atsimo)
• Azia
• Eorôpa
• Ôseania
• Antarktika